Ксіби су жне зіндік даму тла табыстылыыны негізі ретінде

Педагогті инновациялы іс-рекетке даярлау рылымындаы маызды да міндетті компонент малімні з санасыны жне ызметіні былыстарын танып-білу жне талдау крінісі ретіндегі (з ойлары мен рекеттеріне басаларды трысынан арау) рефлексия болып табылады. Рефлексия (латынны reflexio - «ткенге кз тастау» деген сзінен шыан) - субъектіні ішкі психикалы актілер мен кйлерді танып-білу рдісі. Рефлексия ымы е алаш рет философияда пайда болды жне индивидті жріп жатан нрселерді з санасында ойластыру рдісі дегенді білдірді. Рефлексия - бл субъектіні зін-зі тануы немесе тсінуі ана емес, сонымен атар басаларды оны алай тсінетіндігін, оны тлалы ерекшеліктерін, эмоциялы реакциялары мен когнитивтік (таныма атысты) абілеттерін алай білетіндігін аару. Мндай аару мазмны бірлескен іс-рекет нысанасына айналып, рефлексияны ерекше формасы - нысаналы-рефлексиялы атынастар дамиды . В.А.Лефевр рефлексияны тсінігін кеейте тсті. Біріншіден, оны пайымдауынша, малім зіне атысты «баылаушы», «зерттеуші» жне «баылаыш» міндеттеріне оса, згелерге атысты «зерттеуші» мен «баылаушы» міндеттерін орындаушы болса; екіншіден, ол «рефлексия дегейі» мен «рефлексиялы жйе» ымдарын алашы болып енгізді . М.В.Кларин, шыармашылы ойлау ерекшеліктеріне тотала отырып, оны мазмнын з тжірибесін зерделеуге ммкіндік беретін рефлексиямен байланыстырады. Бл трыдаы рефлексия ой-тжырым жасау, орыту, салыстыру, састыру, баалау, толану, есіне алу жне мселелерді шешуден трады. Ол сондай-а интерпретация, талдау, талылау немесе баалау масатындаы сенімдерді де амтиды. Рефлексияны р дегейі малімні ммкіндіктеріні мазмнын, тсініктері мен толаныстарын анытайды. Ммкіндіктер шекараларыны рефлексиясы, зі мен басаларды арасындаы айырмашылытарды тжыру кезінде арама-айшылы туындап, оны шешуге тырысады. зіні осал тстарын згерту жне ішкі ммкіндіктерін пайдалануа мтылу малімді инновациялы іс-рекеттегі табыса жетелейді. Инновациялы іс-рекетті жзеге асыру кезеіндегі рефлексия екі рдіспен оса жреді: 1) малім болжамдау кезеіне айта ораландай болады, сол кезенен тжырымдаманы жекелеген рамды бліктерін іздестіреді; 2) екінші рдіс з іс-рекетіні рефлексиясымен, яни масатты жзеге асыру рдісімен тыыз байланысты: малім ммкіндіктері мен сырты жадайларды ара атынастарын талдау жреді. Педагогикалы дадылар, рекеттер, инновацияларды мазмны зерделенеді. з іс-рекеті мен оны компоненттерін (ажеттіліктерді, мотивтерді, масаттарды (оларды ара атынастарын), масат пен нтижелерге жету тсілдерін) баалау жніндегі зіндік алгоритмдерді мегеру шарты ретіндегі зін-зі баалау малімні рефлексиялы станымыны шарты болып та табылады. Масата ол жеткізу тсіліні рефлексиясы кезінде іс-рекет зерделенеді, бл талдауды табыстылыы педагогті инновациялы іс-рекетті жзеге асыруды баламалы тсілдемелерін іздеу, баалау жне тадау абілеттеріне байланысты. Жаалаышты енгізу салдарлары трысынан іс-рекет рефлексиясы бойынша іс-рекет шарттарыны згеруін талдау ажет. Жаашыл-стаз бл кезде жаалаышты енгізу салдарларыны зіндік жне бгде бааларын ажырата білу, одан кейінгі салдарларын крегенділікпен болжамдай білу абілетіне ие болуы тиіс.

«Рефлексия» - адамны з істеріні мнін тсіну, олар туралы ойлану барысында зіне зіні нені, алай жасааны туралы толы жне аны есеп беруі немесе зі рекет барысында басшылыа алан ережелер мен кестелерді мойындауы не жоа шыаруы. Бдан баса да рефлексия жайында айтылан философиялы ойлар негізінен «адамны зіне баытталан зерттеу жмысы», «зіні аылы мен рухыды зіні баылауы » дегенге келіп саяды. Малімні рефлексиялы ызметіні масаты: педагогикалы рекетті негізгі компоненттерін есіне тсіріп, оларды мнін, алынан нтижені «дрыс» не «брыс» боланын длелдей алу, олданылан діс пен ралдарды тиімді не тиімсіз боланына байланысты зіндік кзарасын білдіру. Орындалып ткен рекетті нтижесін зерттеу. Тек сонда ана алдаы жмыстара дрыс масат ойып, ала арай шыармашылыпен жылжуды жобасын жасау ммкін болады. Психологиялы малімні шыармашылыын дамытуды ысаша формуласын «тжірибе + сол тжірибені рефлексиясы= даму» трінде сынан Г.С.Сухобская мен Ю.В.Кулюткин екеуі бірлесе жазан педагогика оулыында бл рдісті сипаттай отырып, оны малімні ксіби рекетіні н бойында мына тмендегідей жадайда байалатындыы айтылды: біріншіден – малімні оушыны ойын, сезімдері мен іс – имылдарын тсіну баытындаы рекеттесуінде; екіншіден – оушыларды жас ерекшеліктері, даму ммкіндіктерін ескере отырып оыту рдісіні масаттарын анытау мен жобалауда; шіншіден – оны з рекетін, сол рекетті субьектісі ретіндегі зін талдауда. Тек сонда ана малімні педагогикалы рекетінде шыармашылыа жол ашылады. Рефлексияны мні – адамны зіні білімін, білімні негізін, оларды мегеруді жолдарын анытау. Рефлексияны ойлау, ес, сана сияты танымды рдістер адам табиатына тн боландытан олардан бліп арауа болмайды. Малімні шыармашылы леуетіні дамуы шін оны діснамалы рефлексия жасай алуыны мні зор. Бл – масаткерлікті талдай алудан басталады. зіні наты жадайы мен болашаыны баытын саралай, аралы масаттарды анытай алумен сипатталады. Жоарыда айтыландарды орыта отырып, айта кететін жайт -рефлексия рдісі жеке-дара сипата ие. Малімні инновациялы іс-рекеті бойынша рефлексиялы станымыны белсенуіні педагог тласымен, оны зін-зі дамытуа бадарлануымен байланысты екендігі сзсіз. Бл рдісті айнар кзі болып малімні педагогикалы іс-рекетінде сезінетін арама-айшылытарыны жйесі саналады, сондытан да оу-ксіби іс-рекет барысында рефлексиялы станымды зектендіре тсетін, жаымды зіндік абылдауды алыптастыратын, зін-зі крсету рдістерін ынталандыратын жадайларды жасау ажет. Рефлексиялы сана мектептегі белгілі бір инновацияларды жасатау мен тексеру рдісін баылап, іс-рекетті барлы кезедерін ой елегінен ткізеді. Сондай-а инновациялы іс-рекет кейде санаа баынбауы да ммкін, соны ішінде бадарламаларды, масаттарды ру кезеінде санадан тысары жатуы да ммкін. Ол кбінесе педагогикалы іс-рекетті саналы немесе санасыз, реттелмейтін немесе реттелмейтін тсілдері мен формалары арылы жзеге асырылады. Іс-рекетті саналы реттеу кезінде малім оны жзеге асыру мазмны мен тсілдеріндегі згерістерді аарып, масата жетуге кедергі туызан нысандарды оай анытайды. Педагог туындаан кедергілерді (ерекшеліктерін, себептері мен зі шін салдарларын) ана крсетіп оймай, сол кедергіні абылдаушы, оны масата жетуге кедергі немесе трткі (немесе бейтарап нысан) екендігін баалаушы, зіні ол кедергіні жее алмайтындыын, оан деген кзарасын згерте алмайтындыын, наты іс-рекет пен «Мендік тжырымдама» шекараларыны згеру салдарларын баалаушы ретінде крсетеді (малім зіні алдына «Бл кедергіні жее аламын ба?», «Енді не болма?», «Мен андаймын?» деген сратарды ойып, оларды шешуге тырысады) . Бл кезде инновациялы іс-рекетте оны жаа нсаларын болжамдау, модельдеу рдістері арындатылады. Рефлексияны бл кезеінде малімні з тсілдері мен атынастарыны мазмнын згертуге атысты танымды іс-рекеті жандандырылады. Бл згерістерді тйсіну мен баалау нтижесінде педагогта инновацияларды дамыту перспективалары мен ммкіндіктері пайда болады. Рефлексиялы іс-рекетті келесі кезеінде малім зіне іс-рекетіне тзету енгізуші, иындытарды жеуші субъект ретінде баа береді. Ол баалау шкалаларын зектендіріп, зін толандыратын мселеге сйкес крделілерін алыптастыруа, зіні педагогикалы мселелерді дрыс немесе брыс шешетіндігін тсінуге, з іс-рекетіні шекараларына пайымдылыпен арауа абілетті. Іс-рекетті табысты аяталуыны рефлексиясы нтижесінде «Мендік тжырымдамасы» жасы дамыан малім анааттану, зіне деген сенімділік, еркіндік жне баыт сезімдеріне бленеді . Мндай педагог тла ретінде таныла алады, йткені мектепке жаалаыш нысанды енгізу масаттарына жету жолында тлалы жне рухани судегі кедергілерді жеетіндігіне бек сенімді.