Ауаны озалмалы кздерден шыан заттармен ластануы.

Ауаны ластаушыларды ішінде автомашиналарды алатын орны ерекше. Жыл сайын олар 280 млн тонна шамасында кміртек тотыын, 56 млн тонна кмірсутек, 28 млн тонна азот тотыын ауаа осады. Бл газдар рамында 200-ден астам те крделі заттар осындылары бар. Оларды ішінде зиянсыздары – азот, оттек, сутек, суды булары, зияндылары – кміртек, азот тотыы, этилен, бензол, этан, метан, толуол, бенз(а) пирен, кйе, ккіртті ттін т,б, /11-12/

Автомашиналардан блінген алды газдарды 75 пайызы кміртек тотыынан, 15 пайызы кмірсутектен, 7 пайызы азот тотыынан трады. Автомашина озаышы 1 тонна бензинді жаанда 12,3кг, 1 тонна дизель отынын жаанда – 24,5 азот тотыы блінеді.

рылыс жмыстарын жргізгенде де ауа кп ластанады. Ірге тас алау, су оймаларын салу шін топыраты стігі ыртысын аланда, рылыс салу, бояу, сыла жмыстарында айнала ша-тоза, иіс болып, алдытар йіліп жатады. рылыста олданылатын полимерлі материалдар мен шайырларды ішінде уыттылары да бар. Сондытан да ауаа формальдегид, фенол, шайыр блетін фенолформальдегидтер мен шайырларды пайдалануа тыйым салынан.

Коммуналды – трмысты ызмет орындары да от жаанда, птер йлерде пеш жаып жылытанда ауаны ластайды. алдытарды мезгілінде жинап, тасып, белгілі бір орына дрыстап ймей оршаан ортаны да ластап жатады.

3.4. Ластанан ауаны зиянды сері

Ауаны ластаушы заттар негізінен жер бетінен санаанда 3км биіктікке дейінгі аралыта жиналады. Тменгі абаттаы ауаны жылынып жоары ктерілуіне байланысты млшері 4-10 мкм аралыындаы ша-тоза мен газдар 1км-ге ктеріліп жан-жаа жздеген км ашытыа тарайды. Онан ірілері 300-500 метрге ктеріліп, ешайда жылжымай, ауа салындаан кезде айта тседі. Мысалы, Лондонда 1 квадрат км жерге жылына 390 тонна, Нью-Иоркте 300, Париж бен Чикагода-260, Алматыда125 тонна ша-тоза тседі. /9-12/

Дниежзі денсаулы сатау йымыны (ВОЗ) мліметтері бойынша дамыан елдерді 20 пайыза жуы халы трлі аллергиялы (тмаудан бастап тыныс демікпесіне дейін) аурулармен сыраттануы ауаны ластануымен байланысты крінеді. Ауадаы ша-тозаны кп болуы кпе ауруына себепші болады.

Ауаны негігі ластаушылар атарында кміртек тотыы, кмірсутек, ккртті газ, азот тотыы, ша-тоза, кйе мен кл айтылан болатын. оршаан ортаа аса ауіпті автомашиналардан ауаа осылатын кміртек тотыы, халы оны иісті газ деп те атайды. Бл газ адамдарды жне жылы анды жануарларды анындаы гемоглабинмен (анны ішіндегі бояушы ызыл зат) осылып, денені оттекті пайдалануына кедергі жасап оттек тапшылыына, денені лсіреуіне трлі аурулара ттеп бере алмайтын халге, оттекпен нитрит топыратан ауаа осылан адамдар кпе ауруына шалдыып, витамин алмасуы бзылады. Нитрит емшек стімен балаа тсе, оларды тынысы тарылып, йысы бзылып, денесі кгеріп кетеді.

Отын жаанда, рт боланда, адамдарды іс-рекетінен ауа кмір ышыл газы те кп осылады. Осыны нтижесінде соы 100 жылда ауадаы кмір ышыл газы 11-13 пайыза сті. Бл газды адама сері жрек соу мен демалу жылдамдап, бас ауырып, ла шуылдап, ан ысымы ктеріліп, тамыр соуы азаяды. Газ тым кп болса кісі есінен де танып алады. /9-12/

Ластанан ауаны сімдіктер мен жануарлара да зияны кп. Мысалы, ауада фтор кп болса жануарларды тістері тез ажалып, бал аралары ліп алады. Мышьяк кбейсе лындарды аяы ісіп, сал ауруына шалдыады.

Хлорлы сутек немесе Т73 ышылы – металды дегенде олданылады. Дымыл ауада тман пайда болып, жоары дем алыс жолдарына сер етеді.

Уран – радиоактивті элемент, атом электр станцияларында, шыны жне фосфор ндірістерінде олданылады. Сулелену ауруына шыратады, бйрекке зиянды.

Оытуды техникалы ралдары: интербелсенді тата

Лекция оуды тртібі, оыту дістері мен трлері: тсіндіру, баяндау, пікір алмасу, сра-жауап

 

Баылау срактары: (20 бала дейін)

1. Атмосфераны табии ластаушылара нелер жатады?

2.Атмосфераны эртрлі неркэсіп салаларынан ластануы.

3.Атмосфераны автокліктермен, оны ішінде авиациялы транспорттармен ластануы. Ластануыды дегейлері.

4.Атмосфераны ккіртті осылыстармен ластануы.

5.Атмосфераны радиоактивті ластануыны сипаттамасы.

6.Атмосфераны шумен ластануыны ерекшеліктері.

 

СЖ жне ОБСЖ тапсырмалары (слайд): (30 бала дейін)Атмосфералы ауаны ластаушы кздер.Радиоактивті ластау. Жанартаулар.

 

дебиет:

Негізгі:

1. Полонский В.М. Охрана воздушного басссейна.-М., 2006.

2. Брюхань Ф. Промышленная экология.-М.: «Форум», 2013.

3. Воровьев В.И. Эколого-градостроительные основы расчёта приземных

концентраций газа.-М., 2006.

4. Брюхань Ф. Промышленная экология.-М.: «Форум», 2011.

5. Рекомендации по оформлению и содержанию проектов нормативно

предельно допустимых выбросов в атмосферу (ПДВ) для предприятия

Республики Казахстан. РНД 211.2.02.02-07. Алматы, 2007.

осымша:

1. Методическое пособие по расчету, нормированию и контролю выбросов

загрязняющих веществ в атмосферный воздух. НИИ Атмосфера.- Спб., 2005.

2. Пыле – и газоулавливающие устройства. Методические указания к

выпускной работе для студентов – бакалавров специальности 5В0717 -

Теплоэнергеника. - Алматы: АИЭС, 2010 - 44 с.