Тыдау барысында бл не себепті басаларды естімейміз?
Оан келесі факторлар:
1. Сзді объемі, бл кнделікті ойылатын біра назар салып абылдауа мрсат бермейтін апараттар. Кніне 3 саат немесе кп стаздарды, достарды, отбасы мшелерін тыдаймыз.
2. Дрыс тыдау иына соады: функциялы себептік, біз тезірек ойланымыз, айтпас брын.
Нашар тыдаушылар типологиясы:
1. тірік тыдаушы - тыдап отыран кейіп танытан адам.
2. зін жасы кретін тыдаушы - адам тек зін тыдаанын алайды, тыдауа уаыты да, ниеті де жо.
3. Тыдаушы растырушы - собеседникті соына дейін тыдамай, тсініксіз жне алып ойандарды орнын толтыру шін, логикасы мен жеке тжірибесіне сйеніп, оиалар мен реакция ойлап табады.
4. Тыдаушы - ара - тек зіне керектіні, зіні ызытыны ана тыдайды.
Тыдау стилдері:
Рефлексивті емес тыдау -апарат берушіні сзіне жааласпай, ндемей отырады. Маызды: егер адам зіне ауыр таырыпта гіме озаса, тередегі сезім, айы мен ашуда жауап айтару керек боланда, реппиктер: "и", "жаластыр", "бл ызы", "тсінемін", "Бны естігеніме уаныштымын!". Вербалды немесе вербалды емес жесттер, бас шайау.
Рефлексивті тыдау - естігенін дрыс абылдау шін кері байланыс орнату тілді кеінен олданады. Рефлексивті жауап трлері:
a) Тсіну - апарат берушіден осымша апарат срау: "айталап жіберіізші!", "Сізді не айтыыз келді?" т. б.
b) Апарат берушіні сзін зіне тыдаушыны сзімен айту, апаратты наытлауа кмектеседі. "Сізді тсінгенім бойынша... " т. б.
c) Тйіндеу - апарат берушіні негізгі идеясы мен сезімдерін орыту. " Мені тсінгенім бойынша, сізді идеяларыызды негізі" т.б.
d) Эмпатиялы тыдау - тыдаушыны ерекше трі. К. Роджерс негіздеген, оны ойынша тыдау арылы индивидке зіні жадайы мен проблемаларын тсінуге, кмектесуге болады.
Розенберг эмпатиялы тыдау блоктары:
1. Баылайды: "Сен крген кезде"
2. Сезінеді: "Сен осылай сезінетін шыарсы"
3. Неге зру: Себебі, сен шін маызды"
4. тіну: "Сен алар еді"
18. Педагогикалы конфликтерді сндіру дістеріне сипаттама берііз
Педагогикалы дерісте тлааралы конфликтті мына трлері жиі кездеседі:
§ Оушы-оушы
§ Педагог – оушы
§ Педагог – мектеп жымы.
Оушы-оушы арасындаы конфликттерді себептері:
§ лсіздік, кре алмайшылы.
§ Бір-бірімен ынтыматассыздыы.
§ ндылытарды р трлі баалау.
§ Баалай мен зіндік баалауды адекватты еместігі.
§ Лидер болуа талас.
§ Сабаа байланысты зара тсініспеушліктер.
§ Орта заттарды блісе алмау,т.б.
Оушы мен оытушы арасындаы конфликттер кбінесе жоары сыныпта туындайды. негізгі себептері;
§ Оытушы мен студенттер арасында жанжалдар салдары ділетсіз баалауа байланысты туындауы ммкін.
§ Оуа байланысты кеісе алмайшылытар.
§ Наты талаптарды орындамау.
§ Саба уаытысына, тапсырманы орындауа кешігу, уаытты дрыс йымдастыра алмау.
§ Оуа еріну немесе млде оымау, оуды аламау.
Оытушы –мектеп жымы арасындаы конфликт. Малымдер арасындаа конфликт себебі темперамент жне сипаттаы ерекшелігі ана емес, тлалы даму дегейі тмен жадайларда туындауы ммкін. Оытушы мен мектеп джымыныны арасындаы конфликтті бірнеше себептері:
§ малімдер арасындаы бсекелестік, тек ксіби ызметті жоары дегейін жету, брын танылан билік.
§ мінез-лы, жастара тжірибелі оытушылар дрежесін пайдаланып сес крсетеді: оларды ойларымен, саба ту техникаларымен келіспей арсы шыып, здеріні дістерін сынады, йреткісі келіп трады.
§ зін крсету шін сабаты олданбайды, бейресми шараларды олданады мерекелерді, мысала жарыстара, мерекелік шаралара атысу, осы жадайда конфликт туындаы ммкін туындауы ммкін.
§ Кзарастарды ртрлігі немесе бір-біріні дістерімен келіспеген кезде.
§ Оушыларын орау масатында да конфликтке тсуі ммкін.
Шешуді бернеше жолы:
1. Конфликтен кету. з мдделерін ораысы келмейтін кезде, шешім табу шін брлескісі келмесе, зіні позициясы жайлы айтудан ашса олданылады. Бл шешім жолы конфликтті нтежиесі аса маызды емес боланда жне немес жадай тым ауыр боланда, конф.шешу кп кшті ажет еткен жадайда колданылады.
2. Баталасты. Екі жата з мдделері шін креседі. ойан масатына жету шін ммкін болан зады жне засыз ралдарды брін олданады, баса атысушыларды оан баынышты екенінде пайдаланады.
3. Бейімделу. Оушы зіні ызыушылытары мен мдделерін рбан ету арылы оытушысыны ойан талабымен келіседі. Бл жадай конфликтті шешілуі оушыа араанда маімге маызды боланда, оушы ар-ат сатап алысы келген жадайда олданылады.
4. Серіктестік. Оушы мен оытушыны мддеері ескерііп, екі жа бірлесе отырып шешімге келеді. Шешім абылдауда екі жатыкші жне лесі те болады.
5. Компромис. Конфликтіге атысушылар екі жаа да тиімді жолды дейді. Аралы шарт жасайды, мысала бегілі бір уаыт аралыына дейін жасалынатын шарт. Сонымен атар оушыны ойан шарттын абылдау арылы, оытушы зіні шарттарын абылдатады.
19. Педагогикалы жымдаы арым-атынас ерекшеліктерін айындап, дйектеіз
Педагогикалы арым-атынас дегеніміз –жалпы психологиялы задылытара туелді, адамны басалармен арнайы формадаы байланысы. Бл байланысты мні мен зіндік ерекшеліктері бар. Олар –коммуникативті, интерактивті байланыстар жне оса ыпал ету мен танымды мндегі байланыстар. Педагогикалы арым-атынас –педагог пен оушылар арасындаы рекеттесуді сипатын анытайтын оыту мен трбиелеуді масаты мен міндеттерін жзеге асыруды ралдары мен дістеріні жиынтыы. Педагогикалы арым-атынастаы маызды сапалар:
- адамдармен жмыс істеуге мдделі болу, оны ажетсіну мен оны жзеге асыра алу –йірсектік, байланыс орната білу, байланысты сапалыы. Осы байланыстар нтижесінде адамны ммілесі (отношение) алыптасады;
- адамдарды тсіну абілеті мен жылы шырай таныта алу (эмоционалдыы);
- икемділік, арым-атынас шарттары мен ахуалына байланысты жылдам жне дрыс баыт стану, арым-атынас жадайларына байланысты сйлеу барысын, студенттерді ерекшеліктерін табан астында ескере алатын шыармашылы абілет;
- арым-атынастаы кері байланысты тйсіну мен оны олдай білу;
- зін басара білу: психикасын, сезімін, дауыс, дене имылдары мен ым-ишарасын, жасауларын, кіл кйін, ойлауын басаруы мен денесіндегі шымырануды жою;
- дайындысыз, табан астынан пайда болан арым-атынаса абілеттілік;
- педагогикалы ахуалдарды, з ыпалыны салдарын болжау;
- тікелей арым-атынаса абілеттелік: мдениеттілік, сйлеу абілетіні дамыандыы, сз байлыы, тіл ралдарын дрыс пайдалану;
- педагогикалы бастан кешу нері: студенттерге ажетті баытта ыпал ету шін стазды мірлік тжірибесін табии трде бастан кешу;
- педагогикалы суырып салмалы абілет: ыпал етуді ртрлі ралдарын пайдалана білу –сендіру, иландыру, нандыру, баса да амал-тсілдерді пайдалану.
Педагогикалы арым-атынас лгісі (лгісі). Педагогикалы арым-атынас –стазды ыпал етудегі ниеті мен арманын, масаты мен мратын жзеге асырудаы басты ралым мен тсілдерді жйесі. арым-атынас орнатуды біратар лгілері бар: апараттандыру, нандыру, шыл (экспрессив), иландыру, дсрлі. Тменде оларды райсысы жекелеп арастырылады. Педагогикалы арым-атынасты апараттандыру лгісі. Мндай лгі кбінесе апарат беру жне алу шін олданылады. Демек, оу рдісіндегі оушы мен оытушыны арым-атынасы осы лгіге негізделеді. Мнда жаа млімет беру, ахуалды тсіндіру, оны жаа тосын тстарын тсіндіру іске асырылып, длелдер, айатар, статистикалы малматтар, т.б. келтіріліп, жаа білім алыптастыру не болмаса тосын жадайды тымды шешімін табуа алышарт жасалады. Ал адамдар тобы не жыма малмат беруде (дріс, семинар, сыныптаы саба) жалпы станатын ереже бар. Мысалы, сабаты тотатып, кетіп алуа болмайды; іскерлік арым-атынас кезінде жмысты жарты жолда тастап кетуге, ахуалды ая астынан згертуге, мысалы, айталауды, басынан бастауды, тотатуды талап етуге болмайды. Басты лектор не пікір айтушыны сзін блуге болмайды. Сондытан млімет беруден брын оны жасылап біліп алу, жеткізу тсілдерін, тыдаушыларды ызытыратын тстарын баса крсету абзал. Педагогикалы арым-атынасты апараттандыру лгісі –баяндама, млімет беру, айтып беру, гімелеу, дріс, саба, семинар, консультация, реферат, т.б. Бл жерде оу, телерадио, компьютер, интернет, белсенді тата, таы басаларды пайдалану тымды.
Педагогикалы арым-атынас ерекшеліктері, брінен брын, оны баыттылыынан крініс табады. Ол сер етуді зіне жне оушылара тлалы алыптасу масатында ана емес, сонымен атар, педагогикалы жйені де негізгісі болатын оу білімін игеруді йымдастыруа жне осыны негізінде абілетті алыптастыруа да баытталады. Осыны серінен педагогикалы арым-атынас ш трлі баыттылыпен сипатталады – оуды бірлескен рекетіні зіне, оушылара (оларды маызды жадайы, дамуды перспективалы сызытары) жне игеру (мегеру) пніне баытталады.
Мнымен бірге, педагогикалы арым-атынас субъектілерге атысты да штік баыттылыымен аныталады: тлалы. леуметтік жне пндік. Бл малімні оушымен бір оу материалын игертуде рашан оны нтижесін сыныптаыларды барлыына бірдей баыттауынан, яни рбір оушыа сер етуінен болады. Сондытан, педагогикалы арым-атынасты ерекшелігі аталан сипаттамаларды барлы жиынтыында кріне отырып, зіне тлалы баытталан жне пндік баытталан арым-атынас элементтерін органикалы йлестіруімен сипатталады.
Педагогикалы арым-атынасты сапасы, брінен брын, оны трбиелік функцияны осатын арнайы оыту функциясын жзеге асыруымен аныталады. йткені тиімді білім беру рдісіні мекемесі шін оытуды трбиелік жне дамытушылы сипаты тн. А.А. Брудон бойынша, оытушылы функция арым-атынасты арым-атынасты трансляциялы функциясымен сйкестіріндіріледі. Педагогикалы арым-атынасты оытушылы функциясы басты болып табылады, біра ол басарушы емес, ол оушылар мен малімдерді, оушыларды бір-бірімен жан-жаты арым-атынасыны табии блігі болып табылады. Педагогикалы арым-атынас «адам-адам» сызбасымен сипатталатын адамдар арым-атынасыны арнайы мінездемесін крсетеді (Е.А. Климов бойынша).
Ескерте кетейік, бл ксіп тобыны негізгі сипаттамаларыны арасында келесілер блініп шыады:
1.басару, оыту, трбиелеу, «адамдарды ртрлі ажеттіліктеріне ызмет крсетуде пайдалы рекеттер жасау» абілеті
2.тыдау жне тыдай білу абілеті
3.ке ріс
4.сздік (коммуникативтік) мдениет
5.«трбиеге арай аылды жанды басаруа арай баытталуы, сезімні, аылды жне адам мінезіні крінуіне байампазды, адама зіні ішкі лемін немесе зіне таныс біреуін теліп емес, оны зіні жеке лемін ойша елестету, лгілеу абілеті»
6.«адам рашан жасыра жасай алады деген, сенімділікке негізделген адама жетуді проекциялы тсілі»
7.осыла уайымдау абілеті
байампазды т.б.
арым–атынас ттастай жзеге асырылу керек: апарат алмасу, зара атынастарды йымдастыру, баланы жеке тласын жне зара серді йымдастыру. Егер бл функцияларды ішінен арым–атынас дерісінде біреуі тадалса, арым–атынасты бірттас жйесі бхылады, арым–атынас механизмінде іркілістер пайда болады.
Педагогикалы арым-атынас субъектілері - адамдарды жоарыда арастырылан жас, тлалы ерекшеліктерімен, мірлік тжірибесімен, станымдарымен сйкес ерекше сипата ие педагогикалы арым-атынасты йымдастыру міндеті оытушыны ксіби, леуметтік, психологиялы мдениетіні жоары болуын ана емес, тлалы кемелденуін де талап етеді. Педагогикалы, психологиялы зерттеулерде (В.А.Кан-Калик, Г.А. Ковалев т.б.) педагогикалы арым-атынас тланы алыптасуы онсыз жзеге аспайтын ттас категория ретінде арастырылады
20. арым-атынасты вербальды емес ралы жне оны трлерін жіктеіз
Вербальды емес арым-атынас ралдары:
- Кинетика (мимика, жест, жріс, визуалды атынас)
- Просодика жне экстралингвистика( интонация, дауыс жоарылыы, тембр, зіліс, клкі)
- Токесика( тактикалы ара атынас)
- проксемика (баытталу,ашыты, яни арым-атынастаы кеістік йымдастыру)
Вербальды емес коммуникацияныішінен кинетикалы белгілер жйесіне мимика, ол, дене1 имылы жатады. Мимика дегеніміз- арым-атынас кезіндегі бетті былысы. Ым –ишара дегеніміз- психикалы кйді байататын леуметтік алыптасып алан имыл.
Коммуникацияда оптикалы-кинетикалы белгілер жйесіні мні те зор, клемі ке, сондытан азіргі кезде бл саланы зерттейтін зерттеу саласы бар, ол- кинестика. Мимика – сезім крсеткішіні негізгісі. Жаымды эмоциялар жеіл байалады, мысалы, баыт, махаббат жне тадану. амыу, ашу, жек кру сияты жаымсыз эмоцияларды абылдау иын болады. 20 000 бет имылы бар. Мимика мен мінез-лы, жріс-трысты элементі ретінде клімдеу трлі лтты мдениетке байланысты. Мысалы: отстік адамдары солтстік адамдарына араанда жиі кледі.
Дене имылы- психологиялы апарат беруді негізгі кзі. Кптеген дене имылдарына арай отырып біз адамдарды алпын, ішкі жадайын, оларды озара атынасын байауа болады. Дене имылдары кейде вербальды апаратты мнімен сйкес келмеуі ммкін, біра дене имылыны шынды болатынын байауа болады. Сондытанда дене имылыны арым-атынаста маызы те зор.
1. “Жабы поза”- мнда адам денесімен алдыы блігін жабуа жне кеістікте нерлым аз оран алуа тырысады (психологиялы дискомфорт), тыылып, иыына басын тыып, аузын жабады.
2. “Ашы поза”- ол ашы, екі жаа жайылан, ая сл ашы, сенім, келісім,жылышырайлыты білдіреді.
3. “орану”- кеудеге олды айастыру. Мны ата-анасыны айтанын жоа шыарушы балалар, зіні ын ораушы арттарда жиі олданылады.
4. “Баалау”, “Сынау”- иек алаана сйенген, с сауса бетке созыла орналасан, аландары ауызды астына арай орналасан. Егер бл сл екеюмен бірге болса, онда сын негативті. Егер бас сл бір жаа арай исайса, ол ызыушылыпен байланысты.
5. “Дайынды”- олды мыына ою дайындыты бірінші белгісі. Мндай позаны жарыс кезінде спортшылардан з кезегін кту кезінде жиі круге болады.
Орындыты шетіне отыру- рекетке дайындалып отыранды білдіреді.
Адамдармен арым-атынаса тскенде:
- она сыртынан, арасынан сйлесуге болмайды, себебікейбіреулерді арасынан орануы жо болады, оларды бірінші партаа отырызуа болмайды.
- оларды тбесінен арауа болмайды, себебі олар здерін кіші , тмен сезінеді.
- отырып-трып тран адаммен сйлесуге болмайды, себебі менсінбеуді білдіреді, позаларды те еместігі.
озалыстан адамны ішкі жадайын, оны жеке дара ерекшеліктерін(жынысын, жасын, темперамент типін) білуге болады:
1. е ауыр озалыс ашу кезінде болады.
2. жеіл озалыс уаныш, матаныш кезінде болады.
Нашар кіл-кйде ол салбырап трады,жасы кіл кй кезінде шатындай жріспен озалады.
Соы кездерде психологиялы зерттеудерде арым-атынас жасаушыларды аралыындаы ашытыты, партнерларды отырысыны коомуникативтік мніне кіл аударылуда. Америкалы арым-атынас психологиясында бл баыттаы зерттеулергепроксемикка деп ат ойылды. Трт трлі ара атынас бар:1.кілдестік,2. жеке басты,3. леуметтік,4. кпшіліктік. Алашы екі атынас жаын, досты байланысты аартады, ресми байланыстаы адамдар леуметтік атынасты станады, кпшіліктік араатынас- бтен адамдармен араласу. Жеке адамдар арасындаы ашыты р лтта жне мдениетте ртрлі. Мысалы: mini американдытарда, maxi жапондытарда. р адаммен зіні араатынасы болады.
0-0,5м- те жаынды, кілдестік атынаса сйкес келеді. Сонымен атар спортты кейбір трлерінде денелерді тйісу болады. Мыс:крес т.б.
0,5-1,2м - жеке адамдар араатынасы ашытыы, достар арасында болады.
1,2-3,7м - леуметік-ызметтік арым-атынас аймаы.
3,7м-жоары - кпшіліктік араатынас. Бірнеше сзбен алмасу немесе арым-атынас жасаудан ашу.
Паралингвистика жне экстралингвистика белгілер жйесі вербальды коммуникацияа осымша ретінде олданылады.
Паралингвистикалы жйе- бл дауысты асиеті, оны диапазоны, дауыс тоны.
Экстралингвистикалы жйе- сз арасындаы кідірістер, жтелу, жылау, клу, сз темпі, т.б.
Дауыс тонынан ашу жне айыны жеіл байауа болады, ал ашу жне ызанышты тану те иын. Дауыс тоны серіктес адамны сезімін тсінуде негізгі роль атарады.
Дауыс кші мен биіктігі де кейбір сезімдерді анытауа ммкіндік береді. Мыс:ашу, орыныш, уаныш, сенімсіздік биік дауыспен берілсе, м, айы жне шаршаанды жмса жне тмен дауыспен беріледі.
Сзді жылдамдыы да сйлеушіні сезімін білдіреді. зіні басындаы иындыты айтанда, обалжып транда адам тез сйлейді. Баяу сйлеу айыда, ккіректік немесе шаршаан кезде болады.
Крсіну, жтелу, кідіріс жасауды да сезімді білдіруде маызы те зор.
Коммуникативтік процесте олданылатын келесі арнаулы белгілер жйесі- бл кзбен арым атынас жасау (визуалды атынас). Сйлеушіге арау ызыушылыты ана білдірмейді, сонымен атар бізге не айтып трана да зейінімізді шоырландыранды да білдіреді. Адамдара жаымды таырыпты талылауда визуалды атынасты за стаан жеіл. Егер жаымсыз мселені талыласа бір-бірімізді кзімізге арамауа тырысамыз. Мнда визуалды атынастан бас тарту дептілік білдіреді жне сйлеушіні эмоциялы жадайын тсінгендікті білдіреді. Себебі мндай кезде кз алмай арау жаымсыз сезімдерді тудырады. Сонымен атар кз алмай арау жауласуды белгісі деп те абылданады. Визуалды атынас бір-бірін нататын адамдар адамдар арасында жиі кездеседі. Кбіне сйлеуші алыс ашытыта боланда визуалды атынаса тсеміз, сйлеуші жаындаан сайын визуалды атынастан ашуа тырысамыз. Визуалды атынас гіме барысын реттеп отыру шін ажет. Егер сйлеуші кзін біресе тыдаушыа, біресе баса жаа кетсе, онда сйлеуді лі бітірмегені. Сз аланда сйлеуші тыдаушыа тік арайды. Сйтіп ол сз кезегін тыдаушыа бергенін білдіреді
21. Іскерлік этиканы негізгі станымдарын сипаттаыз
Іскерлік арым – атынас белгілі бір мінез – лыты аидалара сйенуі керек, оларды е басты аидалары болып келесілер табылады:
1. іскерлік байланысты негізінде жеке мдделер мен зіндік ызыушылытардан баса іскерлік ана ызыушылытар болуы керек;
2. адамгершілік;
3. мейірімділік, яни адама мейірімділік жасау ажеттігі;
4. рмет крсетушілік, яни арсы тарапа деген рмет.
Этикет ережелерін ата трде сатау - зін - зі стау мдениетіні маызды талабы. Ксіби такт – бл арым – атынас кезінде басалара деген шыдамдылы, мияттылы жне дептілік танытуды лгісі. Шетел азаматтарымен іскерлік арым – атынас жасауды негізгі аидалары мен ережелері дипломатиялы хаттамамен белгіленеді. Шетел делегацияларын абылдау мен арым – атынас жасау кезінде, келіссз бен келісім шарта ол ойан кезде, мереке кндері ттытап, аралы кндері кіл айту – бл дипломатиялы хаттама нормаларыны саталуын білдіреді. абылданан нормалардан андац да болмасын бас тарту мемлекеттерді абыройына нсан келтіру сияты бааланады. Тіпті белгісіз бір кеткен ателік асаана жасалан орлауа те. азіргі кезде мемлекеттер арым – атынастарыны арасында 1991 жылы абылданан «дипломптиялы арым – атынас туралы Вена Конвенциясы» бар. Дипломатиялы хаттаманы ережелері «халыаралы дептілік» аидасына негізделген, яни мемлекетті таныстырып, крсеттетін рметтеулер мен адірлеулерді барлыын сатауды білдіреді
Хаттамамен шет мемлекетке келген ресми тлаларды зін - зі стауы, ресми жадайларда киінуі жне т.б. белгіленеді. Халыаралы этикет нормаларынан ауыту шетелдік ріптестермен тек ана бейресми мні бар, ызметтен тыс жадайларда ана жол беріледі. Бірата осындай арым – атынас кезінде депсіздік таныту сияты бааланатын жадайлардан аула болан жн. ызметтік немесе оамды кездесу мен зара сйлесу барысында сыйлы сыйлау туралы ой келеді. р бір мекемеде здеріні сыйлы силау ережелері алыптасан дстрлері болады, біра осындай дстрлерге арамастан барлыына орта негізгі ережелер де бар. Егер сізді біреу йіне тстенуге немесе онаа шаыран болса, онда кішігірім сыйлы алып баран жн. Сыйлы кімге сыйланса сол адамны таламына байланысты болуы керек. Сыйлы абылдар кезінде зіізді келесідей стауыыз тиіс. Сыйлаан сыйлы андай трде болмасын оны она кеткенге дейін ашпау ажет, себебі сыйлы туралы ойламаан баса адамдарды ыайсыз жадайа алдыруыыз ммкін. Сыйлыты аланнан кейін р ризашылы аз болады, сондытан з ризашылыыды ашы хат арылы білдірген жн. Іскерлік арым-атынас андайда бір принциптерге негізделген, оларды ішіндегі негізгілері мыналар: іскерлік байланыс негізінде іске деген ниет білдіру, біра ол жеке жне зіні
· амбициясына байланысты болмауы керек; адалды, ол тірікке баралмайтын, депті сондай-а адамгершілік сапасын тудырады;
а-ниет, ол адамдара жасылы жасау ажеттілігі (жасылы-этиканы бастыкатегориясы).
адірлеу (сыйлау), сйлеушіні беделін адірлеу. Ол адамны ізеттілігі, тактикалы ескертпелері, мейірімділігі бны брі сыйластыа немесе адірлеуге жатады.
Этикет – бл тртіпті негізгі нсауы жне оамдаы тртіп. Этикетті нсаулар е біріншіден мдениеттілікті крсетеді.
22. В. Кан – Калик бойынша арым-атынас стадияларын жіктеіз.
В.А. Кан-Калик педагогикалы процесте арым – атынас арылы байалмайтын, біра те маызды трбиелік зара атынастар жйесі алыптасатынын, жне оны ЖОО-да трбиелеу мен оыту тиімділігіні арттыратынын айтан. Оны ойынша, арым – атынас адамгершілік-ндылы потенцияла ие. В.А. Кан-Калик арым – атынас функцияларын ішкі жне сыртыа бледі. Оларды райсысы рамдас бліктерге ие. Сырты: апаратты-коммуникативті, тла аралы атынастарды зара танымды етіп йымдастыру,бейімделу. Ішкі: эстетикалы, дмдік, мінез-лыты, дептік.
В.А. Кан-Калик ксіби-педагогикалы арым-атынасты 4 стадиясын бліп крсетті:
1) трбиеленушілермен болатын арым-атынасты жобалау немесе модельдеу
2) тікелей арым-атынасты йымдастыру
3) педагогикалы процесстегі арым-атынасты басару
4) арым-атынасты іске асырылан жйесін анализдеу жне жаасын жобалау.
Немесе бл процессті мынадай реттілікпен крсетуге болады:
1) Коммуникация алдындаы фаза
2) ш кезенен тратын коммуникативті фаза: алашы сер алдыру; зерттеу кезеі; арым-атынас кезеі
3) Посткоммуникативті фаза
В. А. Кан-Калик Трбиелік серді нтижелігіне байланысты педагогикалы арым-атынас стильдері:
- бірлескен шыармашылы ызмет негізнде – бл стиль малімні ксіби ызметі мен этикалы кзарастарыны бірлестігіне негізделеді.
- жолдасты байланыс негізінде – жолдасты байланыс, сіресе педагогикалы арым-атынасты маызды реттеушісі. Алайда арым-атынас дерісінде кез келген эмоциялы кілді сияты да жолдастыты да шегі болуы ажет. Кері жадайда ол оыту трбиелеу дерісінде теріс нтиже беруі ммкін.
- ашыты арым-атынас – малім мен білім алушы арасында рашан ашыты байалады, оытуда- бедел мен ксібилікке, трбиелеуде – жас пен мірлік тжірибеге нсау арылы крінеді. Бл стиль шыармашылы ортаны руа ммкіндік бермейді.
- орыту арым-атынасы – арым-атынасты жаымсыз трі. Кбінесе мны малім ызметін жаадан бастаушылар олданылады. Бл тиімді орта ызметті йымдастыра алмаушылыпен тсіндіріледі.
- зілдесу арым-атынасы – білім алушыда «оай» бедел алуа тырысуа негізделеді, мндай атынас з кезегінде педагогикалы этика т алаптарына айшы келеді. Бл стиль бір жаынан білімгермен тез байланыс орнатуа деген штарлыпен, екінші жаынан педагогты жне коммуникативтік мдениетті жотыымен сипатталады.
23. И. Гофман бойынша тиімді тыдау кедергілеріне сипаттама берііз
И. Гофман тыдаушыны коммуникациялы процесске атысуына иыншылы тудыратын уайымшылдыты 3 трін бліп крсетеді:
· Біріншіден, сырты алаасарлы, адам маызды деп есептейтін заттара назар аудармайды себебі кілі баса нрселерде болады. Ол топты баса адамдарымен досты арым-атынас орнатуа келмейді. Ол осы топты шекарасынан тыс жерге назар салады.
· зімшілдік – адамны тек зіне деген уайымшылдыы оан гімеге толыымен берілуге кедергеі келтіреді
· Іс-рекетке берілгендік – адам топта оны арым-атынасы алай алыптасатындыына берілгені соншалы ол гімеге еру абілетін жоалтып алады.
24. Іскерлік арым-атынасты топты трлерін жіктеіз
Iскерлiк арым-атынас – мнда схбаттасушыны iске деген тлалы ерекшелiгi, мiнезi, жасы, кiл-кйi ескерiледi. Сонымен бiрге оны iске деген ызыушылыы мндiк маызды орын алады.
Іскерлік арым-атынас –мекеме, ксіпорын, ндіріс,нерксіп саласында ызмет істейтін кісілерді зара жне баса да ызмет барысындаы адамдармен пікірлесуі, келіссз жргізуі, келісім шарт жасауы, ажетті жаттар алмасуы нтижесінде болатын рекет.
- Енді іскерлік арым-атынастаы дебіне яни, (этикасына) келетін болса,сйлеушіні *з ісіне жауапкершілікпен арауынан, *зін-зі стауынан, *сыпайылыынан, *жеттілігінен, *батылдыынан, *тартымды, *жаымды сйлеу мнерінен крінеді
Іскерлік арым-атынастаы топты ыпалдасты — топішілік атынас бірлігі, орта ндылытар, зара арым-атынастарды тиімділеу мселелерін реттеу, рылымдау процесі. Балалар жымында топты ыпалдасты оамды пікір мен ішкі жымды адами атынастар кріне бастаан кезден бастап пайда болды. Топты динамика леуметтік психологиядаы зерттеу баыттылыы: р трлі топтардаы пайда болу, функционалдыы жне даму рдістері. Топты іс-рекет — адамдарды іс-рекетіне, топа кіретін леуметтік жне леуметтік-психологиялы феномен, арым-атынас нтижесі. Топты іс-рекет масатына арай: жымды рекет, біріккен рекет, бірге жасалан жне бірмезгілдік рекет деп блінед
25. Педагогикалы арым-атынас стильдерін жіктеіз
Психология жне педагогика ылымындаы зерттеу жмыстарына сйенетін болса, арым-атынасты тмендегі бірнеше стилдерін атап туге болады:
- авторитарлы стиль;
- ктемдік стиль;
- демократиялы стиль;
- дистанциялы стиль;
- немрайлы стиль;
- ойнаы-алжыа негізделген стиль; - аралас стиль
Педагогикалы арым-атынасты масаттары туралы айта отырып, отанды зерттеуші А.Б.Орлов « малімні тлалы центрациясы» деген терминді олданды, оны ойынша ол педагог іс-рекетіні жйе раушы мінездемесі болып табылады, оны кптеген крінулерін анытайды: педагогикалы стиль, атынас, леуметтік перцепция (14). Сйтіп, педагогикалы іс-рекет мнда сонымен атар рухани-дниетанымды компоненттен бастап сипатталады.Орлов рбіреуі педагогикалы іс-рекетте басыы бола алатын негізгі жеті центрацияны бліп крсетеді: эгоистік (зіні ”Мен” ызыушылыында), бюракратиялы (администрацияны, басшылыты), конфликтік (ріптестеріні ызыушылыында), авторитетті (ата-ананы, атысушыларды), танымды (оыту жне трбиелеу талаптарында), альтруистік (атысушыларды ажеттіліктерінде), гуманистік (зіндік мн мен баса адамдарды-администраторды, ріптестерді, ата-аналарды, атысушыларды мндеріні крінулерінде).Орлов бойынша центрация тлімділік іс-рекетіні дісі мен сттілігін анытайды. Баса отанды зерттеушілер, бадарларды маыздылыын мойындай отырып, кбінесе саба беруде олданылатын тсілдерге шоырланады. Н.К.Марков пен А.Я.Никонованы ойынша педагогикалы стильді негізінде мазмнды сипаттамалар (педагогты з ебегіні процесі мен нтижелігіне бадары, зіні ебегіндегі бадарлы жне баылаушы-баалаушы кезенін ашу, дістемелілігі мен импровизациондылыы), динамикалы сипаттамалар (икемділік, тратылы, бір нрседен келесі нірсеге кіл ауысымдылыы) жне нтижелілік (оып жатандарды білімдеріні дегейі мен оытуды дадысы) жатыр. Авторларды зерттеулері крсеткендей педагогты индивидуалды стиліні алыптасу процесінде стильді мазмнды сипаттамалары згеруі ммкін, ал динамикалы сипаттамаларды згеруі, яни эмоционалдылы пен саналылыты зара туі аныталан жо.
Маркова мен Никонова 4 педагогикалы стильді бліп крсетті: эмоционалды - импровизационды, эмоционалды - дістемелік, импровизационды - пайымдаушы, пайымдаушы - дістемелік. Эмоционалдылы оушылармен жасы контактіде болуды, педагогты бірегей іс -рекетке атысуын, экстраверттілікті топшалайды. Пайымдаушы стильдер мотивациядан грі саналыа жне затты логикасына жгінеді.Саба берудегі импровизация оытушыны йдегі дайындылыыны нашарлыын болдырады, біра сабатар педагогтарды шабыты секілді ситуативті згергіштеріне туелді бола алады. Ал дістемелік жасы растырылан бадарлама бойыншы ралан оытуды тратылыы мен жоспарлылыын амтамасыз етеді, нтижесінде педагог “оыту машинасына” айналып, оытылу курсына субъективті ештенесін келмеуі де ммкін. Сйтіп, саба беруде де мнді индивидуалды аралы вариативтілігі болады, соны арасында рбіреу зіне іс-рекетті адекватты тсілін рап алуы ммкін
26. Ксіби іс-рекеттегі педагогті коммуникативті мдениетіні ерекшеліктерін сипаттаыз
азіргі замандаы малімні комуникативтік мдениеті ол ізгілендіру баытындаы жеке-дара жне крделі леуметтік жйе.
Малімні коммуникативтік мдениеті - бл оны ксіби ызметі мен міндетінде, леуметтік- педагогикалы іс-рекетінде жеке дара шыармашылы пен ізгілендіру баытындаы крінісі. Атап айтанда ойлау, бірлескен іс-рекет, сйлеу мдениеті, зара арым-атынас мдениеті, педагогты коммуникативтік арым-атынасыны нтижесі т.б.
Педагогті мдени арым-атынасы:этикалы, шыншылды, шынайы жне сенімділік арым-атынасы, адама деген сенім, балаа деген махаббат пен сыйласты, бірлескен іс-рекет атаруа абілеті, жыммен жмыс істей білуі, оушыны ата-анасымен дрыс арым-атынас жасай алуы.
Ксіби компоненті:тадаан мамандыына деген траты ызыушылыы, оу- трбиелеудегі діс-тсілді дрыс олдана алуы, баланы психологиясын білуі, з пнін жетік білуі, эрудиция, дауыс пен ым жне базынаны болуы.
Психологиялы компоненты: педагогикалы ойлау, иялдау, баылау, ерік-жігер, саба берудегі ызыушылыы, шыармашылыы, уайымдау абілеті, оушыны жеке тласына атысты іс-рекетті натылыы.
Сынып жетекшісіні атаратын коммуникативтік ызметі:
• оушылар арасында зара арым-атынас алыптастыру, жыма йренуге, атарларыны арасындазін анааттандыратын статуса ие болуа кмектесу;
• "оушы-оушы, оушы-ата-ана, ата-ана-оушы арасындаы зара олайлы байланысты орнату;
• оушыларды оршаан ортамен олайлы атынас орнатуы;
• жымда р оушыа олайлы психологиялы ахуал орнатуа лес осу.
Педагогті коммуникативті мдениетін дамытуа педагогикалы тренинг, леуметтік-психологиялы тренинг (танымды, эмоционалды, ксіби баытта жзеге асады), интерактивті семинар, коммуникативті тзету дістемесі, коммуникативті шыармашылы жне коммуникативті философия сер етеді.
Педагог коммуникативті мдениетін дамыта отырып зіне не алады? Білімділікті, сталыты, берекелілікті, жауапкершілікті, жне іскер сапаларын яни, ксіби білімін жетілдіре алады.
азіргі заман талабына сай педагог оыту –трбиелеу барысында коммуникативті мдениетті іс-рекет арылы ана адами ндылытарды дамыта отырып жеке тланы бойына сііруі ажет. Сонда ана жеке тла мына згермелі, ркениетті заман талабына ттеп бере алады.
Педагогты білім мен апаратты тасымалдаушы ана болуы бгінгі кнде жеткіліксіз. Бгінгі малім жоары педагогикалы жне психологиялы мдениетті игеруі тиіс.
Психологиялы мдениетке: адамны психологиялы саулыы, зін-зі жне баса адамды тануы, зінзі стауы жне арым-атынас жасау мдениеті жатады.
Педагогикалы баыттаы мддениетке: адамны бірлескен ылыми, моральды, леуметтік, кркем жне техникалы ндцылытар жасаудаы арым-атынас жиынтыы, яни адам тласына баытталан зін-зі танып білуі немесе руханимірбаяны.
Адамны мдениеттілігіні негігісі:
ріптестермен, туыстарымен, таныстарымен, зге адамармен арым-атынас жасай білу.
Ксіби педагогикалы мдениетті мазмны тланы ксібилік сапа компонеттері мен функцияларын ашуа болады:
· Аксиологиялы компонент
· Технологиялы компонент
· Жеке шыармашыл компонет
Ксіби-педагогикалы мдениетті мнін тсіну шін, мынадай ерекшеліктерін білу керек:
1.Ксіби-педагогикалы мдениет - р трлі формада крінетін педагогикалы шындыты сипаттамасы.
2.Ксіби-педагогикалы мдениет–ол рылымды-функционалды компонеттері бар, зіндік йымы бар, оршаан ортамен зара рекет ететін жйелі білім беру.
3.Ксіби-педагогикалы мдениетті талдау бірлігі шыармашылы педагогикалы рекет.
4.Ксіби-педагогикалы мдениетті жзеге асыру жне алыптастыру ерекшеліктері дара шыармашылы, психофизиологиялы жне жас ерекшелік, жеке тланы леуметтік-педагогикалы тжірибесімен шарттасып жатады.
сіби-педагогикалы мдениетті технологиялы компонентіне малімні педагогикалы рекетіні ралдары мен тсілдері енеді. Педагогикалы мдениетті ндылытары мен нтижелері жеке тла нтижесінде рылады. Педагогикалы рекетті гуманистік баыттылыы жеке тланы рухани ажеттілігін анааттандыру механизмін зерттеу ммкіндігін береді. Педагогикалы рекетті технологиялы рекет деп атаймыз. Осыан байланысты педагогикалы рекетті операциялы талдануы ажет, ол педагогикалы есептерді шешу ретінде арастырылады. Педагогикалы технология педагогикалы мдениетті мнін тсінуге кмектеседі, тарихи згеретін тсілдерді ашады, рекет баыттарын тсіндіреді. Ксіби-педагогикалы мдениетті жеке басты-шыармашылы компонентіне шыармашылы акт ретінде оны игерілу механизмі жатады. Педагогикалы ндылытарды малім жеке басты-шыармашылы дегейінде мегереді. Педагогикалы мдениет ндылытарын игере отырып, педагог оларды айта рып, интерпретациялай алады, Педагогикалы шыармашылы сипаттамасы–педагогикалы мдениет болып табылатын адамны мір рекетіні трі. Шыармашылы педагогтан ажеттілікті, абілетті, бостандыты, зінділікті, жауапкершілікті талап етеді
27. Малім мен оушыны зара арым-атынас мдениеті трбие негізінде дйектеіз