Мдениетті дамуы
Соыстан кейінгі уаытта мдениет, елімізді рухани жадайы атал сталиндік идеологияны ыспаында болды. Тоталитарлы режим бл саланы з дегенімен басарып отырды.
Аарту ісі.Соыстан кейін ираан халы шаруашылыын алпына келтіру жолында кездескен басты кедергілерді бірі – ажетті мамандарды жетіспеуі.
1946 жылы коммунистік партия азастанда жоары жне орта білім беру ісін дамыту шаралары жнінде аулы абылдады. азастана кптеген білікті мамандар жіберіліп, білім беру ісіне аражат блінді. Соыстан кейінгі алашы жылдары мемлекетке ажетті 60000-дай маман даярланды. 1950 жылы республикада білім беру ісіне 146,5 млн. сом жмсалды. Нтижесінде кптеген жаа мектептер мен интернаттар салынды. 1950 жылы аза КСР-дегі мектептерді саны 9088 болды. Бл мектептерде 1493000 оушы оыды.
1950 жылы республикада міндетті орта білім алу жйесі енгізілді.
ылым.Халы шаруашылыын алпына келтіру барысында негізгі ажеттіліктерді бірі ылыми-зерттеу жмыстары болды. 1946 жылы маусымда аза КСР ылым академиясы рылды. ылым академиясыны алашы президенті болып алым, геология-минералогия ылымдарыны докторы, академик аныш Имантайлы Стбаев сайланды. аза КСР ылым академиясыны жмысын йымдастыру баытында С. И. Вавилов, И. П. Бардин, А. М. Панкратова сияты КСРО ылым академиясыны белгілі алымдары кп ебек сіірді. рылан кннен бастап аза КСР ылым академиясы кптеген аса крделі ылыми-зерттеу жмыстарын жргізді. 1946–1949 жылдар аралыында ылым академиясы 900-дей жаалы ашты.
1950 жылы аза КСР ылым академиясы рамында 50 ылыми-зерттеу мекеме жмыс істеді. ылым академиясыны 19 ылыми-зерттеу институтында 500 аспирант оыды.
дебиет.аза дебиетіні соыстан кейінгі жадайы нашар болмады. Біра сталиндік идеология дебиетті дамуына кері серін тигізбей оймады. 1947 жылы М. уезов «Абай жолы» роман эпопеясыны екі кітабын аятады.
1949 жылы «Абай жолы» роман эпопеясы шін ол мемлекеттік сыйлыа ие болды. Бл туынды – аза дебиетіні аса лкен жетістігі.
Соыстан кейінгі жылдарда . Мстафинні «Миллионер», С. Мановты «Сырдария», М. Иманжановты «Алашы айлар» романдары, . Бекхожин мен . Ормановты, А. Томаанбетов пен Т. Жароковты, . Тжібаевты ледер жинатары жары крді.
ылым мен мдениетке сталиндік ыспа. Е. Бекмаханов ісі (1951–1952 жж.)
Соыстан кейінгі жылдарда сталиндік тоталитарлы жйе ылым мен мдениетті дамуына белгілі млшерде кедергі жасады. Мысалы, коммунистік партияны атал идеологиясы оамды ылымдара атты ыспа крсетті.
азастан партия комитеті БК (б) П Орталы Комитетіні 1946 жылы зиялы ауымды саяси удалауа арналан аулысын орындау масатында жмыс істеді. Осыдан бастап кптеген зиялы ауымдарды, ылым, мдениет кілдеріні саяси удалауы басталды. 1947 жылы коммунистік партия аза КСР ылым академиясынырамындаы Тіл жне дебиет институтына XIX асыра дейінгі аза дебиетіні рухани мрасын зерттеуге тыйым салды. Себебі бл кезді мралары «ескіні алдыы» ретінде сипатталды. аза КСР ылым академиясында, Мемлекеттік университетте, жазушылар ауымы кілдері ішінен «халы жауларын», «бгде ойлы адамдарды» іздеді.
М. уезов, . Стбаев, . Жмалиев, С. Манов, . Марлан сияты азастанны біртуар лдарына «ескіні жазушылар» ретінде негізсіз айыптар таыла бастады. Белгілі алымдара (А. Жбанов, Б. Слейменов, Е. Ысмаилов, С. Кеесбаев т. б.) р трлі жала жабылды. М. уезов, . Стбаев сияты алымдар біраз уаыт бойы азастаннан тыс жерлерді (Ленинград, Москва) мекендеді.
Е. Бекмаханов ісі.Ермхан Бекмаханов Воронеж педагогика институтын бітірген тарихшы алым болды. Е. Бекмаханов 1943 жылы «аза ССР тарихы» атты ебек жазып, 1946 жылы докторлы диссертация орады. 1947 жылы диссертациясын «XX асырды 20–40 жылдарындаы азастан» таырыбында монография етіп шыарды. Е. Бекмаханов бл ебектерінде 1837–1847 жылдардаы Кенесары асымлы бастаан ктеріліс туралы ке клемде жазан болатын. Осыан байланысты Е. Бекмаханова Ресейге арсы ктерілісті жатаан, Кенесары озалысын атауа тырысан буржуазияшыл, лтшыл деген айып таылды. 1950 жылдан бастап коммунистік партия баспасз арылы Е. Бекмахановты ашы айыптай бастады.
1951 жылы азКСР-ні Жоары соты Е. Бекмахановты айыпты деп тауып, 25 жыла бас бостандыынан айырды. Ол Гулаг лагеріне жазасын теуге жіберілді. Е. Бекмаханов 1954 жылы аталып трмеден босады. Оны бостандыа шыуына А. М. Панкратова, А. П. Кучкин сияты алымдар кп кмек крсетті. Е. Бекмаханов аталып шыаннан кейін, зіні ылыми педагогикалы жмысын жаластырды. Е. Бекмаханов 1966 жылы айтыс болды.
Жылдар
70 жылдарды басындабрыныдай социализмнен коммунизмге ту туралы территориялы идея басым болды. Бл жайлы 1967 жылы азан ткерісіні 50 жылдыына арналан сзінде Л.И.Брежнев млімдеді.
1977 жылы 7 азанда КСРО Конституциясы абылданды.Конституцияда ияли болжамдар кп болды. Коммунизмге тер жол мселесі, кемелденген социализм теориясы ке таралды.
1978 жылы 20 суірде аза КСР-іні конституциясы абылданды.Бл Кеестік жйедегі азастанны соы Конституциясы болды. Бл Конституциясында да демократияны шектеу, адам ыын елемеу т.с. оама жат былыстар орын алды. лтаралы атынастарда да келесіз жадайлар кбейді. Республикада орыс тілі «лы тіл» ретінде дріптеліп, аза тіліне немрайды арау кеейді.
1979 жылы КОК ПК–ы азастан жерінде неміс автономиялы облысын ру туралы шешім абылдады.Автономиялы облысты рамына Амола, Павлодар, араанды, Кокшетау облыстарыны бірнеше аудандары кіруге тиіс болды. Жоспар бойынша автономиялы облыс орталыы Ерейментау аласында орналасатын болды. Бл жнінде арнайы комиссия рылын, оан КОКП ОК-ыны хатшысы А.Коркин тораалы етті. Партияны бл шешімі аза халыны лтты мддесін аяа таптауды крінісі болды.
1979 жылы 16 маусымда Амола аласындаы Ленин алаына аза жерінде неміс автономиясын руа наразы болан жастар жиналды. «Неміс автономиясына жол жо!» «азастан блінбейді!» деген жазулары бар плакаттар стаан жастар партияны бл шешімін атты айыптады. Осы жылы 19 маусымда жастар алдына шыан атару комитетіні траасы Жмахметов пен облысты партия комитетіні бірінші хатшысы Морозов азастан жерінде ешандай автономия рымайтынына жастарды сендірді.
70 жылдар мен сексенінші жылдарды бірінші жартасында партияны жоары орындарындасз бен істі бірлігіне шаырылан ндеулер баран сайын кштірек естіле бастады. Мны зі екі жзділік ндеу еді. Ойткені, оны басшы органдарында отырандарды здеріні орындауы міндетті болмады, талап тек ана тменгі буындаылара баытталды. Ішкі партиялы жмыстарды жасарту мен жетілдіру жніндегі кптеген аулылар кзбояушылы сипат алды. Партия басшыларыны атып алан жаттандылы жне дмшелік пен цифрлардан, алуан трлі есеп растырудан баса ешнрсе талап етілмеді. Партия беделі баран сайын лдырай бастады.
Сонымен азастан президенті Н.А.Назарбаев айтандай, тоырау мірді барлы салаларында: идеология да, адамдар арасындаы арым-атынаста да, орын алды. Брежневті жеке басына табыну етек алан жадайда, сіресе, жетпісінші жылдарды аяы мен сексенінші жылдарды бас кезінде ол баран сайын кшейе тсті.