Азастан алаларыны ауа бассейні туралы мліметтер.
2-кесте
| алалар | Негізгі ластаушы кздері | Атмосфераны жоары млшерде ластайтын заттектер |
| Алматы | Энергетика, автоклік, й рылыс комбинаты, асфальт-бетон зауыты, ауыр машина жасау зауыты | Бенз(а)пирен, фторлы сутек, аммиак, ша, кмір ышыл газы, кйелер, азот оксидтері, ауыр металдар, аммиак |
| Тараз | Фосфор зауыты, энергетика, автоклік | Бенз(а)пирен, формальдегид, орасын, ккірт, кміртек, азот оксидтері, мырыш, хлор, ауыр металдар кмірсутегі |
| скемен | орасын-мырыш зауыты, титан-магний комбинаттары, энергетика, автоклік , цемент зауыты | Бенз(а)пирен, формальдегид, орасын, ккірт, кміртек, азот оксидтері, мырыш, хлор, ауыр металдар, кмірсутегі |
| Шымкент | орасын, фосфор, цемент зауыты, автоклік, ЖЭС | орасын жне т.б. ауыр металдар, ша, бенз(а)пирен, азот, т.б. оксидтері |
| Тркістан | Мата тазалайтын зауыт, азандытар, темір-бетон зауыты, автоклік, теміржол обьектілері | Кміртек оксидтері, бенз(а)пирен, ауыр металдар, пестицидтер, тздар, кл, ша, кйе, мнай німдері |
| Балхаш | Тау-кен металлургия комбинаты, жылу орталыы | Ккірт, кміртек, азот оксидтері, мышьяк, орасын, т.б. ауыр металдар, ша-тоза |
| Атау | Атом электр станциясы, автоклік | Радиоактивті заттектер, мнай, кміртек, азот оксидтері, кмірсутектер |
| Атырау | Мнай дейтін ндіріс орындары, химия зауыттары, гипс ндірісі | Ккіртті сутек, кмірсутектер, ша-тоза. |
. Жалпы соы жылдары ауаа автокліктен шыарылатын зиянды заттектер клемі 2 млн.тоннадан асып отыр. /10-11/
Кесте
Азастанны р облысыны ірі траты кздерінен атмосфераа шыарылатын зиянды заттектерді орташа жылды млшері.
| Р облыстарыны атауы | Зиянды заттек шыаратын ксіпорындар саны | Атмосфераа тасталатын зиянды заттектерді клемі | ||||||
| атты | Газ трізді жне сйы | Оны ішінде: | ||||||
| SО2 | Н2S | СО | NOХ | NH3 | ||||
| азастан | 1,3 | 360,5 | 1,2 | |||||
| Атбе | 41,6 | 8,3 | — | 19,4 | 1,2 | — | ||
| Алматы | 31,2 | 41,1 | 23,5 | — | 5,6 | 4,0 | 0,1 | |
| Атырау | 2,4 | 38,5 | 0,1 | 52,2 | 7,6 | — | ||
| Шыыс азастан | 35,8 | 85,2 | 0,9 | 33,3 | 7,5 | 0,1 | ||
| Жамбыл | 5,6 | 14,2 | 6,9 | — | 2,2 | 4,6 | 0,1 | |
| Батыс азастан | 3,0 | 12,3 | 3,0 | — | 3,2 | 1,9 | — | |
| араанды | 0,3 | 157,9 | 39,9 | 0,2 | ||||
| ызылорда | 10,6 | 60,2 | 35,7 | 1,1 | — | |||
| останай | 46,4 | 41,7 | — | 5,6 | 3,4 | — | ||
| Маыстау | 17,2 | 53,8 | 1,3 | — | 5,0 | 5,4 | — | |
| Павлодар | 238,4 | — | 26,9 | 54,0 | — | |||
| Солтстік азастан | 42,7 | 39,5 | 25,6 | — | 6,1 | 7,1 | — | |
| Отстік азастан | 0,9 | 19,2 | 2,8 | — | 2,3 | 1,0 | — | |
| Астана | 21,5 | 13,8 | — | 1,0 | 6,7 | — |
ылыми зерттеулерге сйенсек шу таы баса да физикалы ластаыштар адаммен атар сімдіктерге де, жануарлара да р трлі сер етеді. Мысалы, реактивтік шатарды шуынан аэродром аймаындаы сімдік трлеріні сіп-нуі тежеліп, оларды кейбір трлері жойылып кеткен жадайлар да кездеседі.
Американды музыкант рі нші Д. Ретолэк 1969ж музыканы сімдіктерге тигізетін серін зерттеген, Бах музыкасыны жне Индия ндеріні кптеген сімдіктерге олайлы сер тигізетінін ашып крсеткен.
Кесте
Атмосфераны ластану дегейі мен ластаыштарды ортатуліктік млшері арасындаы байланыс
| Ауаны ластайтын негізгі заттектер | ауіпті класы | Ластаыштарды концентрациялары жоарылаан (мг/м3) кездегі ауа бассейіні жадайы | ||
| ауіптілік туызуы ммкін | ауіпті | Ттенше ауіпті | ||
| Анорганикалы ша | ІV | 0,15 | 0,75 | 3,75 |
| Ккіртті газ | ІІІ | 1,05 | 0,2 | 0,38 |
| Азот оксиді | ІІ | 0,085 | 0,255 | 0,765 |
| Кміртек оксиді | ІV | 3,0 | 5,0 | 25,0 |
| Кмірсутектер | ІV | 1,5 | 7,5 | 37,5 |
| Кйе | ІІІ | 0,05 | 0,25 | 1,25 |
| Фенол | ІІІ | 0,01 | 0,04 | 0,16 |
| орасын | І | 0,0007 | 0,00126 | 0,00224 |
| Ккіртті сутек | ІІ | 0,008 | 0,024 | 0,072 |
| Ккіртті кміртек | ІІ | 0,005 | 0,015 | 0,45 |
| Аммиак | ІV | 0,2 | 1,0 | 5,0 |
| Ккірт ышылы | ІІ | 0,1 | 0,3 | 0,9 |
| Тз ышылы | ІІ | 0,2 | 0,6 | 1,8 |
| Формальдегид | І | 0,012 | 0,036 | 0,108 |
| Сынап | ІІ | 0,0003 | 0,00054 | 0,00096 |
| Фтор осылыстары | І | 0,005 | 0,015 | 0,045 |
Атмосфералы ауаа е олайсыз сер тигізетін автоклік болып саналады. Ол кптеген алаларда бірінші орындаы ластаушы кзге жатады. 6-шы кестеде келтірілген мліметтерден бензин озалтышынан тасталатын жанусыз алан кмірсутектері мен оларды толы жанбауынан шыан німдерді млшері дизель озалтышыныкінен анарлым жоары екені айын крінеді
Кесте