Тлааралы зара рекеттегі вербалды жне вербалды емес коммуникация мнін ашыыз

Адамдар бір-бірімен трлі дегейде тсініп жне апаратты трлі типте алмасады. Апарат ауызша жне жазбаша арым-атынаста болады. Вербалды арым-атынас тіл, сйлеу арылы жзеге асады. Тіл – сз жйесі, сздерді дрыс растыру, ойды тзбен толы жеткізу, дыбысты, интонацияны, сзді натылыы. Тілдік дыбысты былыс – сз темпі, дауыс ыраы, ритм, тембор, дикция. Біз білеміз те білімді жне дрыс ауызша жне жазбаша сз ол адамдармен зара рекеттесуді жемісті нтижесі. Сздік арым-атынасты рылымына мыналар кіреді:

- тіл – сз жйесі, келбеті, айтылуы, оларды маыларыны дрыс осылуы.

- Тілдік дыбыс былысы- сз темпі, ритм, тембр, дикция. Мнда бірізді, арапайым, жай, лшемді сз манерасы маызды.

- Дауысты мнерлі сапасы - зіндік дыбыс ерекшеліктері: клкі, жылау, сыбырлау, крсіну, пауза, мысылдау.

арым-атынасты нтижелігі екінші адамды ыну, сзді тсіну, интонацция, Вербалды емес трдегі апаратты ои алуы. арым-атынасты синтоникалы моделіне ол жеткізу масатында тілді мазмнды жне кедергісіз олдану репрезантивтік жйе дегейіне байланысты. Яни гімелесу мен іскерлік атынастар вербалды формада (аылшын тілінен аударанда – verbal – сз, ауызша деген маына береді) жзеге асады. Бл арым-атынаса атысушылардан тек сауаттылыты ана емес, сонымен атар тілдік арым-атынас этикасын сатауды ажет етеді. Жне де біратар сз сапаларына да байланысты болады. Олара: сз натылыы, сз тазалыы, сз жйелігі, сз мнерлігі, сз байлыы, сз орындылыы жатады. Бл сз сапалары білім субъектілері арасындаы арым-атынасты тиімді болуында маызды роль атарады. Яни: - сз тазалыы - деби тілден тыс сздерді олданылмауы, соны ішінде диалектік, ксіби, жаргон сздер жне т.б.; - сз натылыы – сз мазмны мен апарат маынасыны негізіне сйкес келуі. Сзді натылыы сзді орынды, наты, сз маынасына арай, синоним, антоним, омоним сздерді дрыс олдана алуа байланысты. Сз натылыыны маызды шарты - лексикалы нормаларды саталуында. Егер сйлеуші ажетті апаратты субъектіге жеткізуде маыналас сздерді ішіндегі е орындысын тадаан кезде ана, сз натылыы крініс береді

сз жйелігі – ойлау компоненттеріні бліктері мен сйлеу компоненттеріні маынасыны атынасыны крінісі; - сз мнерлігі – тіл мнеріні бар ммкіндіктерін жзеге асыру нтижесінде крініс беретін сапа. Ол барлы дегейлердегі тіл бірліктерімен жасалына береді. Сонымен атар, тілді арнайы кркемдік асиеттері болады (троптар, стилистикалы фигуралар), олар айтылан ойды, серлі, образды, эмоционалды етуге кмек береді; - сз байлыы – апаратты барынша серлі жеткізе алуа ммкіндік беретін сз бірліктерін еркін жне ке олдана алу; - сз орындылыы – тілдегі сз бірліктеріні масатына, жадайына, маынасына сйкес олданылуы. Аталмыш категориялар вербальды арым-атынас ралдары болып табылады. Вербальды арым-атынас тек адама ана тн жне тілді мегеру міндетті шарт болып табылады. зіні коммуникативтік ммкіндіктеріне арай ол вербальды емес арым- атынасты барша трлері мен формаларынан бай, дегенмен оны толытай алмастыра алмайды. Жне де вербальды арым-атынасты дамуы бастапыда міндетті трде коммуникацияны вербальды емес ралдарына келіп тіреледі /435-б./. Жалпы адамдарда арым-атынасты вербальды жне вербальды емес трлері маызды болып табылады. Вербальды емес арым-атынас дыбысты сйлеуді, табии тілді рал ретінде пайдалануды ажет етпейді. Вербальды емес арым-атынас – ол мимика, жест, пантомимика, тура сенсорлы немесе жанасуды кмегімен жзеге асады. Бл згелерден алынатын тактильді, кру, есту, иіс сезу жне т.б. сезімдер мен образдар. Немов Р.С.

Вербалды емес арым-атынас - «дене тілі», «ым-ишара тілі» деген ымдармен байланысты. Бл арым-атынас ралына – поза, ым-ишара, мимка, визуалды атынас, тла аралы дистанция. арым-атынаста Вербалды жне Вербалды емес атынасты кедергілер бар. Вербалды– сзді блу, талас, эмоцияналды сздер, жабы трдегі сратарды ойылуы. Вербалды емес екінші адам сізбен сз озаысы келмейді, кзіне тіке араудан ашады, айта-айта саатына арап, араашыты сатап жне т.б рекеттер жасайды. Вербалды емес арым-атынас ралдары:

– поза, жест, жріс.

- мимка

- визиуалды контакт

- тлааралы ашаты. Вербалды емес тіл баса адамны сезімін тсінуге жне зіні сезімін жеткізуге олайлы, баса дістер апаратты жеткізе алмаанда маызды, адамны айтаны, озалысты жасанды жне оны аиат екендігін тсуге ыайлы.

Бл тіл барлы ер жне йел адамдара, барлы мамандытара да толыымен тсінікті. Біра трлі кзарастар р трлі лт кілдеріне байланысты анытау иына соады. Арнайы іскерлік сферада арым-атынас іскерлік мінездемеге ие болады арым- атынас тскенде іскерлік жне трмысты деп блініун арнайы жне арнайы емес арым- атынас, формальды жне фрмальды емес топтарды адамдарды байланыстыран дрысыра. Формалбды топтара йымдастырылан жыма аны масаттар адамдарды должносттары бойынша орналастыру,онда ытары мен міндеттері шарттара сйкес аныталады,ол арым-атынаса тскенде міндетті трде крінеді.Біратан р жымда іскерлік атынасты баса таы жекеше атынасты болатынын естен шыармауымыз керек. «Іскерлік арым-атынас» деген сзді зі кбінесі іскер адамдарды арасындаы, бизнесмен, комерсант пердпринимательді арасындаы арым-атынас деп тсіндіріледі. Біра іскерлік арым-атынас дегенді ке клемде тсіну ажет яни йымдастырылан жне служебный сферада (іскерлік гіме, ріптестерді, служебный талас, класс жиналысы, бастыпен гіме, педсовет таыда сол сияты.) Іскерлік арым-атынас бл гімелесушілерді арасында бір-бірімен апарат, тжірибе алмасады, наты мселені шешімін табу болады. Іскерлік атынасты баса атынастан згешелігі - бл процесте здеріні шешімін табатын масат жне наты тапсырма ойылады. арапайым досты атынасты кбінесе наты тапсырмалар ойылмайды, арнайы масат жо жне ол кез-келген уаытта тотатуа болады. Іскерлік атынасты масаты андайда бір мселені шешімін табу ралы болу керек. Іскерлік атынасты згешелігі жне телефон арылы сйлесу жатады. Ауызша атынасты келесі трлері крсетіледі: гіме, дисскусиялар, таластар. Ал жазбаша іскерлік атынасты трлеріне кбінесе іскерлік хат, тініш, мірбаян, нездеме, тсініктеме,сенім хат, хаттама т.б. жатады. арым-атынас жасаанда гімені шарттары маызды роль атарады, болатын орны, уаыты, кптеген кедергілерді болмауы, телефонны дыбыстары, блмеде ытият болуы жне стол стінде ааздарды реттемейут.б. гімелесушіні олы тимей жмыс жасап жатан кезінде атынаса тспей-а ойан жн. андай болмасын гімеге алдын ала дайындалу керектігін мытпаан жн. Егер гіме барысында кп нрсе білу керек болса, онда арнайы, ажетті сратарды рет- ретімен жазып алу керек. Алдын ала зіді дайындау маызды. Мен гімені алай бастаймын? андай аргументтер келтіремін? андай арсылыты кту керек? Мен оларды алай теріске шыарамын? андай соы шешуші аргумент олданамын? гіме жылу жзбен орташа ырапен сйлеген дрыс-ол оны бойында сенімділікті ялатады.гіме белгіленген уаыт жайында ескертіп отыру ажет.Бірінші сз ол сізге таныс,таныс емесболсын гімелесе беріледі.Осыдан кейін зіізді кз арасыызды айта аласыз. арым-атынасты болмауына келесі жадайда сер етеді. 1.Сенімсіздік крсету.Кешірім сраудан ашу керек яни бл сенімсіздікті білдіреді. «Кешірііз,кедергі жасасам». «Мен таы естісем деп едім» «тініш,егер сізде есені тыдауа уаыт болса». Керісінше,гімені бастаанда кездесуге не трлі боланын айту керек.Серіктесіізгеоны сраыны барлыына жауап бере алатыныызды байатыыз. 2.Кездесу барысында ыайсызды крсету яни «сізбен тесірек жадайды арастырайы». «Мен тіп бара жатып сізге кіре салдым». «Ал менде бл жнінде баса пікір».