Ылыми зерттеуді философиялы жне жалпыылыми дістері.
Жеке басын куландыратын ы. Ой нысаныны жеке заына сйкес згеріссіз алуы тиіс, яни А А болып табылады (А=А), онда А - ой. За екіойлылы жне белгісіздікті жою, ымдар мен пайымдаулар барлы хабарламалар біржаты екенін талап етеді. Шамасы, сол ауызша рылыстар р трлі мазмнын жобалауы ммкін, жне, керісінше, сол идея трлі тсілдермен крсетілуі ммкін. Бірінші былыс омонимдер, екіншісі - синонимдер деп аталады.
айшылы за келісімділік ойлау талабын білдіреді. Бір мезгілде бірі бекітіп жне басасы жоа шыаратын болып табылатын екі шынайы млімдеме болуыммкін емес.
Алып тасталан шінші заы - екі арама-айшы кімдеріні бірі жалан жне басасы шынайы. шіншісі берілген емес.
Алып тасталан шінші заны маыздылыы - ылыми жмысты жргізу фактілер тсаукесеріне келісімділігін ажет етеді жне айшылытара ммкіндік бермейді.
Жеткілікті себептермен за ылыми орытындылар талабыны длелін білдіреді, сот шешімдері, тмендегідей олданылу тжырымдалан: рбір шынайы идея жасы себеп болып табылады.
Біз ылыми жмысында пайдаланатын кез келген сыныс шынды ретінде абылданбас брын, аталан болуы тиіс.
1. Тезисті жоалуы.Тезисті тжырымдап, оны мытып баса тезиске теді, тура немесе жанап біріншісімен байланысатын, біра негізінен баса станыма.Сосын шінші бір фактіні озайды, одан тртіншісіне солай жаласа береді.Соында бастапы ойын жоалтады, яни не жайлы пікір таластырып жатанын мытады.
2. Тезисті толы алмасуы.Наты станымды ала орналастыру арылы , баса бірдеені длелдей бастайды,жаын немесе маыналас яни негізгі ойды алмастырады.Тезисті алмастыру трі улы болып табылады.
Баса тезисті алмастыру трі ате болып табылады, оны "логикалы диверсил" деп атайды.Кеейтілген позицияны длелдеу немес жоа шыаруа болмайтынын сезіп, орындаушы баса нрсеге талыны аударуа тырысады, те маызды тжырым болуы да ммкін, біра бастапы тезиспен тікелей байланысы жо.
3. Тезисті ішінара ауыстыру.Длелдеу барысында зіндік тезисті трлендіруге тырысып, зіні бастапы орта немесе тым ткір, асыра айтылан тжырымын жіішкертіп немесе жмсартып крсету.Аргументтерге мынадай талаптар ойылады:
-аргументтер тезистерге тжірибесіз длелденуі тиіс;
-аргументтер жйелі болуы тиіс;
-аргументтер жеткілікті болуы керек.
Длелдерді шындыын растау талабы, оларды длелдерді рылысы іргетас рлін атаруын анытауда.Бл талаптарды бзу екі ателікке келеді:
- "тірік аргументке" яни длел ретінде жо фактілерді пайдалану, болмаан оиаа сйену таы баса;
- "болжау базасы" - длелді растыы сенім орнатудан емес, тек болжанады.Бл жадайда длел ретінде длелденбеген немесе з бетінше тадаан позиция олданылады.
Аргументтерді автономды талаптары -длелдер (аргумент тер) тезиске туелсіз длелденуі тиіс.
Аргументтерді жйелілігіні талаптары длелдер бір-біріне арама-арсы болуы тиіс.
Аргументтерді жеткілікті болу талаптары-аргумент длелденіп жатан тезисті ажеттілігімен келіп датуы тиіс.Мнда ажеттіліктерді екі трі болады:
-аргументтерді жеткіліксіздігі ;
-длелді шектен шыуы.
те кп жадайда мынадай ателіктер жіберіледі, аргумент пен тезисті арасында, логикалы байланысты болмауы.Мндай талаптара сай келмейтін трлеріні бірі- бір тар ауданнан екінші бір кедеу аудана негіссіз ту.Келесі талаптара сай келмейтін трі - шартты айтыланнан шартсыз айтылана ту.ылыми туындыда кптеген жадайда длелдерден бас тартуа тура келеді.Сындарлы талылаудан нысандарына байланысты ол мынадай тсілдермен орындалуы ммкін: тезисті сынынан, аргументтерді сынынан жне демонстрацияны сыынан.
Бірінші тсіл - тезис сыны (теріске шыару).Оны масаты - пропонентті шыаран тезисіні дрменсіздігін крсету.
Тезисті мндай теріске шыаруы тікелей немесе жанама болуы ммкін.
Тікелей теріске шыару пайымдау трінде салынады, "абсурда жеткізу" деп аталып кеткен.Мндай жадайда аргументация мынадай трде теді; бастапыда пропонентті шыарылан болжамдарыны растыын мойындауа болатынын сосын осыдан шыатын зеттеуді шыарады.
Зерттеулермен фактілерді салыстыранда объективті мліметтерге арама - арсы болып шыса оларды дрменсіз деп табады.Осыны негізінде орытынды шыарады,тезисті дрменсіздігін млімдейді,жалан зерттеулер рдайым оны тбіріні жаландыын растайтын принципке сйене отырады.
Аргументация процесінде тікелей теріске шыару таландау функциясын орындайды.Оны кмегімен тезисті дрменсіздігін крсетеді,орнына ешандай идея ала тартпай-а.
Жанама теріске шыару баса жолмен салынады.Оппонент арама- арсы бетті тезисін тікелей талдамауы ммкін,аргументтерді тексермей-а, пропонентті демонстрацияламай.зіні тезисіні мият жне жан-жаты екендігіне назар аудартады.
Егер аргументтері тбегейлі болса,оны ізінен екінші адам жасайды- пропонентті тезисіні жалан деген тжырыма келеді.Мндай теріске шыару тек мынадай жадайда ана олданылуы ммкін,егер тезис жне антитезис "шіншісі болуы ммкін емес" деген принциппен реттелген жадайда, яни екі длелденіп жатан тжырымдаманы біреуі ана шынды болса.
Екінші бзу тсілі брыныра длелденген длелді- "аргументтерді сыны".
Тек аргументтерді (длелдер) ана олдануа болады,осы шынды сенімсіздік тудырмаан жадайда.
Егер оппонентке аргументтерді жаландыын немесе кмнділігін крсете алса, онда пропонентті позициясы айтарлытай тмендейді, себебі мндай критика (сын) тезисті дрменсіздігін крсетеді.Аргументті сыны фактілерді аны крсетпегендігіне сйенуі ммкін, статистикалы мліметтерді орыту тртібіні екі ойлылыы, экспертті беделдігіне кмн келтіру,осы экспертті орытындысына пропонент ара сйеген.
Длелді кмндар длелдерді дрыстыына ажеттілікпен тезиске аударылады, осындай длелдерден (аргументтерден) шыатын,сондытан ол да кмнді болып бааланады, здігінен длелдеуді ажет ететін.
шінші теріске щыару тсілі- демонстрация критикасы.Бл жадайда пропонентті тжырымдауында аргументтермен тезистерді арасында логикалы байланысты жотыы крсетіледі.Тезис аргументтен шыпаан жадайда ол ауада "алып" алады жне негіссіз болып есептеледі.