Ксіпорын уаттылыын есептеу жне негіздеу
Жобаланып отырылан ксіпорын уатын, ксіпорын залындаы орын санына, шыарылатын нім клеміне жне ызмет крсетілетін келушілер санына байланысты анытайды
Тскі ас залына ажетті орын санын, орын нормативі бойынша 1000 адама есептеледі. Есеп жргізуді бл дісі мбебаб болып табылады жне барлы дайындау, шикізат шін жмыс істейтін ксіпорындарды тскі ас залына ажетті орын санын анытау шін олданылады. Есеп мына формула бойынша жргізіледі
| (2) |
мнда Р – ажетті орын саны;
N – елді мекен, колхоз, совхоз, ксіпорын, йымдарды немесе мекемелерді трындарыны саны, адам;
Рн – 1000 адама арналан орын нормативі (4, 5 кестелер). Ксіпорын трін тадау жне де оны уаттылыын негіздеу кезінде, таайындалуы жергілікті жне алалы маыздаы оамды ксіпорындар болып блінетіндігін есепке алу ажет.
Жергілікті маызды таматандыру ксіпорындарын кісі тратын аймата, оамды кліктер аялдамасына 5-7 мин жерде орналастыруды ескеру ажет (400-500 м). Мндай ксіпорындара асханалар, кешкі уаытта жмыс істейтін кафелер мен мейрамханалар, ем-демдік асханалар, тапсырыс блімі бар кулинария дкендері, тскі асты йге жеткізетін ксіпорындар, сонымен атар мамандандырылан оамды таматандыру ксіпорындары жатады.
алалы маызды ксіпорындарды аланы орталыына, клік аымымен байланысан халы кп шоырланан жерлерде, ірі сауда орталытары, кулинариялы ксіпорындары бар жерлерде орналастырады. Олара мейрамханалар, жылдам ызмет крсететін ксіпорындар, мамандандырылан ксіпорындар, тапсырыс блімдері бар (сонымен атар фирмалы) кулинариялы ірі дкендер жатады.
Есеп жргізу мерзімінде жне бірінші кезекте рылыс кезіде аланы оамды таматандыру ксіпорындарына деген ажеттілікті (жергілікті жне алалы маызды) 1000 трына арналан оамды таматандыру орындарыны даму нормативтеріне сйкес анытайды. Нормативті орташа мліметтері 4 кестеде берілген.
алалы маыздаы таматандыру ксіпорындарына деген ажеттіліктерді ала шін есептелінген жалпы ажеттілік арасындаы жне жергілікті маыздаы ксіпорындардаы орындар санындаы айырмашылы ретінде анытайды
Кесте 4 – оамды таматандыру ксіпорындар желісіні дамуыны нормативтері (100 адама арналан)
| Уаыт кезеі | ТК желісі | Орын саны |
| Есептік мерзімге | Жалпы (толыымен алаа арналан) Жергілікті маыздаы | |
| Бірінші кезекте | Жалпы (толыымен алаа арналан) Жергілікті маына |
Кесте 5 – Трындарды есептік саныны 1000 адама арналан орындарды нормативі
| Аталуы | Орын нормативі |
| 1 нерксіп ксіпорындарындаы жне мекемелердегі, рылысты йымдардаы асханалар: | |
| Соны ішінде ем-демдік таматану, % | |
| 2 Кліктік йымдардаы асханалар | |
| Соны ішінде ем-демдік таматану, % | |
| 3 Мекемелердегі асханалар | |
| Соны ішінде ем-демдік таматану, % | |
| 4 ЖОО асханалар, барлыы | |
| Соны ішінде ем-демдік таматану, % | |
| Студенттерге арналан | |
| Оытушылара арналан | |
| Буфеттер | |
| 5 Жалпы білім беретін мектептердегі асханалар | |
| 6 Мектеп – интернаттаы асханалар | |
| 7 КТУ-гі асханалар: | |
| 8 Колхоз, совхоз асханалары: | |
| Орталы й – жай жанында | |
| Даладаы онатайтын жер | |
| 9 она йдегі таматандыру ксіпорны | 1000+10% |
| 10 Теміржол вокзалындаы ксіпорын | |
| 200 адама дейін – буфет | 20% |
| 700 адама дейін – кафетерий | 10% |
| 1500 адама дейін – мейрамхана | 8% |
| 1500 адамнан аса - мейрамхана | 7% |
| 11 уе жайлардаы ксіпорын | |
| бір саатта 200 адама дейін - кафе | 35% |
| бір саатта 600 адама дейін - кафе | 26% |
| 1 саатта 2000 адам -кафе | 27% |
| 12 Кпшілікке олды желіні 1000 трына арналан оамды таматандыру ксіпорындары: | |
| 5 кестесіні жаласы | |
| а) ауылды жерлерде : | |
| бірінші кезекте | |
| есептік мерзімде | |
| алалара жне ала тріндегі кенттерге арналан: | |
| бірінші кезекте | |
| есептік мерзімде | |
| Кулинария дкендері | |
| 3000 трына арналан | 1 жм. орын |
Есептік санын былайша анытайды:
- Келу коэффициенті 0,9 деп есептеп, нерксіптік рылыстарда, кліктік ксіпорындарда жне йымдарда ауысымда нерлым кп жмыс істейтіндер саны трінде;
- мектептерде бір ауысымда оитындар саны ретінде;
- келушілер коэффициенті 0,9 деп есепке ала отыра КТУ, мектеп - интернаттарда кндізгі оу бліміндегі студенттерді жалпы саны оан оса сырттай оу бліміні студенттеріні 10% (ауыл шаруашылы ЖОО жне техникумдары шін сырттай оу бліміні студенттері - 20% ).
1000 адама арналан нормативтер біріай болып енеді, сондытан республикадаы, облыстаы (айматаы) жне аудандаы оамды таматандыру ксіпорындарыны желісіні даму дегейіне байланысты оларды тзетіп отыру ажет. 1000 адама арналан орташа орын нормативтері аудандаы елді мекендер тобына байланысты сараланан болуы ажет. Сараланан коэффициенттер:
- аудан орталытары шін - 1,3;
- жергілікті (топтастырылан) орталытар шін - 0,9;
- атардаы ауылдар шін - 0,8.
Курортты айматарда дипломды жмысты жазуда, оамды таматандыру ксіпорындарыны ол жетімді желісін 1000 трына 40 орын жне жолдамасыз 1000 дем алушыа 150 орын есебінде жоспарлайды.
ол жетімді желідегі ажетті орын саныны есебі 6 кестеге енгізуге болады.
Кесте 6 – ол жетімді желідегі ажетті орын саныны есебі
| Елді мекен трі | Адам саны, мы. адам. | Халыты жыл ішіндегі суі, % | суді есепке ала отыра аландаыадам саны, мы. адам. | 1000 адама арналан орын нормативі. | Норматив бойынша керекті орын саны | Наты орын саны | Ауыту, +, - |
6 кестені мліметтері бойынша ол жетімді желідегі орыннмен амтамасыз етілу дегейін мына формула бойынша анытайды
| (3) |
мнда Рф — оамды таматандыру ксіпорындарыны ол жетімді желідегі наты орын саны;
Рн –оамды таматандыру ксіпорындарыны ол жетімді желідегі норматив бойынша ажетті орын саны.
оамды таматандыру ксіпорныны сынылатын рылысы жне ксіпорын трі, оамды таматандыру ксіпорыныны жеке трлеріні ара атынасы негізінде 7 кесте бойынша аныталады.
Кесте 7 – оамды таматандыру ксіпорындарындаы р трлері арасындаы орындарды проценттік атынасы
| Ксіпорын трі | Тр арасындаы атынастар, % | |||
| бірінші кезекте | Есептік кезеде | |||
| ала | ауыл | ала | ауыл | |
| Асханалар Емдм асханалары | 20-24 (5-6) | 25-30 (5) | 12-16 (6-7) | 20-22 (6) |
| Мейрамханалар | 25-30 | 18-20 | 30-35 | 20-22 |
| Кафе | 20-25 | 18-22 | 20-25 | 22-25 |
| Дмханалар | 20-25 | 18-22 | 20-25 | 22-25 |
| Барлар | 2-3 | 3-4 | 4-5 | 4-5 |
| Соны ішінде арнайы ТК |
оамды таматандыру ксіпорныны номенклатурасын МЕСТ негізінде анытайды, оамды таматандыруды арнайы ксіпорындарыны проценттік таратылуы типтері бойынша есептеледі [1, б. 29].
Талданатын елді мекендегі оамды таматандыру ксіпорын жеке типтеріні рылысыны масаттылыын анытау шін, ол жетімді желіні рылымына талдау жасайды (кесте 8).
Кесте 8 – ол жетімді желіні рылымыны талдауы
| Ксіпорын трі | Орын саны | ||
| Желіде рекет етуші ТК | Норматив бойынша | рылыса сынылатын (+,-) | |
| Асханалар | |||
| Емдм асханалары | |||
| Мейрамханалар | |||
| Арнайы мейрамханалар | |||
| Кафе | |||
| Арнайы кафелер | |||
| Дмханалар | |||
| Арнайы дмханалар | |||
| Барлар |
8 кесте мліметтері бойынша оамды таматандыру ксіпорын рылысыныны ажеттілігіне негіздеме жасайды.
оамды таматандыруды дайындау ксіпорындарыны ндірістік уаттылыы шикізатты меншікті шыыны бойынша жне кондитерлік німдер, аспазды, жартылай дайын німдерді орталытандырып дайындау нормалары бойынша есептелінуі ммкін [1, б. 47].
оамды таматандыру ксіпорындарын айта растыру жмысыны негіздемесіні жобаланып отырылан оамды таматандыру ксіпорындарынан згеше бір айырмашылыы жо. Аталан блімдерге осы ксіпорында айта руды дрыстыын осымша негіздейді.
Ксіпорынды айта ру мынадай масатпен жргізілуі ммкін:
ндірісті кеейту; улинарлы німдерді шыаруды йымдастыру шін олайлы жадай жасау; озы технологияларды жне жаа жабдытарды, отынны жаа трін енгізу; ттынушылара ызмет крсетуді озы дістерін енгізу; сулеттік-жоспарламалы шешімдерді жне т.б. жасарту. абылданан рбір баыт мият трде негізделген болуы ажет. айта рылып отырылан ксіпорынны техникалы-экономикалы негізделуіні алан барлы есептері жаадан салынып жатан ксіпорындарды есептеріне сас.