Біріккен лттар йымы бадарламасыны ЮНЕП деректері

негізгі ластаыштар жылына 25 млрд т. болса, олара:

 

№	Компоненттер	Клемі бойынша, млн. т./ж
	Кмірдиоксиді мен ша тоза блшектері Азот оксидтері Ккірт диоксиді Кмір сутектер

Атмосфера (ауа ортасы) екі аспектіде бааланады:

1. Климат жне оны табии серлерді нтижесінде згеруімен антропогенді серлерді (микроклимат) нтижесіндегі згерісі жне сынылып отыран жобаны нтижесінде згеруі (микроклимат). Бл баалар іске асырылайын деп отыран жобаны антропогенді ызметіне климатты ытимал серін болжауды да кздейді.

2. Атмосфераны ластануы алдымен оны ытимал ластануы кешенді крсеткіштерді біреуіні кмегімен бааланады: Атмосфераны ластану потенциалы (АЛП), атмосфераны сейілту шашыратыш абілеті (АШ) жне баса.

Атмосфераны ластануыны басты белгісі-ластаыш заттарды шекті млшерлік концентрациясы (ШМК) болып табылады. Ауадаы ластаыш заттарды лшенген немесе есептелінген концентрациясы ШМК-мен салыстырылады, сйтіп атмосфераны ластануы ШМК шамасымен лшенеді. Атмосфералы ауаны санитарлы сапасын анытау шін, ондаы ластаыш заттарды млшерін клемі 1 м³ ауадаы мг-мен алынан салмаымен баалайды.

Атмосфера ауасын ластауды алдын алу шін ластаыштарды барлы кздері тізімге алынып, ата адаалау шін оларды райсысына (шахта, мржа, автоклік жне т.б.) нормалар бекітілген. рбір ндіріс орнымен жекеленген обьектілер шін рбір аудан, рбір шаршы метрге дейін ШМК-ны ылыми-техникалы нормативі рбір наты ластаыш тріне, белгілі уаыт аралыында (г/с) сол аудандаы барлы ластаыштарды млшеріні суммасы адам денсаулыына сер етпейтін шамадан (ШМК) аспауы ата трде адааланып отыруы тиіс.

Ауаны ластаыштыты жалпы жне апаратты крсеткіші ретінде-АЛОКИ- атмосфераны ластануыны орташа жылды кешенді (комплексті) индексі олданылады. Олар атмосфераны кйіне байланысты ластану дрежесіне арай тмендегідей кластара жіктеледі:

1. «Норма класы-Р алаларыны ауасыны оташа ластыы дрежесінен тменге сйкес дегей.

2. «ауіп класы-орта дрежедегі дегей шамасында.

3. «Кризис класы-орта шамадан жоары дегей.

4. «Апатты класы-орта дегейден лде айда жоары.

АЛОКИ-кбінесе ала немесе нерксіп территориясыны жекеленген аумаындаы атмосфераны ластану дрежелерін салыстыру шін немесе атмосфераны ластану тенденциясындаы уаытша згеріске шырауын баылау шін олданылады.

 

Атмосфераны ластану дрежесін кешенді

индекс (АЛОКИ) критерийлері бойынша баалау.

 

Атмосфера кйіні крсеткіші	Атмосфераны экологиялы кйіні класы
Норма (н)	ауіп ()	Кризис (К)	Апат (А)
Ауаны ластану дегейі	5-тен тмен	5-8	8-15	15-тен жоары

 

Территория атмосферасыны ресурсты потенциалы (РП) –деп ауаны іс жзіндегі ластануын ШМК шамасына дейін оспаларды сейілту арылы здігінен тазалану ммкіндігін айтады. Атмосфераны сейілткіш абілеті, кешенді климатты жне лабораториялы крсеткіштерден атмосфераны ластану потенциалы АЛП жне ауа пайдалану параметрі АПП негізінде бааланады. Бл сипаттамалар ластану дегейлеріні жасалуы ерекшеліктерін, метеожадайлара байланысты оспаларды атмосферада жинаталып содан со шыарылуын анытайды.

Ауаны пайдалану параметрі (АПП)-ауадаы ластаыш заттарды шамасын, таза ауамен сйылтып араластырылу нтижесінде орташа млшерлі концентрацияа дейін ажетті таза ауа клемін сипаттайды. Бл параметр оршаан ортаны ауа тазалыына жауапкершілік жымды трде іске асырылатын жадайда ажет. Бл негізде бірттас территорияда орналасан ндіріс орындары ортатасып, рбіреуіне ластаыштар млшерін нормалауа, сйтіп жалпы ластаыш клемі аз болатын болса, баса ндіріс, нерксіп жне баса обьектілерге атмосфераа ластаыш шыару ыын сатуа да з араларында келісім жасай алады.

Атмосфераны ресурсты потенциалын (АРП) баалау, территория климатыны жаымдылы негізінде, ол территорияны іріктеу масатта олдану ммкіндігі ескеріліп жргізіледі.

Атмосфераны кйін баалауды оптималды компоненттеріні интегралды, кешенді жйесі тмендегілерді амтуы ажет:

1. Санитарлы-гигиеналы трыдан ШМК ластану дегейіні баалануы.

2. Атмосфераны ресурсты потенциалыны баалануы (АРП жне АПП).

3. Белгілі баса орталара сері дрежесіні баалануы (топыра жне сімдіктер, ар, сулар).

4. Антропогендік серлерді табии-техникалы жйеге серіні интенсивтілігі негізінде ол серлерді ыса мерзімді жне за мерзімді болжамы.

5. Антропогендік серді кеістіктік жне уаытты ытимал кері серді клемін анытау.

Жоарыда айтыландарды ескере отырып атмосфераа серді негіздеп баалау шін мемлекеттік экологиялы сараптау жргізу шін мыналарды арастыруды сынады:

1. Атмосфералы ауадаы зиянды заттарды таралуын анытайтын дістерді сипаттамасы мен коэффициенттері.

2. Ластаыш заттарды параметрлері, ондырылар толы істеп тран кездегі ластаыш заттарды сапалы жне млшерлек крсеткіштері.

3. Ластаыштар млшеріні азайтылуы туралы істелетін жмыстарды негіздемелері (технологиялы процесті жетілдіру, газ сорыш, сііргіштерді сапасын жасарту жне т.б.).

4. Бір кезектегі лкен млшердегі шыарылу сипаты.

5. Жиынты (суммалы) зиянды сер ететін заттар жне заттар тобыны тізімі.

6. Шекті млшердегі шыарылу нормативін енгізу туралы сыныс.

7. Озы ылыми-техникалы дрежедегі технологияларды олдану арылы атмосфераа шыарылатын ластаыштар млшерін азайтуды осымша жолдарын іздестіру.

8. Атмосфералы ауаны ластаыштармен жобаланып отыран обьектіні ытимал ластаыштарына сипаттама (тиісті есептеулері мен болжауларына талдау жасау).

9. абылданан санитарлы нормаларды негіздемелері.

10. Технологиялы режимді сатамауды немесе табии апаттар нтижесіндегі ытимал ауіпті нтижелерін болжау тізімі.

11. Болуы ммкін апаттарды клемі жне оны салдарын жоюды шаралары.

12. Аномальды ыайсыз метеорологиялы жадайлардаы атмосфераа шыарылатын ластаыштарды млшеріні шектен тыс тарамауын реттейтін, адаалайтын істер.

13. Атмосфералы ауаны ластанбауын адаалау жмыстары.