Жолды пайдалану жадайыны жне техникалы дегейіні крсеткіштері

Автомобиль жолы р трлі элементтерден, рылылардан трады жне параметрлері арылы лкен клемде сипатталады, сондытан жол сапасын жне жадайын топты, арапайым ауымдаы жне крделі крсеткіштері арылы баылайды.Абсолютті формада бл крсеткіштер лкен клемде бааланан параметрлерді физикалы мнін крсетеді, біра салыстырмалы баалауды иындатады.Салыстырмалы формада талап етілген параметрді сйкес немесе сйкес емес екендігі туралы ортынды береді.

Автомобиль жолыны сапасы техникалы дегейіне(ТД), пайдалану жадайына (ПЖ), инженерлік жабдытары мен рылыларына(ИЖ), кту дегейіне(КД) байланысты болады.

Техникалы дегейді крсеткіштері (ТДК) жобалау барысында аныталан жне пайдалану барысында аз згеретін жолды траты параметрлеріне байланысты болады.Жолды пайдалану жадайыны крсеткіштері (ПЖК) керісінше, пайдалану барысында здіксіз згеріп отырады.Себебі жолды сипаттамасы жне айнымалы параметрлері кліктерді озалысынан, табии-климатты факторларынан, жолды кту жне жндеу шараларына байланысты згереді. Кп жадайларда жолды пайдалану жадайыны крсеткіштері жру блігіні жамылысы мен жол жамылысыны крсеткіштеріне яни, беріктігіне, тегістігіне, кедір-бдырлыына, ілігісу коэффициентіне, тозуына байланысты болады.Оларды олданыстаы озалыс жолаыны еніні, жру блігіні жадайыны, бекітілген шеткі жолаты, жол жиегіні, жылжуа арсыласу жне таы баса крсеткіштермен толытыру керек. Жол сапасыны маызды сипатты болып инженерлік ралдармен жабдыталынуы болып табылады.Олара жол озалысын йымдастыратын техникалы ралдар (оршау, белгі, таба, жарытандыру), орау рылымдары (ардан орау ааштары, абыралар, галереялар, кшкінге арсы жне баса рылымдар), автосервис жне автоклік ызметтеріні имараттары мен рылымдары (мотельдер, кемпингтер, демалыс аладары, таматану орындары, ЖС, автобус аялдамалары, автобекеттер) жатады.Жолды эргономикалы сапасын баалайтын біратар крсеткіштері (жргізушіні жолды психофизиологиялы абылдауы, жамылы абілетін крсететін діріл мен шу дегейі, эстетикалыы), жолды экологиялы сапасы (жол аумаыны ластануы, шадануы, топыра пен топыра суларыны тздануы).

Автомобиль жолыны транспортты- пайдалану жадайыны(АЖ ТПЖ) сипаттамасы:техникалы дегейі, пайдалану жадайы, инженерлік ралдары мен жабдытары.

 

АЖ ТПЖ= ТД + ПЖ + ИЖ

 

Жолды транспортты-пайдалану жадайыны крсеткіштері тиісінше техникалы дегей (ТДК), пайдалану жадай (ПЖК), инженерлік ралдар мен жабдытар (ИЖК) крсеткіштерін амтиды.

 

АЖ ТПЖК = ТДК + ПЖК + ИЖК

 

Жол йымдарында жолды кту жне жндеу есептерін шыаран кезде транспортты-пайдалану жадайын баалау те маызды.Алайда жргізуші, жолаушы, автомобиль иесі жне жк тасымалдайтын ксіпорындар позициясында жолды ттынушылы рамын баалау маыздыра, себебі оны транспортты-пайдалану жадайымен амтамасыз етеді. Жолды ттынушылы рамы – транспортты-пайдалану крсеткіш- терімен бааланатын транспортты-пайдалану сапасы, яни амтамасыз етілген жылдамды пен ткізу абілеттілігі, озалыс ауіпсіздігі мен олайлылыы, автомобильдерді рсат етілген осьтік жктемесі жне жк ктеру кші (жалпы салмаы).

Жолды транспортты- пайдалану сапасына берілген жолдаы автомобиль жмысыны транспортты-экономикалы крсеткіштері (АЖ ТПК)(клік аыныны орташа жылдамдыы, автомобиль німділігі, тасымалды зіндік ны, жанармай шыыны жне таы баса) туелді.Осылайша, клік аымдары АЖ ТПК жол шарттарыны жйесіні тиімділігімен сипатталады.Осы негізге сйенсек жолды транспортты-пайдалану крсеткішіні сапасында клік аымыны орташа жылдамдыын олдану шартты деп санауа болады, себебі арындылы пен клік аымыны рамы жол сапасына араанда клік аымыны рамына сері зор.амтамасыз етілген крсеткіш бл ыпалдан тазартылды.

Берілген жолдаы АЖ ТПК есептегенде жне салыстыранда жолды зіні технико-экономикалы крсеткішін абылдайды.Бл есептерде клік аымыны орташа жылдамдыы «жол шарттары-клік аымы» жйесінде маызды сипаттама болып табылады.

Іс жзінде жолды техникалы дегейін жне пайдалану жадайын баалау шін АЖ ТПК негізгі крсеткіштер жйесін олданады.

Есептік жылдамдыты амтамасыз ететін пайдалану коэффициенті – райматаы автомобильді наты максимальді жылдамдыыны _{н max}

НжЕ 3.03.06-2009 бойынша абылданан айма рельефі мен берілген жол санатыны есептік жылдамдыына _еатынасы.

 

К_е.пж=_{н max} /_е

К_е.пж = 150 / 100 = 1,5

 

Жол олайлы жадайда (жауын-шашын, ар, боран, кктайа, атты жел, шады дауыл, тман жо кезде) К_е.пж 1 мнін амтамасыз етуі керек.олайсыз табии-климатты жадайларда амтамасыз етілген жылдамдыты шекті тмендетуге болады, біра кзгі-кктемгі жне ысы кезедерде (К_е.пж 0,75)25% кп емес, ал атты жабыр, тман, шады дауыл, боран, кктайа, ар кезінде (К_е.пж 0,5)50% кп емес.

Жол санаттарындаы р-трлі есептік жылдамдытарды ескере отырып, жол жадайын жне сапасын баалау шін бір базалы есептік жылдамдыты ^б_е=120 км/са абылдайды.Онда базалы есептік жылдамдыпен амтамасыз етілген коэффициент,

К_е.ж=_{н max} /120

К_е.ж = 150/120 = 1,25

 

Бл діс бір крсеткіш бойынша барлы жолдарды сапасын баалауа жне салыстыруа ммкіндік береді.Бл жадайда есептік жылдамдыпен амтамасыз етілген пайдалану коэффициенті

К_е.пж =(^б_е/ _е)× К_е.ж

немесе К_е.ж = 120×К_е.ж / _е

К_е.пж = (150/100)×1,25 = 1,5

 

Автомобиль жолында жне берілген телімде ткізу абілеті мен жктеме озалыс дегейін 4000 авт/ту астам автомобильдерді наты арындылыын жол жадайынада, озалыс шартына, жазы, кзгі-кктемгі, ысы кезедерде тексереді.озалыс арындылыыны крсеткіші аз жолдарды жне телімдерді тексермейді.

Автомобиль жолында ткізу абілеті – берілген жолдан бірлік уаытта автомобильдерді максимальді санын ткізу.

Жолды озалыспен жктелу дегейі – жеіл автоклікті наты озалыс арындылыыны N(авс/са) ткізу абілетіне атынасы P (авт/са).N = 1100 авс/са; Р = 1600 авс/са.

Z = N/P

Z = 1100 /1600 =0,687

Жктеме дегейі келесі мннен аспауы керек: Zаспауы керек

уежайа, темір-жол станцияларына кіру – 0,5

алалы емес автомобиль магистральдары – 0,6

алаа кіру, аланы айналып ту немесе саиналы жолдар – 0,65

II жне III санаттаы автомобиль жолдары – 0,7

IV санаттаы автомобиль жолдары – 0,75

олайсыз кезедерде жктеме дегейін кбейтуге болады, біра 15%

кп емес.

озалыс ауіпсіздігіні крсеткіштері – ттенше жадай И, апатты К_а жне ауіпсіздік Ккоэффициентері.

Жол теліміні ттенше жадай коэффициенті ТЖД (1млн авт-км):

 

И = 10⁶ А/365LNn

 

мндаы А – 1 жылдаы ттенше жадай саны; L – жол зындыы, км;

N – орташажылды туліктік озалыс арындылыы (берілген озалыс саны бойынша алынады), авт/ту; n–ттенше жадай болан жыл саны.

ТЖД озалыса ауіпті телімдерді ттенше жадай коэффициенті арылы баалайды.

И	<0,4	0,41-0,8	0,81-1,2	>1,2
Телім сипаттамасы	ауіпсіз	аз ауіпті	ауіпті	аса ауіпті

Кесте 3. Ттенше жадай коэффициенті

 

р кезеге байланысты апатты жиынты коэффициентін жоспарды, профильді, жамылы сипаттамасыны, озалыс арындылыыны жеке элементтеріні ыпалын ескере отырып анытайды.

 

К_а = К₁К₂...К₁₈

 

Апатты коэффициентті озалыса ауіптілік дегейін р кезені орытынды апатты коэффициентне байланысты анытайды (жазы жне таулы аудандарда).

Кесте 4. Апатты коэффициентті

 

Ка	0-10	10-20	20-40	>40
Телім сипаттамасы	ауіпсіз	аз ауіпті	ауіпті	аса ауіпті

 

Таулы аудандар мен лкен клемдегі зынабойлы еістіктері 50^о/_оо кп жне жобадаы исы радиусы 300 м кем жолдарда ауіптілік дегейін мезгілдік жиынты апатты коэффициентіні іргелес аудандара атынасы арылы анытайды:

 

Кесте 5. Апатты коэффициентті

Мезгілдік жне іргелес телімдегі Ка айырмашылыы, %	20 дейн	20-40	40-100	>100
Телім сипаттамасы	ауіпсіз	аз ауіпті	ауіпті	аса ауіпті

 

р кезеге байланысты ауіпсіздік коэффициентін телімдегі максимальді жылдамдыты сол телімнен шыатын клікті максимальді жылдамдыына атынасы немесе телімде,телімнен шаатын есептік жылдамдыты амтамасыз ететін пайдалану коэффициентті атынасы арылы анытайды.

К = ^те_{н max} /^ш_{н max}

немесе К = К^те_е.пж/ К^ш_е.пж

 

ауіпсіздік коэффициентіне байланысты телімдегі озалыс ауіпсіз- дігін баалайды.

Кесте 6. ауіпсіздік коэффициенті

К	>0,8	0,6-0,8	0,4-0,6	0,4
Телім сипаттамасы	ауіпсіз	аз ауіпті	ауіпті	аса ауіпті

 

Жол жамылысыны беріктік крсеткіші – осымша беріктік коэффициенті жол жамылысыны наты серпімділік модуліні Е_н озалыс рамын жне арындылыын баалайтын ажетті серпімділік модуліне Е_т атынасы.Ет= 230 МПа; Ен = 250 МПа.

К_.бк = Е_н / Е_т 1

К_бер = 250/ 250 = 1> 0,7

 

Сонымен, 2.1 шарты орындалады, яни жол тсеміні беріктігі пайдалану жадайына сйкес келеді жне жол тсемі кшейтуді талап етпейді.

осымша беріктік коэффициенті:

К_.бк = [] / 1

 

мндаы [] - жамылыда рсат етілген иілу; - наты иілу.

осымша беріктік коэффициентіні беріктік коэффициенттен айырма-

шылыы бар, жол жамылысыны наты серпімділік модуліні жобада

арастырылан бір жылдаы есептік перспективалы аымы мен озалыс

рамын жне арындылыын баалайтын ажетті серпімділік модуліне

атынасы деп абылданады.

К_б = Е_н/ Е_т.б

Жру блігіні тегістігіні наты крсеткіш мні 170 см/км, ал жіберілетін мні 160 см/км.