Дріс №1. Білім беру ксіби іс-рекетті жйесі мен компонентті маманны алыптасу нтижесі.

Масаты: болаша стаздара білім беруді тпкі масатын тсіндіру, оны философиялы мнін, леуметтік-гуманитарлы сипатын, кпаспектілігін ашып крсету.

Негізгі ымдар: білім беру философиясы, парадигма, педагогикалы парадигма, зыреттілік, діл (менталитет), ндылы.

Жоспары:

1. азіргі заманы білім беру.

2. «Білім беру» ымына аспектілік жаынан келу.

3. Білім беру жйелі негіздеу объектісі ретінде.

4. Білім беру ндылы ретінде.

5. Білім беру жйесі.

асырлар тоысында білім беру ымына деген кзарас лемдік дегейде згере бастады, себебі ол дамыан мемлекеттерді ркендеуіні негізгі озаушы кшіне айналып отыр. Сондытан кні бгінге дейін педагогикалы категория ретіде саналган «білім беру» ымы ке маынада маызды леуметтік былыс ретінде арастырылуда. Білім беру мселесімен тек педагогика ылымы айналыспайды. Білім беруді философия, леуметтану, психология, экономика, мдениеттану таы баса леуметтік-гуманитарлы ылымдар з трысынан арастырып зерттейді. Сондытан бл ымны ауымы кеею стінде.

Ата-бабаларымыздан асыл мра болып алан леуметтік тжірибені, кп жылды мдениетті сатап, оны рпатан рпака жеткізе отырып мегерту білім беру гымымен тыыз байланысты. Педагогикалы дебиеттерде «білім беру» ымы 18-19 асырларда алыптасып (Д.Локк, И.Г.Песталоцци), бгінде педагогиканы жетекші категорияларыны бірі болып табылады.

Заман талабына сай білім беру процессі здіксіз сипата ие болып келеді. рине білім беру здіксіз болуы тиіс, себебі азіргі тада апаратгы технологияларды жедел дамуына байланысты алан білімдер тез ескіруде, сондытан адамзат баласы алан білімін немі толытырып, жаартып отыруы ажет. Білім беру ымыны мазмны да езгерістерге шырап, жан-жаты кеейе тсті. Педагогика ылымында онын бірнеше анытамалары бар.

- Ке маынадаы білім беру - жеке тланы зін-зі дамытуа жне мірлік жолын кзырлы тадауа ммкіншіліктерін кеейтуге баытталан процесс (А.Г.Асмолов).

- Білім беру дегеніміз жеке тланы леуметтік жетілуі мен жеке суі амтылатын оны абілеттіліктері мен мінез-лын жетілдіру процесі жне нтижесі (ЮНЕСКО, 1997) .

- Педагогикалы энциклопедияда білім беру ымы - жеке тла мен оам мддесі шін жргізілетін педагогикалы трыдан йымдастырылан леуметтендіру процессі {1999 ж).

- Білім беру - адам, оам, мемлекет мддесіне, масатына баытталан трбие жне оыту процесі (Сластенин В.А.).

Осындай жне таы баса білім беру ымына берілген анытамаларды кптігі оны ке маыналылыыны, кпырлылыыны, маыздылыыны айын длелі.

азіргі білім беруді негізгі масаты - тек білім, білік дадыларды алыптастыру емес, сонымен атар жеке тланы леуметтік нды іс-рекетке атысуы шін оны зіне жне оама ажетті абілеттерін дамыту. Осы трыдан ойды рбітетін болса, білім беруде тек білімді мегерту, білік пен дадыларды алыптастыру жеткіліксіз. Керісінше білім, білік, дадылар арылы жеке тланы йлесімді трде эмоционалды, аыл-ой, адамгершілік, рухани-ндылы, еріктік, дене жаынан толыанды дамуы маызды. Білім беру барысында адам мдени ндылытарды, ылыми білімдерді мегереді. Соны нтижесінде экономиканы, саясатты, ылымны, мдениетті, нерді дамуына зор лесін оса алады.

Білім беру саласыны рбір даму кезедеріне тн заманауи лгі, модель ретінде абылданатын зіндік теориялык, діснамалы ерекшеліктері болады. Блжалпы педагогикалы ауымдастыты абылдаан даму баыттарыны жиынтыы ылыми тілде парадигма деп аталады. Парадигма ымы е бірінші болып ылыми пндерді дамуыны трлі кезедерін зерттеген американды тарихшы Т. Кун болан. Оны пайымдауынша р ылымны дамуында мынандай кезедер байалады:

- парадигманы орныуына дейінгі кезе,

- парадигманы алыптасуы, орныуы;

- ылым сапасындаы дадарыс, парадигмаларды ауысуы.

Білім беру философиясы кптеген сратара жауаптар іздестіреді. азіргі оамдаы жеке тланы алатын орны андай? Адамзатты маызды мселерін шешудегі білім беруді леуметтік рліні мні неде? азіргі кездегі білім беру саласы, оны даму баыттары андай? Ол болашата андай болуы керек? Білім беруді азіргі жадайы анааттанарлы па?

Ал философия ертеден дамыан ылымдарды бірі екені белгілі. Философия-грек тілінен аударанда («филео» - «жасы кру»,«софия» - «аылдылы») - адамзат оамы мен ойлау табиаты дамуыны е негізгі задылытары туралы ылым ретінде арастырылады. Философия ылымыны задары кптеген былыстарды зерттеуде, танып білуде, тсіндіруде олданылады. Осыан байланысты білім беру саласындаы кптеген мселелерді философиялы трыдан тсіндіру кзарастары алыптасан.

Білім беру философиясын жан-жаты зерттеген алымдар В.В.Краевский, Б.Л.Вульфсон, В.В.Кумарин, Б.С. Гершунский т.б.

Бл алымдарды зерттеуінше білім беру философиясы ш трыдан арастырылады:

1)Білім беру философиясы - олданбалы философия ретінде арастырылады. Бл трыдан білім беру саласыны даму задылыктарын негіздеу шін жалпы философиялы аидаларды олдану жеткілікті деп есептелінеді.

2)Білім беру философиясыны мазмны педагогака ылымыны теориялы-діснамалы мселелерімен сйкестендіріледі

3)Білім беру философиясы дербес ылыми білімдер саласы, оны негізін тек білім беруге атысты жалпы философиялы ілімдер ана емес, білім беруді барлы аспектілеріні ызметтерін амтитын жеке шынайы даму задылытары райды.

азіргі оам дамуындаы саяси, леуметтік, мдени згерістер білім беру саласына тікелей серін тигізіп, оны маыздылыын арттыра тсті. Білім беру ымыны крделілігі, кпжатылыы оны жан-жаты арастыруды кажет етеді. Білім беру философиясыны белгілі теоретигі Б.С. Гершунский білім беру ымын 4 аспектіде арастыруа болатынын атап крсетеді:

- білім беру ндылы ретінде;

- білім беру жйе ретінде;

- білім беру процесс ретінде;

- білім беру нтиже ретінде

Білім беруді ндылыты сипаты ш трыдан арастырылады.

1) Білім беру - мемлекетік лдылы;

2) Білім беру - оамды ндылы;

3) Білім беру - жеке тлалы ндылы.

Білім беру жйе ретінде.Дстрлі тсінігіміз бойынша білім беру дегеніміз дегейлерімен, ксіптік баыттарымен ерекшеленетін білім беру мекемелеріні (мемлекеттік жне мемлекеттік емес) жйесі.

Біра білім беру мекемелеріні мндай алуан трлілігі оны лі жйе деп тануа негіз бола алмайды. Себебі жйе дегеніміз кез келген объектілерді жиынтыы емес, оларды элементтеріні зара сйкестендіріліп байланысан жиынтыы. андай белгілер білім беруді жйе ретінде сипаттайды? Е алдымен дегейлеріне, профильдеріне арамастан жйені жне оан кіретін рамды бліктерді сипаттайтын жалпы, инвариантты сапаларды болуы ажет. Мндай сапалара икемділік, тратылы, болжамдылы, ттастылы, сабатасты, вариативтілік, динамикалы сапалар жатады. Білім беру жйесі икемді жне динамикалы трде леуметтік-экономикалы згерістерге бейімделе алуы керек жне зіндік психологиялы-педагогикалы негізін берік стануы маызды. Жоарыда аталан сапаларды зі білім беру жйесіні крделілігін крсетеді.

азастан Республикасыны «Білім туралы» заында білім беру жйесі ретінде зара бірлесе іс-рекет ететін:

1) білім беруді дегейлеріні сабатастыын амтамасыз ететін мемлекеттік жалпыа міндетті стандарттар мен оу бадарламаларыны жиынтыы;

2) білім беру бадарламаларын типтеріне, трлеріне, меншіктік формаларына арамастан іске асыратын білім беру йымдарыны жиынтыы;

3) білім беру сапасыны мониторингін жргізетін ылыми йымдар мен оу-дістемелік амтамасыздандыратын білім беруді басару органдарыны жне оан сйкес инфраструктурасыны жиынтыы арастырылады.

Білім беру мекемелері тмендегідей дегейлер бойынша сарапталады:

- мектепке дейінгг трбие мен оыту,

- орта білім беру,

- орта білімнен кейінгі ксіптік білім беру.

- жоары ксіптік білім беру.

- жоары оу орнынан кейінгі ксіптік білім беру дегейлері.

Білім беру - процесс жне іс-рекет ретінде. Білім беруді мні - масаттан нтижеге карай жылжу процесі. Процесс деген сзді зі латын тілінен аударанда (processus - озалу, жылжу) - бір нрсені дамуындаы былыстарды, жадайларды біртіндеп ауысуы; андай болмасын нтижеге ол жеткізудегі іс-кимыдар жиынтыы деген маынаны білдіреді.

Білім беру - педагог пен оушы, студент арасындаы арым-атынас процесі. Бл процесс барысында оушы немесе студент оу, тбие, даму процестеріне жан-жаты белсенді атысып педагогикалы арым-атынасты субъектісіне айналады. Білім беру барысында педагог пен оушы арасында ана емес, оушыларды, студенттерді зара біріккен рекеттері де ныая тседі. Аталып отыран педагогикалы процесс кптеген білім беру ралдары (оу, дістемелік мтіндер, крнекілік ралдар, компьютерлер, аудио-видео кралдар, ашытытан оыту аппараттары т.б.) арылы арнайы йымдастырылан (жеке, топты, жымды) трде жргізіледі.

Білім беру процесі немі масата баытталан жне ктілетін нтижелерге байланысты. Осы трыдан білім беру процесін технологияландырылан процесс деп те сипаттауа болады, себебі педагогикалы технологияларда зара сабатасан шаын жне жалпы масаттара жетуді наты кезедері, сатылары аныталады.

Білім беру процессі - малімнен, оытушыдан балаа, студентке апаратты жеткізу арнасы. Сондытан казіргі кезде білім беру саласында апаратты технологиялар ке таралуда.

Білім беруді сапалы жаынан арайтын болса ол тек ндылы, тек жйе, тек процесс емес. Білім беруді нтиже ретінде де арастыруа болады. Оу-танымдык процесс барысында р адам білімні бір сапалы дегейіне жетеді, ол оны наты бір клемдегі білімді игеруіні нтижесі. Бастауыш білім алу барысында адам сауаттылыа ие болады.

Сауатты адам - зіні білімдік леуетін ары арай дамытуа, байытуа дайын адам. Сауатты болу адамды білім беру саласында кп бастапы ммкіншіліктермен амтамасыз етеді. Сауаттылыты негізгі педагогикалы сипаты - оан барлы адамдарды ол жеткізе алуларында. Біра азіргі заманда тек сауатты адам ана болып алу жеткіліксіз.

Сауаттылы жне білімділік сас ымдар боланымен екеуі те маыналы ымдар емес. Бл екі сапа адамны алан білім, білік, дадыларыны клемі, кедігі, тередігі жаынан, шыармашылы іс-рекет тсілдерімен ажыратылады. Адамдарды белгілі білім беру мекемелерінде алан, мегерген білімдеріні дегейіне арай бастауыш білімі бар адам, орта білімді адам, жоары білімді адам деп атайтынын кп естиміз. Білімділік - оам шін жне тла шін кажетті максимума дейін жеткізілген сауаттылы. Білімділік ымы оам мен адам міріні трлі сратары бойынша дниетанымны кедігі. Ол тланы білім алу саласындаы жетістіктерімен сипатталады.