Дріс №6. Педагогикалы іс-рекетті ерекшелік сипаттамасы. Педагогикалы зіреттілік.
Масаты: болаша стаздарды педагогикалы іс-рекетті сипаттарымен, мгалімні ксіби маызды асиеттерімен жне педагогикалы зіреттілікті маыздыльіымен таныстыру
Негізгі ымдар: ксіп, ксіби іс-рекет, педагогикалык іс-рекет, педагогикалы іс-рекетті рылымы, маманды, малімні ксіби маызды асиеттері, педагогикалык зыреттілік.
Жоспары:
1. Малімні ксіби іс-рекетіні сипаттамасы.
2. Малімні ксіби-маызды асиеттері.
3. Ксіби педагогикалы зіреттілік.
4. Малімні педагогикалы этикасы мен дептілігі, ксіби мдениеті.
Малімні ксіби іс-рекетіні сипаттамасы. Іс-рекет ымы гылым аралы ымдар атарына жатады, себебі ол педагогика психология, леуметтану, философия, мдениеттау сияты кптеген леуметтік-гуманитарлы ылымдарды зерттеу мселелеріні бірі
Кез келген жеке тла тек зіні белсенді іс-рекеті арылы ана дамитыны белгілі. Сондытан адамтану ылымдарыны барлыы з трысынан адам санасы мен іс-рекеттерін зерттеуге тырысады.
Психологиялы трыдан арастыранда іс-рекет - адамны оршаан дниемен белсенді арым-атынаста болуы арылы зін субъектілік позицияа оюы ретінде арастырылады. Педагогикалы кзарастар бойынша іс-рекет - оамды жне жеке тлалы маызды нтиже беретін бір масата баытталан белсенділік.. зіндік жеке іс-рекеттері арылы адам баса леуметтік іс-рекеттерге араласады. Іс-рекетті осындай сипаты оны наты бір рылымы бар екенін анытайды, Іс-рекетті рылымына мотив, масат, рал, іс-имылдар, нтиже, баалау сияты компоненттер кіретіні белгілі (2 таырыптаы 1-суретті араыз).
Адамдарды іс-рекеттер: мазмнына, орындалу сипаттарына, ксіптеріне байланысты бірнеше трлерге блінеді. Адамны шъілданатын ксібіне байланысты іс-рекеттер: медициналы, педагогикалы, конструкторлъ,инженерлік, бухгалтерлік, т.с.с. трлерге блінеді.
Мазмны жаынан іс-рекеттерді:
- танымды оршаан лем туралы білімдермен арулану, дниені танып білу);
- зерттеушілік (белгісіз былыстарды зерттеу процессі);
- коммуникативтік (арым-атынас орната алу, тіл табыса алу процестері);
- білім берушілік {басалара білім беру процесі);
- згертушілік (оамды зін жетілдіру процесі) болып ажыратылады,
р-трлі белгілеріне арап педагогика-психология ылымдарында іс-рекеттерді негізгі трлері ретінде:
- ойын;
- арым-атынас;
- ебек;
- оу арастырылаады.
азіргі оамда мыдаан ебек трлері бар. Тлаа ойылатын талаптар жиынтыымен сипаталатын ебек іс-рекетіні белгілі бір трін, адамны дене жне рухани кшіні шектеулі бір саласынттас педагогикалык процесс болып табылады. Ттас педагогикалык процесс теориясы бойынша онь зара тыыз байланысан негізгі компоненттері ретінде педагог, оушы, масат, міндет, мазмн, рал, форма,діс-тсілдер, тапсырма, нтиже болып табылады.
Педагогикалык іс-рекетті негізгі ерекшеліктері:
1. Масаты оам масатымен аныталады.
2. Баса іс-рекеттерді басаруа баытталан іс-рекет (мета-іс-рекет).
3. Іс-рекет субъект-субъектілік жне субьект-объектілік сипатта болады.
4.Тланы дамуы мен алыптасуы бойынша жргізілген педагогикалы арым-атынасты нтижелері болашата анаайындалады.
Туелсіз ел атанып, лемге атымызды танытуа бетбрып отыран кезеде лтымызды бсекеге абілетті болашаын трбиелеудегі басты тла - малім. Сондытан трбие деген аталы ымны пайда боланынан бері бл ызмет е беделді, рі е білгір адамдара тапсырылады. Осы ойды зі педагогикалык іс-рекетті леумеггік маыздылыыны айын длелі.
Малімні ксіби маызды асиеттері. Педагогикалы іс-рекетті нтижесіні табысты болуы малімні тлалы асиеттерімен де тыыз байланысты болып келеді. Малімдерді ксіби маызды асиеттерін зерттеумен айналысан педагогтар:А.К.Маркова,Л.М.Митина,Н.В.Кузьмина, В.П.Симонов,К.С.Успанов, А.А.Молдажанова т.б.
Малімні ызметі те крделі, рі кп салалы. Малім оушыны жеке басыны дамуын, алыптасуын, оан трбие беру жне оыту процесін басарады. Осындай маызды іске жауапты боландытан малімнен жан-жаты тере ылыми білім, жоары педагогикалы шеберлік, саяси моральды асиет, табанды ерік-жігер, парасатты мінез-клы талап етіледі.
Малімдерді ксіби маызды асиеттеріне мынадай негізгі асиетерді кіргізуге болады:
- оушылара деген сйіспеншілігі;
- педагогикалык, процесті жйелі жргізе алуы;
- баылаыштыы;
- педагогикалык, былыстара талдау жасай алуы;
- педагогикалык, ойлауды алыптасуы;
- арым-атынас жасай алуы;
- жымшылды;
- шыармашылыы жне т.б.
Малім - скеле рпаты. интеллектуалды негізін жне рухани дниесін алыптастырушы, сонымен катар ол халымызды болашаы болып саналатын балалар трбиесіне жауапты оамны сенімді кілі. Осындай аса ізгі де аса иын ксіп малімдерден траты шыармашылыты, ойды тынымсыз жмысын, орасан зор жан жомарттыын, балалара деген сйіспеншілікті, іске шексіз адалдыты талап етеді.
Педагогикалы іс-рекет ызыы да, иындыы да мол кызмет. Себебі малім ата-аналар сияты бір-екі баланы ана трбиелемейді, ондаан р трлі абілеттері мен бейімділігі, ызыушылыы, мінез- ы мен дет- рыптары, тсінігі мен кзкарастары р дегейдегі жасспірімдерді трбиелейді. Оларды райсысыны зіндік жекеленген ерекшелігін дамытады, ынтыматы, тату, жарасымды жыма топтастыра отырып р балаа жеке адам ретінде шынайы аморлы жасауа тырысады.
азіргі заман малімі ызметіндегі е басты ерекшеліктерді бірі -жастара рухани трыдан ыпал жасауды ныайту, сол арылы елімізді наыз белсенді азаматтарын, ебеккерлерін, отан ораушыларын трбиелеп шыару. Бл шін малім табиат, оам, саясат, нер, адам, айнала оршаан дние туралы е жаа ылыми біліммен аруланан болуы керек. Малім ебегіні нтижелілігіні басты крсеткіші - баланы тлалы асиеттерін альштастыру боландытан, педагог шкіртіні даму, трбиелену задьлытарын жете біліп, оны ішкі жан дниесін сезіне алуына арнайы йренуі керек.
Малім ебегіні ерекшелігі оны баламен немі тыыз арым-атынаста болуымен жне онымен рухани жагынан араласуымен сипатталады. Себебі бала жансыз зат, материал емес. Малім ебегі ептілікті, сезгіштікгі, шыдамдылыты рі сергектікті талап етеді.
Малім - бала жанын сезе білуге, тсінуге бейім, онымен немі бірге болудан, араласудан жалыпайтын жне осындай арым-атынасты зіне сйсіне алатын адам. Малімні балаа деген сйіспеншілігі оны бойындаы барлы асиеттерді ауыстыра алмайды, айта баса асиеттерді айын крінуіне негіз болады. Малімні балаа шынайы сезіммен, рметпен арауы балада да малімге деген сыйласты сезімін тудырады. Сондытан малімні жалпы мдениетіні жоары дрежеде болуы, оны интеллектуалды ммкіндігі, ой-рісіні кедігі, рухани байлыы ттас педагогикалы процесті тиімді йымдастыруа зор ыпал жасайды.
Малім тласын сипаттайтын негізгі ксіби маызды асиеттері оны педагогикалы дебіні крсеткіші де больш табылады. Тжірибелі педагог И.Е.Синицаны пікірінше педагогикаль деп р малімні жас млшеріне, темпераментіне, мінезлкына байланысты келеді. Педагогикалык деп - малімні ізденісіні нтижесі. И.Е.Синица зіні «Педагогикаль деп жне стаздь шеберлік» деген ебегінде малімні мынандай негізгі асиеттеріне айырыша тоталады:
- Байаышты
- Ілтипаттылъ.
- Сенім.
- ділдік.
- Тзім жне сабыр сатау.
Сонымен атар азіргі зерттеушілердін пікірінше эмпатия ымы да малімні ксіби маызды асиеттеріні бірі болып саналады. Эмпатия - малімні оушыларды психикалык жадайын, кіл-кйлерін тсінуі, зін баса адамны-орнына оя алуы.
Сонымен педагогты ксіби маызды асиеттері ретінде оны балаа деген ынта-ыыласын, сйіспеншілігн, педагикалы ебекке ызыушылыын, психологияль-педагогикалы сезгіштігін, байаыштыын, ділдігін, талап оя білушілігін, табандылыын, стамдылыын, зін-зі басара білуін, айырымдылыын, мейірімділігін, ксіби ебекті сйе білуін, ылыми ой-рісіні тередігін, рухани танымды ызыушьшыын, интеллектуалды белсенділігін, педагогикаль здігінен білім алуа ынталылыын, шыармашылыпен ынтыматастыты олдауын, жаашыл педагогтарды идеяларын тсінуін, абылдауын атап туге болады.
Малім - з пнін оытуды дістерін жете игерген, шыармашыль ебек ететін, педагогикаль шеберлігін немі жетілдіріп отыратын адам. Малім ебегіні нтижелілігі оны табии дарындылыында дейтін пікірлер де бар. Сз жо, дарындылы, аса абілеттілік ай мамандьта болмасын кездеседі. Біра адам маманды ерекшелігімен дниеге келмейтіні аиат. Педагогикаль шеберлік - кейбіреулерге ана берілген табиат сыйы емес, ол здіксіз ізденуді, зін-зі немі ксіби жетілдіруді жне зіні алаан мамандыына деген штарлыынан туындайтын іс-рекеттер жиынтыы.
Жалпы жас рпаа білім беру ісін жетілдіру жне оу-трбие жмыстарын жаа сатыа ктеру міндеттерін малімсіз жзеге асыру ммкін емес екені аны. Сондытан жас мамандарды ксіби біліктілігін шыдауа, мдениетін дамытуа, рухани кемелденуін амтамасыз етуге аса кп кіл блінуі керск. Елімізді леуметтік-экономикалы дамуы, ркендеуі, оам алдындаы бадарламалы міндеттерді шешімі тікелей жас мамандарды ксіби дайындытарыны сапасына байланысты.
Іс-рекет рылымы.
Білім берудегі іс-рекеттік трыдан арау теориясын арастырудан брын іс-рекет ымын анытап алайы. Іс-рекет—бір масата баытталан, тлалы жне оамды маызы бар нтиже беретін белсенділік. Оны крылымында мынандай компоненттері бар: масат, мотив, рекет немесе іс-имыл, рал, нтиже, баалау. Егер осы компоненттерді біреуі орындалмай алса онда тланы толыанды іс-рекеті де бола алмайды.
Ксіби зыреттілік. азіргі тада рбір адам зіні ызыушылытарына, абілеіттілігіне байланысты бір мамандыты немесе ксіпті тандауын анытауы кажет. Бір мамандыты игеру шін адам арнайы жоары оу орындарына тсіп зін-зі іске асыруа тырысады. Мамандыты тере мегеруге байланысты ксіби зыреттік ымы орын алады.
азіргі білім берудегі негізгі нормативті жаттарды басым кпшілігінде «кзіреттілік» ымы негізгі тйін сздер атарында карастырылып келеді. Алдымен «зіреттілік» ымыны этимологиясына тоталатын болса, ол латын тіліні «соmpetе» деген сзінен аударанда «білу», «істей алу», «ол жеткізу» деген маынаны білдіреді.
Педагогикалы тсрминологиялы сздікте зіреттілік ымы екі трыдан сипатталан:
1) наты білімдері мен дадылары арылы кейбір міндеттерді шешуге ат салыса алатын немесе мселені з бетінше шеше алатын жеке тла ммкіншіліктері;
2) танымды жне тжірибелік іс-рекеттерді теориялы тсілдерін мегеру дрежесімен аныталан жеке тланы білімділік дегейі
Тек білімді болу адам шін жеткіліксіз, адам бір мамандыты иесі болып, зырлы маман болуа тырысуы керек жне сол зі мегерген мамандыы арылы зіні тлалы леуетін жан-жаты іске асыра алады.
рине, кейбір адамдар здеріні абілеттерін бірнеше салада (ылымда, мдениетте, нерде) крсете алулары ммкін. Бндай жадайда ксіби зіреттілікпен атар жеке тланы трлі салаларда табысты іс-рекет жасай алатын дарындылыы байалады.
«Ксіби зіреттілік» ымы е бірінші жеке тланы ксіби біліміні дегейімен, жеке абілеттерімен, зін-зі жетілдіру жне здіксіз іскерлігімен, з ісіне деген шыармашылыымен, жауапкершілігімен, теориялы білімдерін практикада тиімді олдана алуымен аныталады.