Арым-атынас трлеріне сипаттама берііз
арым-атынас – бл адамны баса адамдармен зіндік зара серлесуі жне біріккен іс-рекетте зара атынасыны дамуы. арым-атынас адамзат атынасыны крделі трі. А.Б.Добрович пікірінше, арым-атынас бірліктегі ызметті реттейді, сананы алашы алыптасуыны жне дамуыны ралы болып табылады. Ол жеке тланы ойы мен іс-рекетін анытайды деген. Кез-келген арым-атынас, адамдар арасындаы жай байланыс емес, біріккен іс- рекет процесінде адамдар бір-бірін абылдайды, апарат алмасады. Сондытан арым- атынас процесінде ш трлі зара байланыс аныталды: - перцептивті (арым-атынаста зара абылдау, зара баалау), - интерактивті (гімелесуніні зара серлесуін реттеу), - коммуникативті (апарат алмасу). арым-атынас ралы – апарат алмасу кезіндегі операция. Адамдар арасындаы атынас екі негізгі арым-атынас каналымен жзеге асырылады: - вербалды, - вербалды емес. Вербалды арым-атынас тіл, сйлеу арылы жзеге асады. Тіл – сз жйесі, сздерді дрыс растыру, ойды тзбен толы жеткізу, дыбысты, интонацияны, сзді натылыы. Тілдік дыбысты былыс – сз темпі, дауыс ыраы, ритм, тембор, дикция. Вербалды емес арым-атынас - «дене тілі», «ым-ишара тілі» деген ымдармен байланысты. Бл арым-атынас ралына – поза, ым-ишара, мимка, визуалды атынас, тла аралы дистанция. Альберт Мейербайн арым-атынаста 7% апарат Вербалды(сз арылы), 38% дыбыс ралдары (дауыс темры, интонация, дыбыс кші), ал 55% апарат алмасуды Вербалды емес ралы арылы берілетіні длелдеді. Осыдан Публиций: «Біз дауыс арылы сйлейміз, ал денемен гімелесеміз» деген. Апаратты жеткізу негізгі сз арылы жргізіледі. леуметтік мірдегі адамдарды іс-рекеттеріні негізгі бір трі – сйлеу. Сйлеу крделі психикалы процесс. Сйлеу адамдарды арым-атынас ралы.
арым-атынас арым-атынас психологиясыны негізгі ымы. арым-атынассыз жеке адамны тлалы алыптасуы рдісін, жалпы оам дамуын тсініп талдауа болмайды. арым-атынас, Г. М. Андрееваны пікірі бойынша, адамдарды біріктіру жне дамыту тсілі.
арым-атынас трлері:
Тікелей арым-атынас - табии бетпе-бет, сздік жне бейсздік (ым, имыл) ралдар кмегімен жасалынатын толы психологиялы контакт, кері байланыс бір мезгілде теді. Бл - адамдарды бір-бірімен атынас жасау тарихындаы бірінші формасы.
Жанама арым-атынас —атысушыларды кері байланыс уаытын зартатын, не кешіктіретін жазу жне техника ралдары арылы жасалынатын толысыз психологиялык контакт. Хат жазу, кітап шыару, радиодан сейлеу т.с. адами арым-атынасды крделедіріп жіберді.
Тлааралы арым-атынас - екі не рамы згермейтін топ ішіндегі таныс адамдарды тікелей контактлары. Тлааралы арым-атынасты белгілері: атысушыларды психологиялы жаындыы, бір-біріні ерекшеліктерін білуі, бірігіп кйзелуі, зара тсінушілігі, орта ызметтестігі.
16. А. А.Лобанов бойынша педагогикалы арым-атынасты трлерін сипаттаыз
А. А. Лобанов педагогикалы арым –атынасты 4 трде арастырады:
- когнитивті
- Кондиционды
- Мотивациялы
- Іс-рекеттік
Когнитивті арым-атынасматериальдытан араанда білім алмасумен сипатталады жне ріптестерді интеллектуальды дамуыны факторы болады.Когнитивті арым-атынас білім беру процессі негізінде іске асады.
арым-атынаса тсушілер арасындаы зара рекеттестікте психологиялы жне физиологиялы кйлерді алмасуы ммкін болса, мазмны бойынша кондиционды арым-атынасты бліп крсетеді. Осындай арым-атынас барысында адамдар белгілі бірдегейде ріптесіні психологиялы немесе физикалы кйіне сер етеді. Мысалы, малімні саба басында атал болуы, бет-лпетіні тым байыпты болуы, атты дауысы жмыс жасауа икемдейді. Ал оны клуі, зілдесуі, ызыты гімелерді айтуы саба барысындаы эмоциянальды кйге алып келеді.
Мотивациялы арым-атынас субектіні масатына, ызыушылыына жне ажеттілігіне ыпал етумен сипатталады.
мысалы, шыармашылы бадарланан малімдерді кпшілігі мектеп оулыындаы оу материалыны арапайым мазмнына тоталып ана оймай, згеше апараттармен оушыларды ызытыруа мтылады.
Іс-рекеттік арым-атынас негізінде тлааралы іс-рекетпен , абілеттермен, дадылармен алмасулар жатыр. сіресе ебек сабаында, дене шынытыру сабаында, физикадан жне химиядан лабораториялы жне тжірибелік сабатардан крініс табады.
17. Апаратты тыдау трлері мен оны арым-атынастаы орнын анытаыз
Адамдарды кпшілігі гімелесуде екінші біреуді тыдауды немесе сйлеуді алайды ма? атынас процесіні маызды блігі-тыдау шеберлігі. Зейін ойып тыдап отыран адамда ым-шиара, кзіні озалуы, бет лпеті сйлеушіге тугелдей кіл блінеді. Осы арылы екінші адама кіл кйін,ойын толы жеткізуге, ойындаы аиатты максималды ашуа ммкіндік жасайды. Керісінше мен-мендік, салыртты арама-арсы нтиже береді.Тыдау мен естуде лкен айырмашылы бар. Кбіне адамдар зіні ойын айта алады, біра басаны естімейді (тсіну, абылдау). Кбіне адамдарды ести алмайтындыы оны, баса адамдарды тыдай отырып зіні ойын баса жаа тез ауыстыруы. Адам сйлегеннен 4 есе жылдам ойланады.Айтыландаы жне оны маынасын абылдауа 1сек. уаыт кетеді. Егер сіз білмейтін жаа сз болса 3-5 сек. уаыт кетеді, ал сраты толы тсіну шін 14-15 сек. уаыт ажет. Адам 1 мин. 60-70 сзді маынасын ынады. Кбіне тыдау гіме кезінде енжар мінез-лы болып абылданады. Мндайда, біреуі сйлегенде, екіншісі оны сзіні зілісін нсіз ктіп трады да, тотаан кезде бірден зіні мселесін айта бастайды. Ал кей жадайда серіктесіні сзін іле шала бліп тастайды. Тыдау барысында екі міндет шешіледі: апаратты мазмны абылданады жне гімелесушіні эмоционалды жадайы сталынады. рбір гімелесуде зіізден серіктесіізбен не жне алай сйлесу керек екендігін срау маызды. гімені мазмнымен атар, серіктесііз /гімелесушііз/ не сезінеді /шыдамсызды, жасырын тітіркену, обалжу, салыртты жне тб./. тыдауда оан кері байланыс жасаан дрыс. Кері байланыс: 1. сйлеушіні сезімін бейнелеуі; 2. апаратты бейнеленуі. Барлыымызда енжар /ырысыз/ жне белсенді /ырыты/ зейін бар. Енжар зейінділік ол тума рефлекс, жаа жне таныс емеске бейсаналы реакция, ал белсенді – бл ерікті кшімен жне белгілі масатты трде: ойлау, ыну жне есте сатау арылы болатын зейін. Енжар тыдау бл бос ыдыс сияты, ал белсенді тыдау – бл насос сияты, сратар арылы барлы апаратты тартып алады. Тыдау трлері: 1.Бесенді (активный) 2.Енжар (пассивный) 3.Эмпатиялы Белсенді тыдау /рефлексті/ - мнда рефлексия болатын тыдау, яни зіні сезіміне, іс- рекеттеріні себептеріне талдау жасап жне ынуы. Енжар тыдау /рефлексті емес/ - мнда ндемей зейін ойып, гімелесушіні сзіне зіні ескертулерін араластырмай тыдау. Бл 2-ші адамны ойын толы жеткізгісі келгенде, тере сезімге кіруде пайдалы. Сіз оны естіп траныызды, оны жалыз емес екендігі «и», «солай» деген сзбен оштап отыру маызды. Эмпатиялы тыдау гімелесушіні уайымдаан сезімін сізде сезіне аласыз, сол сезімді бейнелеп, эмоциялы кйін тсініп жне блісу 1.Тыдауа бейімделу ажет зіізді ойыыздаы мселеден арылу керек. Белсенді гімелесушіге кіл блгенде ана сіз онымен бірге сезініп змоциясын кресіз. 2. Серіктесіізді сзіне уайым, сезім, эмоция крсете білуііз ажет. 3.зіліс стай білііз. 4. Бл эмпатиялы тыдау сізді гімелесуіізді мінез-лыыны жасырын мотивтері емес. Мнда біз тек пайда болан сезімні себебін тсіндіреміз. 5. Бл жерде серіктес немесе тыдаушыны басыызды изеп «и», «мал» деген сздермен малап отыру. Белсенді тыдау серіктесіізбен арым-атынаста кптеген кедергілерді болуынан бзылады. Олар: блмедегі ауаны температурасы, бгде адамдарды сздері, айай шу, серіктестерді біреуіні кешігіуі жне тб. Сонымен атар гімелесушіні шаршауы, сондытан кездесулерді кнні бірінші жартысында йымдастыру тымды. алай белсенді тыдауа болады? Деген сраа жаттыулар жне арнайы дістер арылы ол жеткізуге болады. Американды діс: Зейін ойып тыда, Сйлеме, тыда, Тыда, адам Айта алады, Айта алмайды, Айтысы келмейді. Белсенді тыдауа арналан сыныстар: 1.гімелесушіізгезерек болыыз. Оан бетіізбен брылып, визуалды атынас жасаыз. озалыс пен ым ишара сізді тыдап траныызды крсетуі тиіс. Аралы дистанция екі серіктеске де ыайлы болуы маызды. Денеіз соан арай ытиланып, оны олданушы бет келбет жасап, басыызбен иіп тыдауа дайынмын деген белгі беруу жне тб. 2. гімелесушіге бар зейініізді шоырландырыыз. Оны не айтып транына шоырлану. Тек сз рылымына ана емес, бейВербалдыжатарына да мн беру. 3. Сзді мнін ана емес, оны сезімін де тсінуге тырысу. 4. Егер сізге оны не айтаны тсініксіз болса, онда белсенді тыдау арылы натылау сратарын ож ажет. Сіз оны сзін дрыс ынаныды тексерііз. 5. Серіктесіізге атысты малдаушы станымды олдану. Бл арым-атынаста жаымды ахуал туызады. Сйлеуші малдауды кбірек сезінсе, ол зіні не ажет екенін дл жеткізеді. 6. Баа бермеіз. Кейде жаымды баалауды зі кедергі болуы ммкін. Ал кез келген жаымсыз станым тыдаушы тарапынан сенімсіз сезім мен арым-атынаста абайлылыты туызады
гімелесушімен арым-атынаста тыдау ателерінен са болу ажет, олар: 1. Оны хабарлауы кезінде блу. Кптеген адамдар оны сзін еріксіз, бейсаналы трде бледі. Мндайда бірден ойды айта тиянатауа рекет жасау. 2. Асыыс орытынды, сізді гімелесушіізге орану позициясын жасауа ммкіндік туызады. 3. Асыыс жасалан келбет оны айтушымен келіспегенізді жиі білдіреді. Жиі адамдар тыдамай, оан арсылыын ойша растырып, жылдамыра жеткізу кезегін ктіп трады. Содан со ойын з бетінше негіздеп, серіктесі де соны айтайын деп трандыын байамайды. 4. Сралмаан кеестерді адамдар наты кмек крсеткісі келмеген жадайда береді. Е бірінші гімелесушііз не ажет екентіндігі анытау ажет: бірлесіп ойласып немесе наты кмек алу.
Апаратты тыдауда келесідей критерийлерге сйену керек:
1. Апаратты адекваттылыы жне шынайылыы. Апаратты шынайылылыы мір сру барысынды тексеріледі, іс рекет барысныды айындалады. Адекватты жне сапалы апарат поретивті шешімге алып келеді.
2. Апарат дрежесі - кбінесе оны айнар кзі арылы аныталады. Апарат дрежесі соында сол апарат кмегімен болатын масаттармен арылы аныталады.
3. Масата жеткізе ме, лде жо па: Шындыында рбір алан апарат масата жету шін керек. Болмаса ол апаратты ажетті ме?