Баылайтын елді мекендер

Атмосфералы ауаны ластануын тексеру кезінде келесі оспалар аныталады: алыма

заттар, алыма блшектер, РМ-10, ккірт диоксиді, суда еритін сульфаттар, кміртегі диоксиді, азот диоксиді, азот оксиді, озон, ккіртті сутек, кмірсутектерді осындысы, фенол, фторлы сутегі, хлор, хлорлы сутегі, аммиак, метан, метанды емес кмірсутектер, ккірт ышылы, формальдегид, кшлні (мышьяк) бейорганикалы осындылары, кадмий, орасын, мырыш, хром, мыс. Атмосфераны ластану дегейі атмосфераны

кешенді ластану индексіні (АЛИ5) мні бойынша бааланды, ШЖК мндеріні е жоары болып нормаланатын бес зат бойынша оларды ауіптілік санатын ескере отырып есептелді, сонымен атар ШЖК артуы бойынша да бааланды. азастан алаларыны атмосфералы ауасында зиянды заттарды млшері жоары болып ала береді. 2011 жылы ластанан алалара (АЛИ5 5) 10 ала жатызылды, оны ішінде ауаны ластану

дегейі жоары (АЛИ5 5) – 7 ала: Шымкент, Теміртау, Алматы, скемен, араанды, Тараз, Жезазан. Ауаны ластануды е жоары дегейі 2011 жылы Шымкент аласында (АЛИ5 – 13,3) аныталды (1-кесте). Атмосфералы ауаны ластануыны экстрималды жоары болу жадайы республика аумаында тіркелген жо. 2012 жылы ластанан алалара (АЛИ5 5) 11 ала жатызылды, оны ішінде ауаны ластану дегейі жоары (АЛИ5 7) – 8 ала: Алматы, ызылорда, Шымкент, Теміртау, скемен, араанды, Тараз, Жезазан. Ауаны ластануды е жоары дегейі 2012 жылы Алматы аласында

(АЛИ 5 – 10,5) аныталды. азастан Республикасы аумаында 2012 жылы атмосфералы ауаны жоарыластануды (ЖЛ) 4 жадайы аныталды: Алматы аласында 1 ЖЛ жадайы, араанды облысыны Балаш аласында 3 ЖЛ жадайы. 2013 жылы ластанан алалара (АЛИ5 5) 9 ала жатызылды, оны ішінде ауаны ластану дегейі жоары (АЛИ5 7) – 6 ала: Алматы, ызылорда, Шымкент, скемен, Тараз, араанды. Ауаны ластануыны е жоары дегейі 2012 жылы Алматы аласында (АЛИ 5 – 11,5) аныталды.

2014 жылы есептеулер бойынша ауаны ластану дегейі жоары (АЛИ5 – 7-13) – 7 ала:

Жезазан, араанды, Теміртау, Лисаковск, Алматы, скемен, Шымкент аныталды.

6 елді мекенде ластануды жоары дегейіне (АЛИ–5-6) Атбе, Атырау, Риддер, Павлодар, Тараз жне Глубокое кенті жатызылды. Ластануды тмен дегейіне жатызыландар (АЛИ–0-4): Жаазен, лсары, Асу, Рудный, Тркістан, Зыряновск, останай, Ккшетау, Атау, Балаш, Талдыоран, Петропавловск, Асай, Аралы алалары, Третам кенті, Аай кенті, Щучье-Бурабай курортты аймаы жне Мемлекеттік лтты батар (Бурабай ФМКС). азастан алаларыны жоары ластану

дегейіні басымдылы тізіміне металлургия, химия жне мнайхимия жне жылу энергетика ксіпорындары орналасан, негізінен шыыс (скемен, Риддер), отстік (Алматы, Шымкент, ызылорда, Тараз алалары) жне орталы (араанды, Теміртау, Жезазан) айматарыны алалары кіреді. 2.3 кестеде елді мекендерде айтарлытай згерістер байалмаандыы крініп тр.

 

Жылдары республиканы елді мекендеріндегі атмосфералы ауаны ластану дегейіні згерістері

Елді мекендерді атауы   Атмосфераны ластану индексі (АЛИ5)  
2012 жыл 2013 жыл 2014 жыл 2015 жыл
Атау 2,6 3,0 3,7 2,9
Атбе 6,9 6,4 4,2 5,0
Асай - - - 4,6
Аай к. - - - 4,6
Асу - - - 0,8
Алматы 9,1 10,5 11,5 10,0
Астана 3,1 3,8 2,9 3,7
Атырау 3,8 5,3 4,8 5,6
Аралы - - - 4,8
Балаш 2,2 2,9 2,9 2,9
Глубокое к. 3,6 3,3 3,6 5,4
Мемлекеттік лтты табии паркі (Бурабай ФМКС) - - - 2,3
Жаазен - - - 0,7
Жезазан 7,1 7,5 6,5 7,3
Жетіара - - - 3,5
Зыряновск - - - 1,2
Ккшетау 0,7 0,6 0,3 1,9
лсары - - - 0,8
араанды 7,8 7,4 7,0 7,7
останай 2,6 2,4 2,0 1,7
ызылорда 5,1 10,0 11,4 4,1
Лисаковск - - - 9,9
Павлодар 2,7 2,7 2,4 6,2
Петропавлск 4,0 4,0 4,0 4,5
Риддер 6,9 6,0 5,2 5,7
Рудный - - - 0,8
Семей 4,4 3,7 3,8 4,0
Талдыоран 1,3 1,2 2,2 3,3
Тараз 7,6 7,7 7,4 6,9
Теміртау 10,2 9,3 6,9 8,1
Третам - - - 0,7
Тркістан - - - 1,1
скемен 8,4 7,9 7,6 10,4
Орал - - - 3,5
Шымкент 13,3 10,0 8,6 10,7
Щучье-Бурабай курортты аймаы (Бурабай а.) - - - 3,8
Екібастз 1,3 2,1 1,8 3,9

 

Атмосфералы ауада жоары ластану (ЖЛ) менэкстремалды жоары ластану (ЭЖЛ) жадайларытуралы деректер. азастан Республикасыаумаында ЖЛ 407 жадайы жне ЭЖЛ 21 жадайыаныталан: оларды ішінде Астана аласында – 17ЖЛ жне 1 ЭЖЛ, Балаш аласында – 2 ЖЛ жне 2ЭЖЛ, Атбе аласында - 15 ЭЖЛ жне 62 ЖЛ,Алматы аласында - 105 ЖЛ, Аралы аласында –8 ЖЛ, Жетіара аласында – 1 ЭЖЛ жне 6 ЖЛ,ызылорда аласында – 1 ЭЖЛ жне 3 ЖЛ,Лисаковск аласында – 95 ЖЛ, Талдыораналасында – 1 ЭЖЛ жне 4 ЖЛ, Теміртау аласында– 1 ЖЛ, скемен аласында – 1 ЖЛ, Екібастзаласында – 13 ЖЛ, Аай кентінде – 90 ЖЛ, 2.4.кесте.