Келіссздерді жргізу барысында ысым крсету тактикасы олданылуы ммкін.
· Келіссздерді жргізуден бас тарту;
· Талаптарды тым жоарылату;
· Келіссздерді жргізу барысында талаптарды бірте-бірте жоарылату;
· шінші жаты ырыа кнбеушілігі;
· Келіссздерді жргізу уаытын тым созуды тсінеміз.
· ысым крсету тактикасы тек кейбір жадайларда ана отайлы
Келіссздерді отайлы нтижелілігін келесі жадайлар амтамасыз етеді:
· арсыласыны адам ретінде жне талыланып жатан мселе арасындаы позитивтілікті баалау
· Жеке адамны позициясына емес, сол адамны немесе сол нысанны тарапынада шешілуі керек
· Баламалы жадайларды арсылас тараппен бірге белгілеу;
· Проблеманы шешуді объективті жолын іздеу.
· Келісімге келу шін р тарапа келесідей талаптар ойылады:
· з позицияды наты тжырымдау; \
· арсыласыны жадайа кзарасы андай екенін сипаттауа ммкіндік беру
· Шешімдерді сыну;
· Келіссздерге атысатын баса да атысушыларды шешімдерін тыдау;
· сынылан шешімдерді талылау
· Келіссздер жріп жатан тілді жасы білу немесе аудармашымен тікелей жмыс жасау
35. «Сйлеу этикасы азіргі малімні педагогикалы мдениетіні рамдас блігі» таырыбына мини-эссе жазыыз
Педагогикалы арым- атынас тиімділігі кбінесе оытушыны тлалы сапаларымен аныталады. Оларды ішінен трт топты атап крсетуге болады:
· Коммуникативтік жоспар крсеткіштері;
· Жеке-тлалы жоспар крсеткіштері;
· Жалпы леуметтік-психологиялы жоспар крсеткіштері;
· Моральді-этикалы жоспар крсеткіштері,
Тлалы жоспар крсеткіштеріні ішінде маызды орын коммуникативті икемділіктер, білім, асиеттер, арым-атынастаы абілеттер алады. Сзсіз, педогогикалы арым-атынас нтижелігіне одан баса, мынадай крсеткіштер сер етеді:
ызыушылы, икемділік, дайынды дегейі, оытушы немесе оушы деті ретіндегі жеке-тлалы жоспар крсеткіштері сер етеді. Кейбір зерттеулерде, оушы тласын тиімді тану мен педагогты жеке-психологиялы ерекшеліктері арасында байланыс байалады, мысалы,
Зерттеулер крсеткендей, интроверсиялы типтегі педагогтар экстраверсиялы типтегілермен салыстыранда, оушы тласын толыыра рі ділетті крсетеді. А.А. Реанны зерттеулері ызыты ерекшеліктерді анытады: зіні ксіби шыдалуын зіне сенімділікпен байланыстырмайтын (керісінше, з ксібилігіні идеалына жаындай тсіп,зіне сенімін азайтуа тырысады) педагогтар оушы тласына ошыл баа береді жне керісінше, педагог зіні ксіби шыдалуын зіне сенімділігімен байланыстыран сайын, ол оушы тласына жиі жаымсыз баа береді.
Психологиялы-педогогикалы дебиеттерде арым-атынас шін маызды педагог тласыны асиеттеріні баса да трлері крсетілді. Оларды арасында келесілерін айтуа болады.:
· Фасцинация (демілік негізі)
· Тіке жне ткір кзарас, тембірлік жаына бай дауыс.
· Импровизациялы аыл.
· Эмпатия (басаны орына зін оя білу абілеті)
· Мейірімділік.
· Аутентикалы (з-зімен бола білу).
· арым-атынастаы бастамашылды.
· Тікелей.
· зін жне басаларды орынышсыз абылдау.
· зін-зі тануа мтылу.
Сондай-а, аудиториямен арым-атынас шін ажетті педагогты ксіби маызды асиеттерін де бліп крсетуге болады.
Коммуникативтік абілеттер жне оларды сипаттамасы. Педагогты маызды асиеттеріні бірі оны оушыларына за рі тиімді арым-атынасын йымдастыра алу абілеті болып табылады. Аталан абілетті, детте, педагогты коммуникативтік абілеттерімен байланысты. Ксіби-педагогикалы арым-атынасты мегеру – педогог тласына тларалы арым-атынасына атысты трыда маызды талап.
педогогикалы арым-атынаста крінетін коммуникативтік абілеттер – бл балаларды оыту мен трбиелеумен байланысты педогогикалы арым-атынас саласында спецификалы трде крініс табатын арым-атынас жасау абілеттері. Бдан, кемдегенде екі пайдалы орытынды жасауа болады:
3. Педогогикалы арым-атынас туралы гіме адам арым-атынасы барлы салаларында крініс табатын жалпы коммуникативтік абілеттерді талылаудан туелсіз жргізілмейді.
4. Педогикалы арым-атынас туралы сз озаланда, жалпы коммуникативтік абілеттер туралы талылаумен шектеуге болмайды. Біріншіден, коммуникативтік абілеттерді барлыында бірдей сипатта жне дегейде педогога ажет деп айта алмаймыз. Екіншіден, педогог міндетті трде игеру тиіс бірнеше арнайы коммуникативтік абілеттер бар, оларды баса мамандара азыра ажеттігі болуы ммкін. Жеке трыда, адамны баса адамдарды тануы, зін-зі тануы, арым-атынас жадайын дрыс абылдау жне баалау, адамдара атысты зін дрыс стау адамны зіне атысты жасайтын рекеттері болып табылады.
арым-атынасты ш жаын айта отырып (коммуникативтік, перцептивтік, интерактивтік) педогогты негізгі коммуникативтік абілеттеріні ш тобын бліп крсетуге болады:
4. Тлааралы коммуникация абілеттері.
5. Бір-бірін абылдау жне тсіну абілеттері.
6. Тлааралы бірлескен рекет абілеттер.
36. Педагогикалы этика ымы жне негізгі категорияларын ссызба арылы бейнелеіз
| Педагогикалы тртіп -малімні ызметінде оны ойы мен рекеті штасып жататынпедагогикалы моральді іске асыру трі. Тртіп – іс-имылды барлы обьективтік сері мен оны субьективтік абылдануын алдын ала кре білуді кздейтін адамгершілік тртіп. Осы арылы масата жетудегі барынша жеіл жне мейлінше жаымсыз трде жету ізденісі крінеді. Педагогикалы тртіп – немі шыармашылыта жне ізденісте болу деген сз |
| Малімні педагогикалы беделі- оны оушылар мен малімдер жне ріптестер жымындаы моральдік статусы , бл рмет пен ошаметке ие болып жрген беделді де, рметті стазды трбиеленушілерді тртібі мен нанымдарына сер ететін зіндік тртіп трі. Педагогикалы бедел малімні осыан дейінгі алан моральдік-этикалы жне психологиялы-педагогикалы даярлыына байланысты. Оны дегейі білімні , зеректіктікті , шеберлікті тередігімен жне з ебегіне деген ерекше атынасымен т.б. аныталады. |
| Ксіби ар-намыс –бл педагогикада малімні з маыздылыын тсініп ана ою емес, сонымен атар оны оаммен танылуы жне моральдік сипаты мен сіірген ебегіне деген оамны рметі деген тсінікті білдіреді. Педагог мамандыында жеке басты ар-намысы мен асиетін тсіну сезімі ерекше байалып трады. Егер малім з мінез –лында жне тлалармен ара –атынас барысында педагог идеалына ойылатын талаптарды бзан болса, осыан сйкес ксіби ар-намыса, педагогты адамгершілік сипатына немрайлы арау рекеті демонстарцияланады. Малімні ар-намысы – оны ксіби борышын орындау барысында крінетін наты ксіби ар-намысына оамды баа беру. |
| педагогикалы борыш – педагогикалы депті е маызды санаттарыны бірі. зіні ебегіне деген шыармашыл кзарас, з-зіне ата талап ою, ксіби білім-білігі мен педагогикалы шеберлігін арттыруа деген лшыныс, оушыа , оны ата-анасына деген рмет крсету жне талап ою ажеттілігі, мектеп мірінде кездесетін иын да, крделі шиеленістерді шеше білу трізді згеше іс –имыл педагогты ксіби борышына жатады. |
| Педагогикалы деп |
37. «тлааралы коммуникация педагогикасы мен психологиясы» курсы бойынша глоссарий растырыыз (5 ымнан кем емес)
1.Коммуникация -деген сз латын тілінен аударанда (лат.«communicare»-біреумен кеесу) байланыс дегенді білдіреді. Ол «орта етемін, байланыстырамын, сйлесіп-пікірлесемін, арым-атынас жолы, бір орынны екінші жапен байланысы; сйлесу, апарат беру» дегенді білдіреді.
2. Адам - бл леумет, осыан орай арым-атынас леуметтік баытта жреді, сондытан оамдаы жадай азіргі заманы жасспірімдерді ызыушылытарыны мотивациялы рылымдарыны згерістеріне туелді, осыан орай азіргі жасспірімдерді арым-атынас ерекшеліктерін игеру те зекті мселе болып отыр. Жасспірімдік кезе трбиелік жмыстардаы е крделі кезе болып табылады жне жасспірімдік кезені иындытары жынысты пісіп-жетілумен байланысты.
3.Жасспірімдерді рбы-рдастарымен арым-атынас жасауы – апарат алуды е басты спецификалы каналы (жыныса атысты апаратты жасспірім кбіне рбыларынан жинатайды, ал оны болмауы жасспірімні психосексуалды дамуын кешіктіруі ммкін немесе оан дені сау емес мінез-лы берілуі ммкін). Бл тлааралы арым-атынасты спецификалы трі, жасспірімдік кезені басында болатын озалыстар жасспірімдегі жаа ажеттіліктерді, мтылыстарды, ересектерге деген талаптарыны састыын анытайды. Жасспірімде ересектерге араанда з рбысына деген тсінікті ндылытар алыптаса бастайды. Ересектермен арым-атынас жасау толыымен з рбыларымен арым-атынаса тсуді ауыстыра алмайды.
4.Вербалды коммуникация – белгiлiк жйе ретiнде адам сзiн олданады, тiл арылы табии дыбыс шыару.Екi принциптi осатын фонетикалы белгi жйесiн лексикалы жне синтаксикалы сз коммуникациясыны е мбебап ралы болып табылад. Коммуникативтiк процеске атысушыларды бiр мселеге байланысты жаыдайды тсiнiп белсендi тде атысуы лкен рл атарады.Сз арылы алынан апаратты кодированиясы немесе декодированиясы жзеге асырылады.
5.Кері байланыс дегеніміз- коммуникатордырекетіне реципиентті реакциясы туралы берілетін апарат. Кері байланысты масаты – ортатасу серігіне оны мінез лытары згелер жаынан алай абылданып, сезіліп транын тсінуге кмектесу болып табылады.
6.Кері байланысты жанама трі- психологиялы апараты ортатасу серігіне жасырын, астыртын жеткізу жолы. Олшін неше трлі риторикалы сратар, кекетулер, атынас серігі ктпеген эмоциялы реакциялар пайдаланылады. Коммуникатор реципенттізіне арасты сері, атынасты шынайы сипаты туралы зі ойлап жетуі керек. Сйлеушіні ойлаан сезімдері мен пікірлері немі дрыс бола бермегендіктен ортатасу барысы да, апарат алысу да белгілі дреже де крделене тседі.
7.Тікелей кері байланыс кезінде-реципентті сйлеушінілына реакциясы ашы трде крініс алады. Мысалы, тікелей сйлемдер «Сен айтып тран нрсе маан намайды», «Не деп трсы , тк те тсінбей жатырмын». Не болмаса , тікелей уаныш , ашу, ыза, м сезімдерін айын крсететін ым- ишаралар. Тікелей кері байланыс реципенті коммуникатор тсінуі шін олайлы жадай жасап, ортатасуды тиімді жне нтижелі етеді.
8.Коммуникациялы кедергілерді трлері: тсініспеушілік кедергісі, леуметтік мдени айырмашылы кедергілері, атынас кедергілері.
9.Тсініспеушілік кедергілері: фонетикалы, семантикалы, стильдік, логикалы.
10.Фонетикалы кедергі -адамдар р трлі тілде, диалектте, не саауланыпсйлегенде пайда болады. Сйлеушіні тілі рекі жо, тез, жаылтпаш , ажетсіз сздерге толы болан кезде де , тсніспеушілік кедергісі туындайды.
11.Семантикалы кедергілер жаргон жне слэнг мселесімен тыыз байланысты. Ортатасуа атысушылардызіндік шаын мдениеттеріндеымдармен былыстарды ерекше мн-маынасы болады.
12.Тлааралы коммуникацияны нтижесіз, тиімсіз етеін кедергіні келесісі- стильдік тосауыл. Стильдік кедергі – коммуникатор мен реципиентті тілдік стильдері бір-біріне не тілді стилі ортатасу жадайына, реципиентті кіл-кйіне сйкес келмеуі. Мысалы, балалара, аспиранттара лекция оыанда бірдей таырып болсада, екі трлі тіл стилі ажет болады. айырып не уанып тран адама бір апаратты р трлі мнерде айтуа тура келеді. Коммуникатор нерлым сезімтал болса, реципиентті ахуалын, ортатасу жадайын ыпты назара алса, сорлым оны млімдемесі реципиентке дрыс дрежеде жетеді.
Тлааралы коммуникацияны таы да бір ерекше сипаты оны екідегейлі рылымы. арым-атынас барысында апарат алмасу сздік жне бейсздік дегейлерде ткізіледі.
Сз дегейінде апарат алысуды негізгі ралы –сз, тіл болса, бейсздік дегейде сзден баса коммуникация белгілері ызмет етеді.
Бейсз тсілдер адамны эмоциялы реакцияларыны айнасы ретінде оны ортатасу барысындаы кіл-кйін тсінуге жрдемдеседі.Бейсз ралдара оптикалы –кинестикалы жйе , оны адамныолыны (ишара-жест), бетіні (ым-мимика), денесіні (пантоммимика) имылдары райды. Арнайы зерттеулер нтижесінде бетті 20000 имылы аныталан екен. Сонда адами бетін ш салаа бліп: ас пен кз, ауыз бен ерін, олардыимылына байланысты адамны негізгі алты сезімін білдіруге болатыны аныталан.Бейсз жйені ішінде коммуникацияны кеістігі мен уаытын йымдастыру (проксемика- кеістік психологиясы) да лкен рол атарады.
14.Нтижелі тлааралы коммуникацияны таы бір психологиялы шарты –ортатасу серіктеріні тиімді тыдау техникасын мегеруі. Бір араанда зара жаын «есту», «тыдау» ымдары арым-атынас кезінде маынасыны айырмасын білдіреді. Адамдар бірін-бірі естіп трып тыдамайды. Сондытан ылыми трыдан тиімді жне тиімсіз тыдау туралы айтуа бден болады.
38. «педагогикалы коммуникация трлері» таырыбына арналан семинар сабаыны жоспарын рыыз
| Апта | Таырыптар | Саат саны |
| Педагогикалы коммуникацияны негізгі трлері | ||
| Ксіби-педагогикалы арым-атынас рылымы жне кезедері | ||
| . Педагогикалы атынас, немесе Педагогикалы арым-атынас стильдері | ||
| Педагогикалы арым-атынастаы кедергілер | ||
| Педагогикалы процессте туындаан кикілжідер | ||
| Педагогикалы дерістегі конфликт трлері жне оларды шешу стратегиялары | ||
| Іскерлік арым-атынас жне келіссздер жргізу этикасы | ||
| Педагогты коммуникативтік мдениеті |
39. Педагогті ксіби коммуникативті мдениетіні моделін рыыз
Коммуникативті мдениеті алыптасан педагог:
- этикалы, шыншылды, шынайы жне сенімділік арым-атынас орната алады;
- адама деген сенім, балаа деген махаббат пен сыйласты жасыалыптасан
- бірлескен іс-рекет атаруа абілеті, жыммен жмыс істей білуі, оушыны ата-анасымен дрыс арым-атынас жасай алады.
- тадаан мамандыына деген траты ызыушылыы бар
- оу- трбиелеудегі діс-тсілді дрыс олдана алады
- баланы психологиясын жетік біледі
- з пнін жетік біледі
- , эрудиция, дауыс пен ым жне базынасы бар
- педагогикалы ойлау, иялдау, баылау, ерік-жігер, саба берудегі ызыушылыы, шыармашылыы, уайымдау абілеті, оушыны жеке тласына атысты іс-рекетті натылыы бар.
40. Педагогикалы дерістегі конфликт жне оларды шешу жолдарын крсетііз
Педагогикалы дерісте тлааралы конфликтті мына трлері жиі кездеседі:
§ Оушы-оушы
§ Педагог – оушы
§ Педагог – мектеп жымы.
Оушы-оушы арасындаы конфликт, оушылар арасындаы конфликтті кптеген блігі микрогруппадаы идер болуа таластан басталады. Тлааралы конфликт сонымен атар брыны лдидер мен жаадан мртебе жинап келе жатан идерді арасында да туындауы ммкін. Оушы-оушы арасындаы конфликттерді себептері:
§ лсіздік, кре алмайшылы.
§ Бір-бірімен ынтыматассыздыы.
§ ндылытарды р трлі баалау.
§ Баалай мен зіндік баалауды адекватты еместігі.
§ Лидер болуа талас.
§ Сабаа байланысты зара тсініспеушліктер.
§ Орта заттарды блісе алмау,т.б.
Оушы мен оытушы арасындаы конфликттер кбінесе жоары сыныпта туындайды. негізгі себептері;
§ Оытушы мен студенттер арасында жанжалдар салдары ділетсіз баалауа байланысты туындауы ммкін.
§ Оуа байланысты кеісе алмайшылытар.
§ Наты талаптарды орындамау.
§ Саба уаытысына, тапсырманы орындауа кешігу, уаытты дрыс йымдастыра алмау.
§ Оуа еріну немесе млде оымау, оуды аламау.
Оытушы –мектеп жымы арасындаы конфликт. Малымдер арасындаа конфликт себебі темперамент жне сипаттаы ерекшелігі ана емес, тлалы даму дегейі тмен жадайларда туындауы ммкін. Оытушы мен мектеп джымыныны арасындаы конфликтті бірнеше себептері:
§ малімдер арасындаы бсекелестік, тек ксіби ызметті жоары дегейін жету, брын танылан билік.
§ мінез-лы, жастара тжірибелі оытушылар дрежесін пайдаланып сес крсетеді: оларды ойларымен, саба ту техникаларымен келіспей арсы шыып, здеріні дістерін сынады, йреткісі келіп трады.
§ зін крсету шін сабаты олданбайды, бейресми шараларды олданады мерекелерді, мысала жарыстара, мерекелік шаралара атысу, осы жадайда конфликт туындаы ммкін туындауы ммкін.
§ Кзарастарды ртрлігі немесе бір-біріні дістерімен келіспеген кезде.
§ Оушыларын орау масатында да конфликтке тсуі ммкін.
Шешуді бернеше жолы:
6. Конфликтен кету. з мдделерін ораысы келмейтін кезде, шешім табу шін брлескісі келмесе, зіні позициясы жайлы айтудан ашса олданылады. Бл шешім жолы конфликтті нтежиесі аса маызды емес боланда жне немес жадай тым ауыр боланда, конф.шешу кп кшті ажет еткен жадайда колданылады.
7. Баталасты. Екі жата з мдделері шін креседі. ойан масатына жету шін ммкін болан зады жне засыз ралдарды брін олданады, баса атысушыларды оан баынышты екенінде пайдаланады.
8. Бейімделу. Оушы зіні ызыушылытары мен мдделерін рбан ету арылы оытушысыны ойан талабымен келіседі. Бл жадай конфликтті шешілуі оушыа араанда маімге маызды боланда, оушы ар-ат сатап алысы келген жадайда олданылады.
9. Серіктестік. Оушы мен оытушыны мддеері ескерііп, екі жа бірлесе отырып шешімге келеді. Шешім абылдауда екі жатыкші жне лесі те болады.
10. Компромис. Конфликтіге атысушылар екі жаа да тиімді жолды дейді. Аралы шарт жасайды, мысала бегілі бір уаыт аралыына дейін жасалынатын шарт. Сонымен атар оушыны ойан шарттын абылдау арылы, оытушы зіні шарттарын абылдатады.
41. арым-атынасты типтері, сипаттамасы жне айырмашылытарын кесте трінде крсетііз
| № | Трлері | Сипаттамасы | Айырмашылыы немесе ерекшелігі |
| Тікелей арым-атынас | табии бетпе-бет, сздік жне бейсздік (ым, имыл) ралдар кмегімен жасалынатын толы психологиялы контакт, кері байланыс бір мезгілде теді. | Бл - адамдарды бір-бірімен атынас жасау тарихындаы бірінші формасы | |
| Жанама арым-атынас | атысушыларды кері байланыс уаытын зартатын, не кешіктіретін жазу жне техника ралдары арылы жасалынатын толысыз психологиялык контакт.. | Хат жазу, кітап шыару, радиодан сейлеу т.с. адами арым-атынасды крделедіріп жіберді | |
| Тлааралы арым-атынас | екі не рамы згермейтін топ ішіндегі таныс адамдарды тікелей контактлары.. | Тлааралы арым-атынасты белгілері: атысушыларды психологиялы жаындыы, бір-біріні ерекшеліктерін білуі, бірігіп кйзелуі, зара тсінушілігі, орта ызметтестігі | |
| Іскерлік арым-атынас | Адамдарды ызметтік ортада жзеге асатын кп жоспарлы крделі даму процесі | Ресми арым-атынаса негізделеді. | |
42. «Тлааралы коммуникация педагогикасы мен психологиясы» арнайы курсынан «Мен ызыты не білдім» таырыбына зіндік рефлексиялы орытынды жазыыз
Тлааралы арым-атынас адамдар болмысыны ажетті шарты болып табылады. арым-атынассыз адамны жекелеген психикалы ызметтеріні, дерістер мен ерекшеліктеріні, жеке тланы жне ттас оамны толыанды алыптасуы ммкін емес. Тлааралы арым-атынастар, яни бір адамны екінші адаммен арым-атынасы. Тлааралы арым-атынаса адамзат аралы апарат алмасу жатады, бл арым-атынасты бірінші коммуникативтік жаы ретінде сипатталады. Тлааралы арым-атынасты екінші жаы – арым-атынас жасаушыларды зара рекеттестігі – тек сйлесу дерісі арылы ана емес, істері мен рекеттері арылы да арым-атынас жасау. арым-атынасты шінші жаы атынас жасаушыларды бірін-бірі абылдауы болып табылады. Ал оыту дерісіндегі тлааралы арым-атынас дегеніміз – оытушыны ыпалымен студенттерді топты іс-рекетін реттеуші, вербалды, бейвербалды арым-атынаса тсу ерекшелігі, оыту дерісіндегі шиеленістерді шешуді, мінез-лыты топты нормаларын алыптастыруды ралы жне болаша маман тласыны алыптасуыны бір факторы болып табылады.
Оыту дерісінде тлааралы арым-атынас мдениетіні болмауы немесе тмен дегейде болуы кп жадайда келіспеушілік пен келесіз оиалара, сондай-а оытушыны студентпен немесе бкіл топпен байланысыны нашарлауына себеп болуы ммкін. Мндай келесіз жадайды табысты рі шебер трде реттей білу оытушыны арым-атынас мдениетіне тікелей байланысты.
Оытушы мен студент арасындаы тлааралы арым-атынасты негізгі моральды нормалары бар, олар – зіні тыдаушыларыны райсысыны адір-асиетін рметтеу, ішкі дниесіне ыыласпен жне сеніммен арым-атынас жасау, айырымдылы пен мейірбанды таныту.
Вербалды емес белгілерді ажырата білген жн. Олар:
Біріншіден, сздер арылы тек фактілі білімді айта аламыз, ал сезімдерді жеткізу шін сздер аз болып жатады. Кейде біз «алай жеткізсем екен...» деп зіміздегі сезімні тередігі мен крделілігін сипаттау шін сз таба алмай жатамыз. алай боланда да кейбір сезімдер сздік сипатта берілмей, вербалды емес ралдар арылы жеткізіледі.
Екіншіден, осы вербалды емес тілдерді (язык тела) білу арылы з-зімізді стауа йренеміз. Егер гімелесуші зіні ашуын басара алмаса, ол айайлауды, брылады немесе одан асар жарасымсыз ылытарды жасайды. Вербалды емес каналдар адамдарды біз жайлы не ойлайтынын тсінуге ммкіндік береді.
43. арым-атынас рылымын сызба арылы крсетііз
44. Педагогикалы іс-рекет ызметі жне педагог тласына ойылатын талаптарды атаыз
Педагогикалы іс-рекет -педагогикалы процесте жас рпаты оытып,трбиелеп,дамытуа,здерін здері іске асыруа жне еркін шыармашылы трыдан здерін таныта алуларына олайлы жадай жасауа баытталан ксіби іс-рекет.Педагогикалы іс-рекетті алыптасуы трмысты баылауларды жалпылауа, трбие мселесіне байланысты р-трлі пікірлерді жйеленуіне негізделеді. Бл ауымды рылыста лкендерді леуметтік тжірибесін жас рпаа жеткізу ебек іс-рекетімен тыыз байланысты ебек ралдары да згере тсті.Педагог педагогикалы іс-рекетке немрайлы арайтын болса оны жмысында стсіздікке шырататын кптеген ателіктер мен кемшіліктер кездесуі ммкін. Педагог тласына ойылатын талаптар оамдаы леуметтік-экономикалы, мдени жадайларына байланысты згеріп отыран.стаз тласына, трбиешілерге, тлімгерлерге ойылатын талаптар тіпті Ежелгі Греция, Ежелті Мысыр, Ежелгі Рим философтары Демокрит, Аристотель, Сократ, Марк Фабий Квинтилиан т.б. ебектері мен идеяларында крініс табады.
Малімдерді моральды-психологиялы, этикалы сапалары туралы ойлар шыыс философы бу Насыр л-Фараби ебектеріндегі айырыша кіл аударылан мселелерді бірі болан. Ол малім бойында шыншылдык, шкірттеріне де, зіне де талап оя алушылык, ыыластылы, аталды, кш-жігер жне педагогикалы такт сияты аситеттерді саталуын ажет деп санаан. л-Фараби стазды мінез-клы нормасы адай болуы жайлы былай деп жазады: «..ол тым атал да болмауга тиіс, тым ырыа да жыыла бермеуі керек, йткені тым аталды шкіртті зіні стазына арсы ояды, ал тым ырыа кне беру - стазды адірін кетіреді. Оны берген сабаы мен ылыма шкірті селос арайтын болады».
Педагогика ылымыны негізін алаушы Я.А.Коменский (XVII .) малімдерге «е тамаша міндет жктелген, кн астында одан жоары тран еш нрсе жо» - дей отырып балаларды оыту-трбиелеу барысында малімдерден табиата сйкестілік жне дидактикалы принциптерді орындалуын талап еткен.
Педагогика тарихында малім тласына ойылатын талаптар А.Дистерверг, К.А.Гельвеций, К.Д.Ушинский, П.Ф.Каптерев, А.С.Макаренко, Ы.Алтынсарин, М.Жмабаев, В.А.Сухомлинский сынды белгілі педагогтар ебектерінде ерекше арастырылады П.Ф.Каптерев малімдерді адамгершілік адір-асиеттеріні маыздылыына кіл бле отырып, окыту мен трбиелеу процестеріні ттас жргізілуі барысында «оыта отырып трбиелеу, трбиелей отырып оыту» каидасыны саталуын талап етеді.
Малім тласына ойылатын талаптарды сіп, крделеніп отыруы нтижесінде педагогикалы теорияда профессиографиялы трыдан зерттеулер орын ала бастады. Осы баытта арнайы зерттеулермен айналысан алымдар Ф.Н.Гоноболин, Н.В.Кузьмина, А.И.Щербаков, В.А.Сластенин, Ю.С.Алферов, Е.И.Антипова т.б. болды.
Жалпылап арастыранда азіргі кезде малім профессиограммасын руда лкен тжірибе жинаталан. Малім тласына ойылатын талаптарды ш лкен кешенге бліп арастыруа болады:
- жалпы адамзатты асиеттері;
- ксіби-педагогикалы касиетгері;
- арнайы пн бойынша білім, білік, дадылары
45. Коммуникативті педагог моделін растырыыз
Коммуникативті мдениеті алыптасан педагог:
- этикалы, шыншылды, шынайы жне сенімділік арым-атынас орната алады;
- адама деген сенім, балаа деген махаббат пен сыйласты жасыалыптасан
- бірлескен іс-рекет атаруа абілеті, жыммен жмыс істей білуі, оушыны ата-анасымен дрыс арым-атынас жасай алады.
- тадаан мамандыына деген траты ызыушылыы бар
- оу- трбиелеудегі діс-тсілді дрыс олдана алады
- баланы психологиясын жетік біледі
- з пнін жетік біледі
- , эрудиция, дауыс пен ым жне базынасы бар
- педагогикалы ойлау, иялдау, баылау, ерік-жігер, саба берудегі ызыушылыы, шыармашылыы, уайымдау абілеті, оушыны жеке тласына атысты іс-рекетті натылыы бар.
46. «азіргі мектептегі арым-атынас мселесіні жай-кйіне» аналитикалы талдау жасаыз
Жасспірімдер мен стаздар арасындаы зара арым-атынас жасау мселесі-психология ылымындаы жне тлім-трбие ісіндегі рі маызды, рі крделі проблемаларды атарына жатады. Бл салада жргізілген бірсыпыра зерттеулер мен осы баытта жинаталан тжірибелерді нтижелері жасспірімдер мен стаздар, оушылар мен тлімгерлер арасындаы арым-атынас орнатуда айтарлытай ерекшеліктер мен сипаттар трліше тсініктер бар екендігін крсетті. Міне, мндай мселедегі елеулі жйтті бірі-малім мен шкірттер арасындаы арым-атынас жасауда рилы иыншылытарды немі кездесіп отыратындыы.
Егер кіші мектеп жасындаы балалар шін малім барлы бейнесімен ерекше із алдырып, олара кшті сер ететін тла болып саналатын болса, ал ересек балалар малімні рбір имыл-озалысына, іс-рекеті мен сйлеген сзіне, оны аыл кеесіне, зге адамдармен арым-атынасына, шкірттерге оятын трлі талаптарына здерінше іштей сын кзімен арайды. Осы мселені анытау баытында арнайы жргізілген психологиялы жне педагогикалы зерттеулер тменгі сынып оушыларынан грі ересек оушылар арасында лкендерді айтан сздеріне ла аспау жне айтанынан айтпайтын мінез кріністерінде рилы кедергілер мен себептер болатындыын анытады. рине, мндай мселені тпкі себептерін психологиялы жаынан тереірек зерттеу-тлім-трбие ісінде маызды мселе болып саналады.
Бізде, атап айтанда, азастанда, сіресе аза мектептері мен арнаулы білім беретін орта дрежелі оу орындарында стаз бен шкірттер арасындаы арым-атынас орнату, оларды арасында кездесіп алатын иыншылытар психологиялы трыдан лі де ызу ола алынып, тиянаты іздестірілмеген мселелерді атарына жатады. Ал, малім мен шкірттер арасындаы атынасты іздестірудегі ылыми-педагогикалы біре-сара дебиет пен маалаларда тек стаза ажетті сапаларды сз етумен шектеледі. Осы кезде тлім-трбие ісіндегі жасспірімдермен арым-атынас жасауда малімні зіндік сапа ерекшеліктерімен атар, оны зге адамдармен, сіресе шкірттерді даралы ерекшеліктерімен санасып отыру ажеттігіне баса мн беріледі. Осындай талапты анытап оны жзеге асыру жолында малімні бойында зіндік сапа, стазды асиет жне арнайы білімі болу керек деген міндет ойылады.стаздар мен шкірттер арасында дрыс алыптаспаан арым-атынастар тлім-трбие істеріні жемісті жргізілуіне елеулі нсан келтіреді. Мндай жйттер арнайы іздестірілген тжірибелер арылы аныталды. Біріншіден, бір кластаы оушыларды жеке пн малімдеріне атынасы; екіншіден, саба жргізген пн малімдеріні ерекшеліктері; шіншіден, оушыларды жеке пндерге деген ыылас-ынтасы;тртіншіден,малімдерді класс жымымен арым-атынасыны сипат Малім мен оушылар арасындаы кездесіп отыратын наразылы пен дау-дамайды туындау себептерін психологиялы трыдан ашып крсетуді маызды екендігіне жете тсініп, мектеп тжірибесінен жинаталан материалдарды топтастыра отырып іздестірілді
47. Коммуникантты негізгі трлеріне сызба трінде сипаттама берііз
48. «Ксіби –педагогикалы арым-атынас» ымына тсіндірмелік кесте растырыыз
| Ксіби педагогикалы арым-атынас | Мні | Мазмны | масаты |
| Педагогты білім беру процесінде оушылара білім, икем, жалпы адамзатты мдениет, ндылытар, адамгершілі трбиелерді мегерте отырып, р бір оушымен ксіби дегейде тла ретінде арым-атынас жасауы. | Тла алыптастыру барысында білім бере отырып, р оушыны жеке тла ретінде арап, жоары дегейде арым-атынас жасау | Білім беру процессінде педагогты жыммен, оушылармен, ата-аналармен жоары ксіби дегейде арым-атынас жасауы. | - Ксіби дегейде арым-атынас жасау - Оушы бойында сенімділік алыптастыру - р оушымен жеке тла ретінде арым-атынас жасау - жыммен, ата-аналармен тиімді арым –атынас жасай алу - немі арым-атынаса икемділігін дамыту |
| - |
49. Оушыларды конфликтілік мінез-лыны алдын алу жолдарын крсетііз
Оушыны конфликтілі мінез-лыы байалуы ммкін жадайлар:
- саба лгеріміне байланысты. Баалауды дрыс болмауы, педагог тарапынан діл емес атынас, сабаты лгере алиаушылы.
- Отбасылы жадайына байланысты туындаан мселелер. Ата-анасыны жанжалы, баланы тсінбеуі, бала ызыушылытары мен мдделерін есепке алмау, ата-ана ажырасуы немесе сырата шырауы жне т.б.
- Достар ортасындаы иындытар. Достарымен келіспеушілік, жаа достар жне т.б.
- Оушыны бейімделе алмауына байланысты иындытар – жаа мектепке орналасу кезіндегі, бір сыныптан келесі сыныпа кшу.
- Жас ерекшелігіне орай – жасспірімдік шатаы физиологиялы, психологиялы згерістерге байланысты туындайтын конфликтілі мінез-лы.
Аталан жадайлара байланысты конфликтілі мінез-лыты алдын алу жолдарын растыру ажет. Оушыны конфликтілі мінез-лыыны алдын алу сыныпты жне сыныптан тыс формада жзеге асырылады. Сондай–а, мндай шараа ата-аналар да атыстырылуы ммкін. йткені, бала мінез-лыын тзеу тек бір жаты жргізілетін болса, оны тиімділігі тмен болуы ммкін. Оушыны конфликтілі мінез-лыыны алдын алу жолдары:
1. Педагогты бастапы кезенен бастап жылы шырайлы алыпты стануа тырысу. Педагог тарапынан жылы шырай танытылуы оушыны эмоционалды, психологиялы кйіні біралыпты дрыс алыпта болуына ыпал жасайды. зін жайлы атмосферада сезінген оушы тарапынан конфликтілі мінез-лы орын алмасы аны.
2. арым-атынас барысынды оушыны жас, физиологиялы, психологиялы ерекшеліктерін есепке ала отырып жмыс жасау.
3. Конфликтілі мінез-лытан аула болуа йрету масатында негелілік гімелерді айту, теріс мінез-лыты жаымсыз салдарларын мысал ретінде гімелеу.
4. Агрессивті мінез-лыты алдын алушы тренинг-жаттыулар жргізу, ойын формасындаы жаттыулар арылы бала бойындаы арты энергияны шыару.
5. Оушыны теріс мінез-лыына сабырмен арау.
6. Ата-анамен тыыз атынаста жмыс жасау.
7. Егер оушы сраа жауап беруде ателессе, оны атал сына алмау. Байсалды алыппен «Жасы» немесе «Болдыыз, рахмет» деп айту жеткілікті болады. Дрыс жауап беруге тырысаны шін оны матап ойан дрыс.
8. Оушы тласына рметпен арау, жауап беріп отыран кезде оны сзін блмеу ажет, зіндік ойы мен кзарасымен санасып отыру.
9. рбір оушыа индивидуалды атынас жасау. Аты-жнін атап, «сіз» деп сйлеу ажет, бл тсіл арадаы атынасты мденилігін крсетеді. Жоарыда айтыландарды орытындылай келе, мынадай негізгі ойды тжырымдауа болады: оушыа рдайым сыйласты кзараспен арау ажет.
10. рбір оушыа з эмоциялары мен оларды себебін тсінуге ммкіндік беру,
11. Оушыа зін жне сезімдерін, мінезін басаруды, баылауды йрету.
12. Дрыс мінез-лы моделін жасау.
13. Конфликт ымы туралы наты тсініктеме беру.
50. Тланы коммуникативтік асиеттерін анытау дістеріне сызба келтірііз
1. «Калифорниялы тлалы сауалнама» Автор - Н. Г. Гоф. Сауалнама 1951 жылы жарияланан жне табысты зара іс-имыл жне байланыс шін ажетті сипаттамалары жне жеке асиеттер лшейді , сонымен атар жаа жадайлар мен мдениетте тлаларды мінез-лы ерекшеліктерін лшейді. Бл діс негізен тланы жаымды жне ажет емес асиеттерін лшеуге арналан. Сауалнамада 480 (178 ММРГ сауалнамасынан алынан)о талаптарды ажет ететін пайымдаулар бар, 12 пайымдаулар деуді жеілдету шін ойылады.ол сізге 20 шала негізінде стандартты 18 балл жинауа ммкіндік береді, интерпретация а,идасына сйкес 5 топа блінген. Айта кететін жайт, топтара блгендегі логика асиеттерді сипаттайды. Сауалнаманы класстарына мыналар кіреді:
1) Жалпы тлааралы адекваттылыа баыттылы жне тланы рлдік жетістіктері (6 асиеттер тобы, адалдылы, сенімділік, дістемелік, зін алай стайтынын, оамды «тла», матанышымыз, т.б.)
2) леуметтік нормалар мен ндылытар: теу мерзімі жне леуметтендіру, ндылытарды ішкі рылымы мен жауапкершілік (асиеттерді 6 тобы, жауапкершілік, зін-зі баылау жне зін-зі баылау, леуметтік теу дрежесі, тзімділік, туелділік, жне т.б.)
3) Зияткерлік жне академиялы тиімділігі, масата жету леуетті (асиеттерді 3 тобы, сйкестік, барлау, прогрессивті арылы, керісінше, ештееге арылы туелсіздігін ол жеткізу)
4) Зияткерлік жне мотивацияа баытталандылы (асиеттерді 3 тобы - психологиялы бадар, тсіну, бейімделуін жне икемділігін, еркектік -нзіктік)
5) Екі осымша шкала (басарушылы абілеті, жмыса баса назар аударуы).
Уаыт толтырыыз - 45 минуттан бастап 1 саат
2. Фрайбургты тлалы сауалнама. Н.Г. Колызаеваны басарумен зерттеушілік практикалы жмыстар жргізілді, 1983 жылы аударылып бітті. 1989 жы К.Н.Колызаева сауалнаманы студенттерді бейімделгендігі анытау шін олданды, одан рі арай сауалнаманы кешені бейімлуі СПбГУ – ды психология фак-те жзеге асты. Алдыны сауалнамаа араанда тланы кптеген жаымды асиеттерін ана емес, арым-атынаса тскендегі жаымсыз асиеттерін: психосоматикалы бзылулар, жне т.б. байланысты зара іс-имыл ерекшелігі, агрессияшылды, эмоционалды шикілік, зін-зі бадарланушылы анытауа ммкіндік береді. Сауалнама 212 пайымдаулардан трады жне келесідей асиеттер бойынша бааланады. Негізгі шкалалар:
1) Нервозность - тратылы (психосоматикалы бзылыстар).
2) Эмоционалды шикілік, риясыз агрессия (импульсивность, еркіндік, аффективтік жауап, агрессия, дене ауызша жне мнимых актілер, азапа ниет жне шабуыл)
3) депрессиялы (м, депрессия, жалыздытан жне енжарлыымыз, ішкі уыстарына, ажетсіз ойларымен шамадан зін-зі арсы айа бермеуге аысы рдісі, арман).
4) Бзылулар, аладаушылы (шиеленіс, кедей бгетке, тзімсіздік, шыдамсызды, адамоай ашуа бой алдыруы)
5) Байланыс орната алу асиеті (контактілер шін ажеттілігі, тез достары мен таныстарыны алып абілеті, ксіпкерлік ызмет).
6) Тыныш, зіне деген сенімділік, сенім, консистенциясы, тынышты, сенімділік, оптимизм меншешім абылдаыштыы.
7) ялшаты (белгілі бір жадайларда атты психофизиологиялы кріністермен крінетін ялшаты, сенімсіздік)
8) Ашыты/тйыты (зін-зі сынауы, кейде ыпсыздыы, арнайы жасы сер жасауа немесе шаын лсіз жатарын жасыру шін мтылысыны жеткіліксіздігі).
3. «Тлааралы ар-атынастаы зін реттеу мен табыстылы» сауанамасы 1985-90 жылдар аралыында В.Н.Куницына дамытан. Сауанаманны толы нсасы 1991 жылы дайын болды, белгілі психологиялы тлалы сауалнамалармен- Кеттелла, Айзенка, MMPI, Элерса тыыз байланысты екені аныталан. СУМО дісі тларалы сенімді бейресми ар-ат-таы тланы ерекшеліктері мен коммуникативтілігін анытайа ммкіндік береді. Сонымен атар, осы коммуникативті дадылар мен абілеттерді игеру дегейін, ар-ат иындыты, ар-ат стилін, байланыс орнату дегейін, коммуникативті йлесіділікті, жалпы леуметтік зияткерлік дегейі мен тланы комминикативті потенциалын анытайды.
Сауалнама 18 негізгі жне 18 осымша шкала кіреді. рбір шкаа 6 пайымдаулардан трады. (жалпы 108); асиеттерді крінуі 1 баллдан 12 балл аралыында бааланады. Негізгі шкалалар:
1) 1 топ - байланыс жеілдету асиеттері:
§ ар-ат жеіл сезіну, байланысдаы инициатива, зін реттеу, сезімдерін ниеттері мен жадайын басару;
§ ар-ат дадылары, байланыс орната алуы, імегеге кіріп кетуі.
§ Эмпатия, гімелесушіні эмоционалды тсіну;
§ зін-зі рметтеу, зін-зі баалау, зін-зі абылдау дегейі; тсіну, адам тсіну абілеті, сенім тйсігі; , сер оны жаына кндіру ыпалды абілеті;
§ серіктестік-йлесімді ар-ат стилі;
§ байланыстан анааттану жне тыыз шебер арым-атынастар.
2) 2 тобы - байланыс кедергі асиеттері
§ Аутист болу, кзбен контакт орнатудан ашу.
§ шаршау, абілетсіздігі; леуметтік атынастар иеліктен шыару, ысарту;
§ берген схбатында зімшіл зін-зі аяу;
§ шешілмеген дербес проблемалар; жалызды,уялшаты;
§ агрессияшылды, , озыштыы;
§ «Мені ателіктер» зін-зі сынау (тірік шкаласы).
51. р кезедегі саяси, леуметтік экономикалы жадаяттарды тлааралы коммуникацияа ыпалына мысал кетірііз
52. Тртіп бзан оушыен ата –анасыны гімелесу жоспарын тзііз
азіргі кездегі педагогикалы зекті жне крделі мселелерді бірі – «иын балалар» мселесі. Соы уаыттаы статистика мліметтеріне сйенсек, оушылар арасындаы нашаорлы, алкогольді пайдалану, адам лтіру, рлы сияты жаымсыз іс-рекеттері жылдан-жыла крт суде. Осыан байланысты коамды апарат ралдарында маалалар жазылып, педагогикалы ылыми-зерттеулер жргізіліп жатсада, «иын бала» мселесі ліде кн тртібінен тспей келеді.Ал, бндай топтаы балалар тобымен жмыс жасау тікелей леуметтік педагогты міндеті болып табылады.
Тртібі иын баланы ата-анасымен танысуда леуметтік педагог мынадай мселелерге басты назарда стау керек:
-ата-ана зін зерттеу объектісі ретінде сезінбеуі керек.
-баласына немесе зіні дрежесін тмендетін дегейде гімені болмауын адаалау;
-ойылатын сратар наты жне ой елегінен ткен сратар болуы тиіс. Т.б.
Жне де ойылатын сратар тізімі мына тмендегідей формада болуы тиіс.
1. Отбасынызда неше бала?
2.сіз немен айналысасыз?
3. Балаларыызды трбиесіне каншалыты дегейде кіл блесіз?
4. Балаызды бос уакытын алай йымдастырасыз?т.б.
53. «отбасындаы тлааралы арым-атынас» атты ата-аналар жиналысыны жоспарын растырыыз
Ата-аналар жиналысы
1. Ата-аналара жиналыс болатыны жнінде хабарлау
2. Жиналысты зекті мселесі етіп , р баланы отбасындаы ата-аналарымен, бауырларымен арым-атынасы жай-кйін алу
3. рбір ата-ананы алдымен пікірін тыдау
4. Отбасындаы арым-атынаста маызды деп нені санайтындыын срау
5. Шаын сауалнама толтыру
6. Отбасындаы арым-атынасты маыздыллыын тере тсіндіру, т.б
54. «Баралы коммуникацияны даму тарихы» атты хронологиялы кесте растырыыыз
Кесте №
| № | Сипаттамасы | Хронология |
| Ауызша комуникация кезеі | Сйлеуді пайда болуымен | |
| Баспа ралдарыны кезеі | Орта асыр | |
| Электронды коммуникация | ХХ . Ортасынан бастап |
Кесте №2
| № | Сипаттамасы | Хронология |
| Ауызша фаза Сзді дамуы адамдарды бір-біріне хабарлауына ммкіндік берді | Тіл пайда боланнан бастап)) Б.э.д І | |
| Жазу фазасы Гуттенбергті станогы- кітап басып шыару кезеі Бірінші даталы «Апостол» кітабы басылып шыты | 1440-1450 1563-1564. | |
| Компьютерлік кезе | азіргі заман |
55. Коммуникациядаы Шеннон- Уивер моделіні ерекшеліктерін сызба арылы тсіндірііз
| Клод Шеннон коммуникацияны 3 дегейін бліп крсетеді. |
| Апарат кзі |
| Жіберуші рал |
| абылдаушы |
| Белгіленген орын |
| Шуылды кзі |
| Техникалы |
| Семантикалы |
| серлілік |
| Техникалы – техникалы проблемалар. Жіберушіден абылдаушыа берілген апаратты натылыына байланысты. |
| Семантикалы – семантикалы проблемалар, абылдаушыны апаратты жіберуші мен жіберілген апаратты маынасымен салыстырандаы интерпретациялауы. |
| серлілік дегейі – серлілік проблемалары. |
| Сигнал |
| абылданан сигнал |
56. Коммуникация формаларына тірек-сызба растырыыз