Зін-зі тануды бгеттері
Дадарыс дегені маынасы иын жадайа тап болан кезде одан алай шыуды білмеуді білдіреді. А. Г. Коволев дадарыс кезі жеткіншекті жасына орай келмейді. Онымен лкендер арасындаы атынасты бзылуынан пайда болады дейді. Осылай деу дадарыс кезі жеткіншекте тіпті кездеспей, ол сергелдеге шырамауы ммкін. Демек жеткіншектерді лкендермен арым-атынасы жасы болып келсе онда дадарыс кезі кездеспейді. Осы пікірге тгелдей осылу иын. Біріншіден дадарыса шырайтын лкендер емес, жеткіншекті зі. Екіншіден дадарыс лкендерді атынасына риза болмаудан кездессе де мны зі тек 11-16 жас арасында болып отыр. Егер Коволевты айтаны дрыс болса дадарыса шырау 7-10 немесе 16-18 жастарда кездесуі ытимал болар еді. Біра осы жнінде дебиеттерде ешнрсе айтылмайды. Біз осыны есепке алып жеткіншек пен ересектерді арасындаы айшылыа айта оралайы. Жеткіншек лкендерді зіні есейгені мен з беттілігімен санасуын р сала бойынша талап етеді. ыздар киім киуде, не зін ктуде, л бала тиісті міндеттерді з еркімен орындаысы келеді.
Осыан уелі кезде туан-туысандар арсы шыады. Бларды арсы шыатын себебі, басына сенім білдіргісі келмегеннен емес, оны бала деп блдіріп алады ой денуінен. Біра жеткіншек бан тсінбей «Мені бала деп сенбей отыр»-дейді. Егер осындай атынас кп созылса жеткіншек пен лкен адамдар арасында тсінбеушілік туып, бала ызаланып ерегісуге немесе лкендер не айтса соны орындамауа тырысады. Екі арадаы айшылыты кім жееді дегенде жеткіншекті талабы жаа боландытан сол жееді деуге болады. Себебі: диалектиканы заы бойынша жаа нрсе кнені жееді. Ал осы іске алай асады. Бл уелі жеткіншек лкен адамдармен арсыласып оны сзін тыдамайды.лкендер уелі жеткіншектерді тртіпке шаыруа тырысады.
Тіпті жазалауы да ытимал. Біра осыан жеткіншектерді кейбіреулері кнбей «тбінде лкендер шаршап енді, сені айтанын бола ойсын» деуі ммкін деген ойда болады. Осындай екі арадаы тсінбеушілікті неміс психологі К. Левин «ойлы, бгет» деп атаан. Мны солай деуіні себебі жеткіншек пен лкендерді арасында тсінбеушілік болып, бгет салынан со енді лкендерді сзіне ла аспайды. Сондытан жеткіншекке тіл алдыру шін алдымен сол бгетті жою керек. Ал бгетті жою оай емес. Сондытан «зін-зі тану» пніндегі оушылар игеретін білім, білік жне дадылар барысында оушылар зара арым-атынаста шындыты айтуа жаымды ойлауа йренеді. зара сыйластыты тсінуге абілетті, айналасындаыларды натып жасы кре біледі, жасылы жасауа дайын, жаындарын уантуа асыады.Сабырлы, салматы болуа, трбиелі болуа ойланып сйлеуге йренеді. дептілікке, ыптылыа йреніп кмектесе біледі. згені ренжітпеуге тырысады. йткені мектеп жасындаы баланы кбіне кп негізгі рекеті – оу. Сондытан зін-зі тану пні барысында ол білімге, арым-атынаса, имандылы адамгерішілікке йренеді. Сонда малімні жеке бас лгісі, сзі мен ісіні сйкестілігі, талапшылдыы отбасында баа жетпес ралына айналады. Бала трбиесі- болаша кепілі, отбасы мен малімдер ауымыны абыройлы ісі. Трбиені нтижелігі тере тамырлы трбиені бойына дарытан ортада болма. Ол ата-аналар з міндетін жеке тсінгенде, малімдермен ынтыматастыта болан жадайда ала басады.
Таырып 3. Адамны ішкі дниені згешелігі.
Позитивті ойлау жне ішкі гармония. Адамны ішкі ресурстары
Масаты: зін-зі тануды мні жне оны негізгі сипаттамасын, зі-зі дамыту, адамны ішкі дниесіні жне мірлік жолыны рылуын крсету.
1. зін-зі тануды мні жне оны негізгі сипаттамасы. зі-зі дамыту, адамны ішкі дниесіні жне мірлік жолыны рылуы
2. Субъективті шындыты дамуы
3. Ксіби су жне зіндік даму тла табыстылыыны негізі ретінде
Кілттік сздер: интерналдылы, инициативтілік, зіне-зі сенімділік, зін-зі таныту.
Зін-зі тануды мні жне оны негізгі сипаттамасы. зі-зі дамыту, адамны ішкі дниесіні жне мірлік жолыны рылуы
мірді маынасы – ол адамны санасындаы субьективті е маызды ндылы жне оны мінез-лыны басты реттеушісіне айналан ндылы. Адам дамуыны шыы - осы процесте з денсаулыыны белгісі бойынша адам организіміні, ратын атынастарды адамгершілік нормалара сйкестілік белгісі бойынша тланы ебектегі жне арым-атынастаы, сондай-а оршаан орта мен зін-зі танудаы сттіліктер белгісі бойынша іс-рекет субьектісі ретіндегі абілеттеріні жететін е жоары крсеткіші. згелермен арым-атынас барысында айталанбас тла ретінде алыптасу, басалармен дрыс арым-атынас жасай білу - баа жетпес байлы. Осы байлыа ие болан адам оамда з орынын тауып, йлесімді мір сре алады. Оан жету жолы сан трлі. Соны бірі - зін-зі тану.«зін-зі» тану курсы азіргі тада ылыми жаа баыт болып табылады. Оны стратегиялы бадары, тла болып алыптасуы, дние жзілік кзарасын кеейту, леуметтік – экономикалы тапсырмаларды, кнделікті мірдегіккейкесті мселелерді шешу, арым-атынас жасауа таы баса баытталан.Тланы зін-зі тануыны негізгі рамдас бліктерін эксперименттік трде анытау масатымен оны трт негізгі аумаын жне оларды параметрлерін бліп арастырса, оларды тмендегідей крсетуге болады.
1. Тланы мотивациялы аумаы: мінез-лыты жне іс-рекетті мотивтері, леуметтік ажеттіліктер.
2. Белсенділік аумаы: интерналдылы, инициативтілік, зіне-зі сенімділік, зін-зі таныту.
3. Тланы ндылыты-маыналы аумаы: ндылыты бадарлар, мірді маынасы мен масаттары.
4. Тланы этникалы зіндік санасыны аумаы – этникалы жаса нанымдарды негізінде алыптасатын этномдени сйкестілік.
зiн-зi тану сияты крделi психологиялы феноменнi мазмнына атысты р-трлi кзарастар бар. Тланы зiн-зi тану теориясыны негiзiн салушы К. Маслоуды анытамасы бойынша, зiн-зi танып білуі - адамны зiнi барлы тлалы ммкiндiктерi мен шыармашылы абiлеттерiн толы ашуа жне дамытуа здiксiз мтылысы.Р.С. Немов зiн-зi тануды психологиялы бiлiм негiзiнде арастыра, маызды айнар кздерiн атап крсетедi:1. оршаан орта: ата-ана, туан-туыс, достар т.б баланы іс-рекетiне арап баа берiп, ал бала сол берген бааны сенiм ретiнде абылдап, андай да бiр зiндiк баа бала бойында алыптасады.2. Адам з iс-рекетiн згелердi iс-рекетiмен салыстыра баалауы.3. зiн-зi тану мен згенi тану кбiнесе ртрлi мiрлiк жадайлардан, ртрлi тесттер арылы жзеге асыруа болады.С.В. Кондратьева бойынша зiн-зi тануды зерттеуде ртрлi баыттар, психологиялы механизмдер жайлы сратар, баса жеке адамды тануда зара байланыс ерекшелiгi жне зiн-зi тануы жеткiлктi дрежеде зерттелiнбеген. зге адамды тсiнуде жне зара байланыс механизмiн, мазмнын айындауы, мiнез-лы рефлексивтi асиетiн анытауа жол ашады деп крсетедi.Л.Н. Десен тланы зiн-зi тануы мен зге адамдарды ол жайлы бiлуi, тануыны арасындаы зара байланысын зерттеуде, е алдымен оршаан адамдар ортасында арым-атынасты дегейiн анытау. Зерттеу мазмнында тланы арым-атынасы зiнi рбыларымен, арама-арсы жынысты адамдар арасындаы арым-атынасы сер етедi.Ж. Маралов бойынша, «зiн-зi тану» - бл зiнi потенционалды жне жеке бас асиетiн, интеллектуалды ерекшелiгiн, мiнез-лын, зiнi атынасын зге адамдар арылы зiн тану процесi.зiн-зi тануды ылыми трыдан арастыранда, психологияда кеiнен ашылып крсетiледi:- зiн-зi тану – психологиялы кемелдi жне iшкi йлесiмдiлiктi абылдау ралы.- зiн-зi тану - тланы психикалы жне психологиялы денсаулыты абылдау жадайы.- зiн-зi тану - тланы зiндiк дамуыны бiрден-бiр жолы жне оны жзеге асырылуы. Бл мндер зара тыыз байланыста болып келедi жне олар бiр-бiрiн толытырып отырады.Классикалы психоанализде зiн-зi тану бейсанада ыыстыру ымымен сипатталынады. Австриялы психолог жне психиатр З. Фрейд ыыстыруа агрессивтi жне сексуалды тенденцияны жатызады. Психоаналитиктi мндаы рлi емделушіге (пациентке) арнайы психоанализ техникасын олдана кмек беру.З. Фрейд шкiртi австриялы психиатр А. Адлер зін-зі тануды мн-маынасын адамны зіні алдына ойан шынайы масатын танудан креді.Гештальттерапияда зін-зі тану адамны тлалы кемелге жетудегі жетістік ралы ретінде арастырылады. Неміс психологы Ф. Перлз тлалы кемел сапасындаы крсеткішін мынандай трге бліп крсетеді.
1. Басалара емес, зіне демеулік, кмек крсете алу.
2. Жауапкершілікті з мойнына алу.
3. иын жадайда зіндік ресурсын жеделдету.
4. Дадарыстан шыу шін туекелге бару.