Дыбыс кшейтуші аппаратуралар

Астана-2016

Адам 16 Гц-тен 20 кГц-ке дейінгі жиіліктегі дыбысты ести алады. Дыбыс жніндегі физикалы ым адам лаына естілетін, естілмейтін дыбыстарды барлыын амтиды. Жиілігі 16 Гц-тен тмен болатын дыбыс инфрадыбыс деп, 20 кГц-тен жоары болатын дыбыс ультрадыбыс деп аталады. Ал 109 Гц-тен 1012 – 1013 Гц-ке дейінгі е жоары жиіліктегі серпімді толындар гипердыбыса жатады. Дыбысты арапайым гармониялы тербелістерге жіктеу (жиіліктік дыбыс талдау) нтижесінде алынатын спектр – дыбысты маызды сипаттамасы болып табылады. Егер дыбыс тербелісіні энергиясы жиілікті ке аймаында таралып жатса, онда ол ттас спектр деп, ал дискретті (зілісті) жиілік раушыларыны жиынтыы болса, онда ол сызы спектр деп аталады. Ттас спектрі бар дыбыс шу (мысалы, ааштарды желді серінен болатын сыбдыры, механизмдер дыбысы) ретінде абылданады. Музыкалы дыбыс еселі жиіліктері бар сызыты спектрге жатады; мнда естілетін дыбысты негізгі жиілігі – дыбыс биіктігін, ал оны гармониялы раушыларыны жиыны – дыбыс тембрін анытайды. Сйлеу кезіндегі дыбыс спектрінде форманттар болады.

Дыбыс кздеріні тербелісін оздыру, кбінесе, соы (мысалы, оырау, шектер) арылы жзеге асырылады. Мнда автотербеліс режимі (мысалы, рлемелі музыкалы аспаптарда ауа аыны есебінен) сталуы ммкін. Табиаттаы дыбыс, ауа аыны атты денелерді орай аанда, йындарды тзілуі жне йындарды сол денелерден блінуі (мысалы, жел соан кездегі сымдар мен бырлардаы дыбыс, т.б.) кезінде пайда болады. Тменгі жне инфратменгі жиіліктегі дыбыс жарылыс, опырылыс кезінде туады. азіргі кезде адам организміне жне техникалы жабдытара зиянды сері болатын нерксіптік, кліктік шуларды жне аэродинамикалы шу кздерін зерттеуге лкен кіл аударылып отыр. Дыбыс абылдаыштар абылдаан дыбыс энергиясын энергияны баса трлеріне трлендіреді. Мысалы, адамдар мен жануарларды есіту аппараты дыбыс абылдаыша жатады. Техникада дыбысты абылдау шін, кбінесе, электр акустикалы трлендіргіштер (мысалы, ауада микрофон, суда гидрофон, ал жер ыртысында геофон) пайдаланылады. Дыбыс толындарыны таралуы, е алдымен, дыбыс жылдамдыымен сипатталады. Газдар мен атты денелерде ума толындар (блшектерді тербеліс баыты толынны таралу баытымен баыттас) тарай алады. Ортаны біртекті болмауы да дыбыс толындарын (мысалы, су кпіршігіндегі, теізді толынданан бетіндегі, т.б. дыбысты шашырауы) шашыратады. Дыбысты таралуына атмосфера, теіздегі ысым, температура, желді кші мен жылдамдыы да сер етеді..

Ультрадыбыс.Тербеліс жиілігі 16 Гц-тен тмен дыбыс толындары инфрадыбыстар, ал 20 000 Гц-тен жоарысы ультрадыбыстар деп аталады.

Бл дыбыстарды адам лаы абылдамайды, біра олар белгілі бір дрежеде адам организміне сер етеді. Мысалы, 5 Гц-тен 9 Гц-ке дейінгі жиілік аралыында инфрадыбыстар бауырды, асазанны, ккбауырды тербеліс амплитудаларын арттырады, ккірек уысында ауыртпалы туызады, ал 12—14 Гц жиіліктерде лата шуыл пайда болады. Инфрадыбыстарды адам организміне кері сері боландытан, олар техникада кеінен олданыс таппаан.

Алайда инфрадыбыстарды бірнеше жздеген километрге таралу ммкіндігі оны скери масатта, балы аулау ксібінде пайдаланылуына жол ашты. Теізде туындайтын инфрадыбыстарды медуза, су шаяны тріздес теіз жндіктері жасы абылдайды

Форманттар. Форманттар – белгілі бір фонетикалы элементтерге сйкес келетін жиілік раушыларыны траты тобы. Ішіндегі ысымы не механикалы кернеуі згерген денелер (газ, сйыты, атты) дыбыс кзіне айналады. Практикада атты денелерді тербелісі тріндегі дыбыс кздері (мысалы, дыбыс зорайтышты диффузоры мен телефонны мембранасы, музыкалы аспаптарды ішектері, пьезоэлектрлік немесе магнитострикциялы материалдардан жасалан пластинкалар мен стерженьдер) ке тараан. Ортаны шектелген клеміні тербелісі де (мысалы, орган ттіктерінде, рлемелі аспаптарда, ысырыштарда, т.б.) дыбыс кзі бола алады. Адамдар мен жануарларды дыбысты аппараты крделі тербелмелі жйеге жатады.

Акустика.Адам міріне дыбыс толындарыны, сондай-а, оларды зерттейтін ылым – акустиканы атаратын рлі орасан зор. Дыбысты барлы сипаттамаларын зерттеу апарат беруді (жеткізуді) жетілген жйелерін жасауа, сигналдау жйесін дамытуа, жетілдірілген музыкалы аспаптарды жасауа ммкіндік береді. Дыбыс толындары су асты байланысында, навигацияда, локацияда олданылады. Тменгі жиілікті дыбыс жер ыртысын зерттеуді негізгі бір дісі болып есептеледі. Ультрадыбысты практикада олданылуы азіргі техниканы ттас бір саласы – ультрадыбыс техникасыны пайда болуына ыпал етті. азіргі кезде жоары жиілікті дыбыс толындары, сіресе гипердыбыс, атты дене физикасында зерттеулер жргізуді аса маызды ралы болып отыр.

Дыбыс аттылыы. Дыбыс аттылыы — дыбыс серін р адам организміні зінше абылдауы. Оны фонмен лшейді. Бірдей белсенділік жадайда дыбысты е кштілігі 700-6000 Гц жиілік аралыында болады.

Дыбысты ысым. Дыбысты ысым — толындар жо кездегі ысыммен салыстырандаы толындар таралан ортадаы ысымны лшемі. Децибелмен лшенеді.

Дыбыс ткізбеу. Дыбыс ткізбеу - ауада таралан р трлі бтен шулардан сатау. Таралан шу адам міріне кптеген технологиялы сер тигізіп, оларды агрессивтілігін ктеріп, леуметтік денсаулыын нашарлатады. Сондытан Дыбыс ткізбеу дегейі млшерлі дыбыстан арты болмауы тиіс.

Дыбыс шыару. Дыбыс шыару — серпімді (атты, сйы, газды) ортада дыбыс толындарын озау. Естілетін дыбыс 16 Гц — 20 кГц, инфрадыбыс — 16 Гц-дан тмен, ультра- дыбыс — 21 кГц — 1 ГГц жне гипердыбыс 1 ГГц-дан жоары.

Дыбысты апарат. Дыбысты апарат (Звуковая информация) — дыбыс толындарын абылдау арылы организмні оршаан орта туралы млімет алуы. Адам зін оршаан орта туралы барлык апаратыны 7%-ын есту арылы алады.

Дыбысты кштілігі. Дыбысты кштілігі - берілген дыбыстан есту тйсігін сипаттайтын жне оны арандылыы мен жиілігіне. Сонымен бірге тербелу тріне туелді болатын млшер.

Дауыс зорайтыш

Дауыс зорайтыш — тменгі жиілікті электрлі сигналдарды дыбысты жиілікке трлендіретін рылы; радиоабылдаышта, магнитофонда, электрофонда, дыбыс кшейткіш жйеде сзді, музыканы, басада дыбыстарды атты жаырту шін ажет. Трлендіру дісіне арай ол электродинамикалы, электроакустикалы т. б. трлерге блінеді. Сигналдарды трлендіру шін электрлі тербеліс кзіне осылан жылжымалы катушкадаы ткпей траты магнит рісіні зара серін пайдаланатын электродинамикалы трі кп тараан. Катушка мен оан ата бекітілген диффузор дауыс зорайтышты озалмалы жйесін райды. Диффузорды механикалы тербеліс (тура шаылдыратын дауыс зорайтыш) тікелей, не рупор арылы (рупорлы дауыс зорайтыш) дыбыс толындарын тудырады. Дауыс зорайтышты уаттылыы пайдалану масатына байланысты (0,05 Вт-тан 150 Вт-а дейін). Электродинамикалы дауыс зорайтыштар тар жолаты (дыбысты айта жаырту мысалы, 300—5000 Гц жиілік интервалында теді) жне ке жолаты (мыс., 40—15.000 Г) болады. Ке жолаты дауыс зорайтышты жасау крделірек, сол себепті райсысы жиілік диапазоныны белгілі учаскесінде дыбыс жаыртатын бірнеше дауыс зорайтыштан тратын акустикалы жйе пайдаланылады. Трмыста <дауыс зорайтыш» атауы радиотрансляция (сымды хабар) желісіні абоненттік абылдаышына олданылады. Ауыз- екі сйлеу тілінде дауыс зорайтышты синоним ретінде 20—40 жылдары, тіпті азір де (кбінесе сымды хабар желісінде) «репродуктор» термині олданылады. Радиотрансляция желісі бойынша абоненттерге: бірінші — тменгі жиілікті, сигналды е лкен кернеуі 15 В (Москва мен Ленинградта) не 30 В (баса жерлерде); екінші жне шінші — е жоары жиілігі 78 жне 12 кГц жне соан сйкес е лкен кернеуі 0,2 В болатын, ш программа таратылады. Тек бірінші программаны абылдау шін пластмасса не ааш орапты, йлестіру трансформаторымен, дауыс аттылыын реттеуішпен, радионктеге осатын шнурмен жне штепселдік ашамен жабдыталан абоненттік дауыс зорайтыштар («Москвич», «Сфера 301», «Юность 201», «Черемшина 306», «Зенит 301» т. б.) шыарылады. Бірінші программаны абылдауда абоненттік дауыс зорайтыш есебінде электрофон, магнитофон т. б. трмысты дыбысты техникалы рылыларды акустикалы желілерін пайдалануа болады. Радиотрансляция жйесіні сигналдарын бл рылылар кшейткішіні «радио» деп аталатын нктесіне беріп, кшейткішсіз немесе арнайы трансформаторсыз акустикалы желілерді радиотрансляциялы жйелерге тікелей осуа болмайды. Мндай жадайда, біріншіден, жйені дыбысталу сапасы бзылады, екіншіден, крші птерлерде жоары жиілікті программаны абылдауда кедергілер пайда болады. ш программаны да абылдауа арналан ш программалы абоненттік дауыс зорайтыштар («Маяк 202», «Маяк 204», «Про- метей 201», «Электроника 202» т. б.) шыарылады. Мндай дауыс зорайтыштарды екі штепсельдік ашасы бар, оны бірі («радио» жазуы бар) радиотрансляция жйесіне, екіншісі — 127 В немесе 220 В кернеулік айнымалы топты оректену жйесіне осыл ады. «Радио» деген жазуы бар атаны кернеулі желіні розеткасына кездейсо осудан са болан жн, ол дауыс зорайтышты істен шыарыл тастайды. ш программалы дауыс зорайтышты айнымалы ток желісінен алатын уаты 4—5 Вт-а жетелі. Оны кдімгі радиоабылдаыш секілді пайдаланады. Тменгі жиілікті сигналдар радиоабылдаышты ультраыса толын диапазонында абылдайтын сигналыны сапасынан кем болмайды, жоары жиілікті сигналды сапасы біршама нашарлау, алайда ол зын жне орта толындаы жергілікті радиосигнал абылдау сапасынан тмен емес.

Дыбыс зорайтыш – сазды шыармаларды, сондай-а сйлеген сздерді жне компьютерді бадарламалары шыаратын дыбысты прмендерді тыдауа болатын рылы.

Дыбыс зорайтыштар жйені ішіне кіріктірілген немесе сыртынан осылатын болуы ммкін. ндеткіштерді кмегімен сазды шыармаларды, сондай-а сйлеген сздерді жне компьютерді бадарламалары шыаратын дыбысты прмендерді тыдауа болады. Айталы, сіз кру абілеті нашар зардап шегетін адамдар тобы шін мультимедиа пішімінде саба жргізбексіз. Осындай адамдар апаратты жасыра абылдай алуы шін сабаты дыбысты раласты кмегімен жргізуге болады. деттегі бейнебеттік кескіндермен шектелмей, дыбысты пайдалануа да болады, бл адамдарды материалды нерлым жасы мегеруіне кмектеседі.