Атмосфера ауасыны жадайын баылау жне адаалауды йымдастыру
Атмосфера ауасыны жадайын баылау жне адаалау ызметі екі жйеден трады. Біріншісі, баылау мониторингі; екіншісі – адаалау мониторингі.
Бірінші жйе – ала, елді мекендердегі ластану кзінен алыс жне жаын жатан алалар мен елді мекендерден пайда болан территориялардаы атмосфера ауасыны сапасын баылауды амтамасыз етсе, екінші жйе ластаушы заттарды баылайды жне атмосфераа шыарылатын зиянды адаалап отырады. Атмосфера ауасыны ластануын баылау антропогендік серлермен ластанан аудандарда жргізіледі. Жргізілген баылауды сапасы мен ммкіндіктеріне арай барлы атмосфералы ауаны орау шараларыны тиімділігі байланысты болады. Ластану кздерінен (ошатарынан) алыс жатан аудандарда (редік) баылау ластаушы заттарды шоырлануыны биотаа серін адаалайды. Редік баылау экологиялы мониторингті арнайы бадарламасы мен ережесіне сйкес биосфералы орытар аумаында жргізіледі. Биосфералы орытарда атмосфера ауасыны ластануын болжау мен баалау ондаы орасын, кадмий, кміртегі тотыы, мышьяк, сынап жне т.б. хлорорганикалы осылыстарды рамына талдау тргізу арылы аныталады. Редік бекеттерде ауаны ластану жадайын лшеп ана оймай, сонымен атар, метеорологиялы баылаулар жргізіледі. Атмосфера ауасыны редік дегейін баылау барысында ондаы осылыстарды тасымалдану трі мен техногендік факторлармен гидрометеорологиялы процестердегі рлі аныталады. Редік бекеттерде баылау жйесін ру сыны, баыланатын оспаларды тізімі, лшемдерді деу мен баылау дістері, апарат алмасу жолдары халыаралы ынтыматасты дістері аныталып зерттеледі. Редік мониторинг бекеттерінде атмосфера ауасыны сапасын баылау физикалы, химиялы жне биологиялы крсеткіштер арылы жзеге асады. Антропогендік сермен арынды ластанан айматардаы атмосфера ауасыны ластануын баылауды йымдастыруды ажеттілігі математикалы жне физикалы модельдеу дістерін олдану арылы теориялы жне тжірибелік зерттеулер жргізуге ммкіндік береді.
Репрезентативтік (наты) апарат алу шін ауа ластануыны уаытша згеруімен кеістіктік сипатын жне метеорологиялы жадайын зерттеу шін жылжымалы зертханалар олданылады. Бл діс арылы баыланатын ауданны сызба-картасын ауа байалымын (проба) зерттейтін жерлерді 0,1-0,5-1,0 км ашытыта жиі торлармен белгілейді. Егер сол жерлердегі ауа рамындаы оспаларды шоырлануында арнайы баылау белгіленген нормативтен жоарылааны байалса, онда баылау жргізеді. Баылау тіректерінде РШШ крсеткіштеріні санитарлы-гигиеналы нормативтен асып кетпеуі адааланады. Ке тараан ластаушы заттар: ша, ккірт диоксиді, кміртегі тотыы, азот тотытарыны млшері міндетті трде аныталады.
Атмосфера ауасыны радиоактивті заттармен ластануын баылау редік дегейде АЭС жне радиоактивті заттарды шыарылуы бойынша баыланады. Радиоактивті заттармен ластануын баылау редік бекеттерде жне радиоактивті ластанан кздерден 50-100 км ашытыта орналасан арнайы баылау бекеттерінде жргізіледі.
Баылауды ке тараан дісіні бірі – зиянды оспаларды аламды аысын ластанан кзден алыс ашытыа таралуын, яни трансшекаралы тасымалдауды баылайтын арнайы жер сті бекеттер, шатар арылы жзеге асады. Метеорологиялы апараттарды жинатайтын орталытар мыналарды амтамасыз етеді:
Загрузка...
1 атмосферадаы оспаларды трансшекаралы тасымалдануы туралы апараттарды сатау, талдау жне жинау;
2 метеорологиялы мліметтер негізінде оспаларды тасымалдануын болжау;
3 алды шыатын кздерді жне алдытарды срыптау;
4 атмосфера ауасынан келіп тсетін оспаларды есептеу жне тіркеу.
Баылау бекеттерінен алынатын апараттар жеделдік дрежесіне байланысты мынадай трлерге блінеді: жедел апараттар – атмосфера ауасыны шыл трде згеруі туралы апараттарды ажетті мекемелерге жеткізу; оперативті апарат – айын баыланан баылау нтижесі туралы апарат жеткізеді; режимдік апараттар – бір жылда баыланан мліметтер туралы апарат жеткізеді. Режимдік апарат за уаыт ішінде ауаны ластананы туралы мліметтерді деп, атмосфераны орау туралы шараларды йымдастыруды, алдытарды нормативтерін белгілейді. Ауаны орау шараларын дрыс жргізу шін апарат толы жне дйекті болу керек. Апаратты дйектілігі барлы жргізілген іс-рекеттерге тікелей туелді болады. Апаратты дйектілігі атмосфера ауасыны ластануын баылау арылы оны санитарлы-гигиеналы баалау, статистикалы деу, метеорологиялы жадайлар мен алдытар туралы нормативтерді ата баалауа ммкіндік береді. рылыс жмыстарын салуа байланысты микроклиматты жне метеорологиялы жадайлар згеруі ммкін. Соан байланысты ауаа алдытарды шыарылу кздеріні сипаты згеретін кезеде оспаларды шоырлануыны орташа мнін алу маызды болып саналады.
Ауаны ластануын баылайтын тіректер.
Атмосфераны ластануынбаылайтын тіректер сипатына арай мынадай трлерге жіктеледі:
1. траты тіректер;
2. маршрутты (баытты) тіректер;
3. жылжымалы тіректер.
1-кесте. Трындарды санына байланысты траты тіректерді саны
| № | Трындарды саны, мы адам | Тірек саны |
| <50 | ||
| 50-100 | ||
| 100-200 | ||
| 200-500 | 3-5 | |
| 500-1000 | 5-10 | |
| 1000-2000 | 10-15 | |
| >2000 | 15-20 |
Зерттеу тіректеріні зертханасы метеорологиялы лшеулер (желді баыты, жылдамдыы, температура, ауаны ылалдылыы) жргізетін ауа байалымдарын іріктейтін рылылармен жне приборлармен жабдыталан. Траты тіректерде ауаны ластануы мен метеорологиялы параметрлер ауа-райыны жадайларына арамастан жылды барлы мезгілінде жргізіледі. Баылау тіректері ш бадарлама бойынша жмыс істейді: толы бадарлама, жартылай бадарлама, ысартылан бадарлама.
Толы бадарлама бойынша баылау кн сайын сенбі жне жексенбіден баса кндері жргізіледі. Бл бадарлама бойынша ауаны рамындаы негізгі ластаушы заттарды лшейді.
Жартылай бадарлама кн сайын, белгілі бір уаыт аралыында жргізіледі. Мысалы: таертегі саат 700-де; кндізгі 1300-де; кешкі 1900-де.
ысартылан бадарлама бойынша баылау жексенбіден баса кндерде жергілікті уаыт бойынша 700-де, 1900-де. Ал олайсыз метеорологиялы жадайлар туындаанда (тман, температураны кенеттен згеруі жне т.б.) барлы тіректерде ауа байалымын іріктеу рбір ш саат сайын жргізіледі. Ал атмосфераны радиоактивті заттармен ластануын баылау млшері шаын, металл торлармен апталан, рылымы мемлекеттік стандарттартара сйкес жабдыталан арнайы йшіктер (павильон) арылы жргізіледі. Онда радиусы 4 м ашытыа дейінгі радиоактивті алдытарды жинайтын сзгіден (марлі) жасалан планшет пен термолюминесцентті дозиметр орнатылан. Ауа пробасын іріктейтін арнайы рылыны жерден 80-100 см биіктікке орнатан ыайлы болады. Планшеттегі сзгілі рылыны кн сайын алмастырып отырады. рылыдаы ауаны жылдамдыы шыын лшегішті (расходометр) кмегімен кніне 3рет таерте, тсте жне тнде баыланып отырады. Сзгі арылы ткен ауаны орташа жылдамдыы (V) тмендегі формула бойынша есептеледі:
V=V1+V2+V3/3 (1)
Мндаы:
V1; V2; V3 – белгіленген уаыттардаы желді жылдамдыы
Сзгіден ткен ауаны клемі (а) мына формула бойынша аныталады:
a=SVt (2)
S – лшенетінаудан;
V – орташаклем;
t – уаыт
Желдіжылдамдыытулігіне 3 ретлшенеді.
Оытуды техникалы ралдары: интербелсенді тата
Лекция оуды тртібі, оыту дістері мен трлері: тсіндіру, баяндау, пікір алмасу, сра-жауап
Баылау срактары: (20 бала дейін)
1.Атмосфераауасыныжадайынбаылаужнеадаалауызметіандайжйелердентрады?
2.Ауаныластануынбаылайтынтіректер.
3.Ауаныластануынбаылаутіректеріжмысжасайтынандайбадарламаларбар?Бадарламаларасипаттамаберііздер.
СЖ жне ОБСЖ тапсырмалары (слайд):(30 бала дейін)Анторпогендік ластаушылар.
Атмосфера ымы. Атмосфераны рылысы. Атмосфералы ауаны крамындаы газдар. Оларды пайызды лестері.
дебиет:
Негізгі:
1. Полонский В.М. Охрана воздушного басссейна.-М., 2006.
2. Брюхань Ф. Промышленная экология.-М.: «Форум», 2013.
3. Воровьев В.И. Эколого-градостроительные основы расчёта приземных
концентраций газа.-М., 2006.
4. Брюхань Ф. Промышленная экология.-М.: «Форум», 2011.
5. Рекомендации по оформлению и содержанию проектов нормативно
предельно допустимых выбросов в атмосферу (ПДВ) для предприятия
Республики Казахстан. РНД 211.2.02.02-07. Алматы, 2007.
осымша:
1. Методическое пособие по расчету, нормированию и контролю выбросов
загрязняющих веществ в атмосферный воздух. НИИ Атмосфера.- Спб., 2005.
2. Пыле – и газоулавливающие устройства. Методические указания к
выпускной работе для студентов – бакалавров специальности 5В0717 -
Теплоэнергеника. - Алматы: АИЭС, 2010 - 44 с.