Баралы коммуникация теориясыны мнін ашыыз

Баралы коммуникация ымы «коммуникация» (байланыс, апарат) термині (лат. тілінен «сommunicatio»-хабар, апарат жне «сommunicare»-жалпылау, гімелесу, байланысу, хабарлау, жіберу) ылыми дебиетте ХХ асырды басында пайда болды. Коммуникация - адамдар, топтар, лттар, мемлекеттер арасындаы зара рекетті ажетті элементі болып табылады.Коммуникация - бл адамдарды тіршілік рекеті рдісіндегі оларды зара рекетіні ерекшелікті формасы. Коммуникация негізінде оамда индивидуалды(жеке) жне жымды мінез-лы алыптасады. Коммуникация мынадай трлі формада іске асады:тлааралы байланысты тілдік жне паралингвистикалы (ым, ылы); мдениет саласында - дебиет, нер жне баралы апарат ралдары.Коммуникация адами белгілер жйесі (тілдер) арылы индивидтер, топтар, йымдар, мемлекеттер, мдениеттер арасында жзеге асырылады. Коммуникация ттас белгі хабарларын алмасу ретінде адамдар арасында арым-атынас кезінде жреді, онда білім, ойлар, идеялар, арым-атынас жасаушылардын кіл-кй сезімдері мен бадарламалары бейнеленген.Коммуникация индивидуалды жне топтар арасындаы сйлеу тртібі алыптасатын леуметтік келісу процессі. Сондытан да леуметтануда коммуникация тлааралыпен атар баралы коммуникация ке трде зерттелді.леуметтану леуметтік факторларды, яни баралы коммуникацияны оамды пікірді алыптастырудаы серін, адамдарды леуметтік шынды пен ндылытара атынасын зерттейді.Коммуникациялы процесті траты элементері болып: 1)жіберуші (коммуникатор, хабарды тасымалдаушы); 2)канал немесе арна апаратты жіберу ралы; 3)жеке хабар; 4)апаратты баытталан тласы-алушы.Баралы коммуникация (БК)-бл апаратты баралы коммуникация ралдары (баспасз, радио, киномотография,телевизиа), арылы кпшілік аудиторияа адамдарды баалау, кзарасымен іс-имылына сер етуі арылы хабарлау процесі.Баралыкоммуникация тжырымдамалары.Жалпы леуметтанылы контексттегі БК туралы алашы зерттеулер 20. басынан басталды. БК жніндегі зерттеуледі негізі Г.Тард, Г.Лебон, П.Лавров, Н.Михайловский, Н.Кареева, П.Сорокинні ебектерінен аланан. Алашы БК туралы тжырымдамада бараны тобырдан бліп арастырады. Тобыр адамдарды басаруа абілетсіз жне млдем жауапкершіліксіз ылады. Ол (тобыр) талыламай эмоцияа, кіл-кйге беріледі. Лебонны айтуына араанда, 20. басты сипатын индивидті тобырды санасыз іс-рекетін саналы іс-имыла ауыстыруын санады.Француз леуметтанушысы жне криминалисті Г.Тард зіні тжырымдамасын з ріптесіне араанда тереірек арастырды. Лебон секілді Тард адам тобыр арасында тым эмоцияа берілгіш, саналы ойламайды деп есептеді. Адамдарды тобырдаы орташа саналы денгейі, рбірін санаан кездегі дегейден тмен екендігін айтты. Егер Лебон тек «шашыраы тобыр» туралы айтса, онда Тард жаа леуметтік бірлестік –публиканы ерекше бліп крсетті. Публиканы рылуыны негізіне ол бкараа сер ету тсілін алды. Публика орта апаратты кздерімен біріккен леуметтік топ.Танымал «оамды пікір (1920ж)» ебегіні авторы В.Липпман азіргі заман адамындаы дниетанымыны алыптасу процесі БК- ыпал етуі стериотиптер негізінде іске асады. БА хабарлайтын фактілерді здеріні арауына сйкес трлендіреді, кейде оны згертіп те жібереді. оршаан орта туралы тсініктері жнінде жктеп, БК оларды сана-сезімдері арылы адамдар рекетіне ыпал етеді. Осылайша баспасзді адамдарды шексіз билеуі жзеге асады.Американ леуметтанушысы Г.Ласуэлль 1948ж. зіні «Дниежзілік соыстаы насихаттау техникасы» атты кітабында тыш жне е танымал, бес элементен тратын: кім? (хабарды жібереді) -коммуникатор, не? жіберіліп жатыр)-хабар: алай? (жіберілуді іске асырылып жатуы) -арна; кімге?(хабарламаны жеткізілуі)- аудиторияа; андай? (хабарды серлілігі)-нтиже.«Е аз млшердегі сер» (минимальный эффект) теориясыны негізін алаандарды бірі Н.Лазерефельд болып табылады. оамды пікірді сайлау науаны кезінде зерттеуді нтижесінде, ол, БК- аудиторияа шектеулі трде, яни, белгілі бір дрежеде ана сер ететіндігін орытты. Бл зерттеулерді орытындысы ретінде БК- аудиторияа екі сатылы сер ету моделіні пайда болуына келіп, онда басымды кшті БК емес, кшбасшыны тлалы ыпал етуі атарды. Кейіннен, Дж. Клаппер БК рылымыны адамдарды міріне ыпал етуі шексіз еместігін, дегенмен, абылдаан аудиторияа сер ете алады деген орытындыа келді. Сондытан, БК халытын сана-сезіміні ауысуыны негізгі себепкері бола алмайды.Лазерефельд пен Клапперді орытындыларын саяси коммуникациядаы БА- рлі туралы кейінгі зерттеулері де длелдеп, БК ыпал ететін келесі факторларды анытады:1) апарат кзі рашан хабарлаушымен(комментатор) байланысты, яни, апаратты алай жне кіммен берілуі маызды;2) хабарды контексі маызды болып саналады;3) апарат кзі мен коммуникаторды арасында бір жаынан хабар мен аудитория, келесі бір жаынан «ааулар», шуды болуы;4) референттік топтарды болуы маызды.1953ж. К.Ховланд, А.Джанинс, Х.Келли «Коммуникация жне сенім» атты кітбін жарыа шыарып сендіруші коммуникация трысынан индивидті(коммуникатор) екінші бір индивидтерді аудитория пікірін жне мінез-лын згертуді ынталандыруды енгізетін процесс. Осынау енгізуді нтижесі апаратты сапасы мен аиаттылыына, рецепиенттерді жеке тжірибесі мен ндылы жесіні негізінде аныталатын апарат кзіні мртебесі мен беделіне де туелді болады.БК зерттеу жмыстарында Б.Барельсонны жасаан аудитория ажеттіліктерін анааттандыру тжырымдамасы аса лкен рлді атарадыОны пікірінше БК аудитория ажеттіліктеріне баыт стап ол белгілі бір дрежеде апарат мазмны анытайды. Барельсон БК мен оамды пікірді зара рекеті туралы жне де олар бір-біріне сер етеді деген орытынды жасайды. БК зі ызметін іске асыру шін, ол кпшілік аудиторияа назар аударып, оны ызыушылытары мен дниетанымын есепке алу тиіс. Сондай-а ол БК- оамды пікірге апаратпен ыпал етуінен грі апаратты баалау жаы басым деген орытындыа келеді. оам дамуын апаратты байланысты техникалы ралдарымен байланыстырылан рал теориясын жасап шыаран канадалы алым Г.М. Маклоэн болды.Маклоэн тжырымдамасыны басты тезисінде хабарды зі рал деп алады. Аудиторияа баытталан апаратты сапасы, абылдау дегейі, сол апарат тасымалдайтын немесе жіберетін рал немесе арна мен аныталады. Апаратты жіберетін рбір рал бір ана арнайы тіл мен актуализацияландырылан діспен, оама сер ететін сол апаратты сипатын алыптастырады соан сйкес дние абылданады. Баралы коммуникация жйесіні рылымы жне баралы коммуникация ралдарындаы жарнама.ркениетті оамда баспа сз, радио, жне теледидар мірді ажырамас блігіне айналды. Адам санасына сер ету процесінде БА рбір арнасы жне жанрыны ерекшеліктері бар.БК ралдары жйесіндегі баспасз. Баспа ісі німдеріне газеттер, журналдар, кітаптар, альманахтар жатады. Ал коммуникациялы ралдара наты газеттер, журналдар, кнтізбеліктер жатады. Блар мнымен атар коммуникация баса да ызметтер атарады. Баспасз арналары бойынша таратылатын, басылан мтін апаратты тасушы болып табылады. Апарат беруді мндай тсілі кптеген артышылытара ие:Олар мыналар1) оырман белгілі бір материалдарды, газет немесе журналдарды ке мазмны мен жне айсыбір материалдарды маыздылыын анытауа ммкіндік алады.Ол мтіндегі е маызды бліктерін сатап алуа,зін ызытыран таырыптар бойынша мліметтер базасын ру ммкіндігі бар; 2) оырман баспа німіндегі апаратты айталап оу шін,тере талдау жне игеру шін айта орала алады;3) газет немесе журналды зімен бірге алып жріп, зілістерде,транспортта, оуа, басаша айтанда арнайы бос уаытын блуге ммкіндігі болады;4) баспасздегі апаратпен танысу психологиялы трыда жайлы жерлерде іске асады. йткені оырман ретінде оу процесін ол жайлы темппен, ырата оуа ммкіндігі бар. Бл баспасзді о жатары; БК ралдар жйесіндегі радио. Радио БК ралдары ретінде екінші болып пайда болан. Оны траты трде танымалдылыы мына себептерге байланысты:Біріншіден, радио халыты е жедел апараттандыруды арнасы болып табылады.Екіншіден, радио БА ішінде е жайлысы болып табылады.Тыдарманоны апараттарымен з жмысынан ол збей-а таныса алады.шіншіден, БК ралдары арасынан аржыны жне апаратты жеткізілу ммкіндіктеріне байланысты е олжетімді рал. Шындыында, радио лкен клемдегі аржыны ажет етпей-а, лемні барлы тпкіріне еркін тарала алады.Тртіншіден, радио апаратты хабарлау мен абылдауды ымбат техникасыз-а, бар алама тарата алады.Сондай-а лемдік ауымдастыты алыптастыруда маызды орын алатын бірінші халыаралы БК ралы.БК ралдары жйесіндегі телевизия. БК ралдары ішінде уаыты бойынша соында пайда болан телевизия болды. Телевизияны з ерекшеліктері бар. Олар: кез-келген кеістікте таратылып,бір уаытта лкен аудиторияны амти алады;радиодан артышылыы аудиовизуалды кркемдік тсілдерді олданады,кру мен естуді йлестіреді. Соларды арасында телевизияны кпшілік крермендер тез абылдайды.Бл ерекшелікті экранды дейді; хабарды тікелей беруі ммкіндігі болып жатан оианы бір уаытта жне кескін арылы крсетуін теледидар дейді; теледидарды ойын-сауытылыы аудиторияны ызытыру мен назарын стап труда сан алуан ойын-сауты берді алуан трлі тсілдерін олданады; монтажды техникалы ммкіндектірі бейне-магниттік жазбаны тек бір тікелей хабарда ана емес, баса да хабар да жне мазмндас, таырыбы сас сюжеттерде де олданылабереді, мнда аудиторияа апаратты ыпал етудін баса масаттары кзделеді.Жарнаманы зерттеушілер оны латын тіліндегі «reclamare» (жариялау,хабарлау жне арсы болу анааттанбау, осыдан «рекламация»-шаымдар айту) шыан дейді.Жарнама адам міріні барлы кезеінде де болып, сауда жне айналым маынасын білдіргенімен, оны кпшілікке баытталуы, мыдап тираждалуы апаратты ралдар нарыыны пайда болуымен ркендеді.БК ралдары рдайым жасы тленген жарнаманы жасап шыарады. Жарнама оамды пікірге сер ете отырып, ттынушылара жарнамамен мадаталан тауарды т.б. сатып алуа итермелеп отырады. Сол тауарды ажет екендігін, оны сатып алуды гіттеп,тауарды немесе ызмет крсетуді жарнамалау арылы, жанама сауда айналыманы наыз жетекші кшіне айналып отыр. БК ралдарында жарнама кбінесе баспа, радио, телевизияда жне сырты жарнамаларда хабарландыру трінде колданылады.