Абылай ханны ішкі жне сырты саясаты.

Билет

Азастан тас асырында

азастан жеріндегі ежелгі адамны іздері ерте палеолит дуіріндегі б.з.д. 800-140 мы жылдытара сйкес келеді. Алашы адамдар аратау (Жамбыл, Шымкент обл.) жотасы мен арасу (Шымкент обл. Алабас ауд.) траында мекендеген. Е кне тас ралдары от.аз.да табылды. 1958 ж от.аз.да тас асыры адамны тратарын тапан алым археолог алым Алпысбаев болатын. Ерте полеолитке Шабаты, Бріазан тратары жатады. Алашы адамдарды айналысан істері: тау гірлері, гіме уыстар, тау шаталдары т.б. Адамдарды табиатты аталдыына арсы тру шін, бірігіп а аулап тіршілік етті, топтасып мір срді. Олар пайдаланан тас ралдары мыналар: кварцит, обсидан, татас, шапатас. Орта палеолит дуірінде ертедегі адамны одан рі сіп дамуымен, мдени дамуыны жаа кезеге ктерілуімен ерекшеленеді. Осы дуірді адамдары неандертальдытар д.а. Антропологиялы келбеті: мойыны ыса келеді, тістері ірі болады, сйлеу абілеті толы алыптаспаан. Негізгі ксібі: а аулау, терімшілік. Ады ауым болып топтасып аулаан. Басты ерекшеліктеріні бірі – шапа тастан от шыаруды йренді. Діни наным сенім алыптаса бастады. Тас деу дісі жетілді. Ебек ралдары, негізінен, нуклеустан жасалды. Бл кезені археологиялы ескерткіштері от.аз.ны Топалы шаталы мен ызылрысбек трынынан табылан. Сондай а, Уалиханов атындаы тра жатады.

Орта палеолит дуіріні ескерткіштері:О.: Ш. Улиханов атындаы тра, Тоалы , ызылрыспек, шбла. Орт.: Обалысай мзбел, гізтау, лкен амая. Б.: ніжекк , аыр, мааж.

Ш.: Бдене , ызылсу.

Кейінгі палеолит ескеткіштері.О.: Ащысай, сіктас, . Орт. : Батпа, Батпа , арабас, Агренсор. Б.: Аыр , Шапаата, ніжек. Ш.: Свинчатка, Шульбинка, пещеры, новоникольский, анай.

Мезолит дуіріні ескерткіштері:Солт. : Мичурин, Боголюбов, Явленко, телман, Виоградовка, Дачная, Евгенивка, Дзбай, Селетин, Ерейментау, екібастз. Орт.:кімбек, араанды. Неолит дуіріні ескерткіштері:

Арал маы: Сексеуіл, Арал тратар тобы, Аеспе.

От.: арагір, арады, Бркітті, шбла.

Ш.: Нарым, ызылсу, сатшысыз. Солт.: аратомар, Иман бла, дамсы, ботай. Б.: Тосанбай, Сам, Кктбек, Жаалбла, Темір, Шандыауыл, сарыамыс. Орт. : осды, Ырыз, араторай, Батпа. Солт.Батыс.азастан: Явленко, Карлуга, Боголюбов, Виноградовка, Тельман, Маанжар, тздыкл, Дзбай, Аманкелді.

Абылай ханны ішкі жне сырты саясаты.

Абылай хан бкіл мірін аза халы бостандыы , егемендігі шін арнады . Шоан Улиханов «аза жерінде Абылайды даы аса зор. Абылай заманы оларды азаты ерлік заманы болып саналады деп жазан еді. Абылайды шын аты – білманср. 1711 жылы кесі кркем Ули Тркістана слтан болып тран кезде дниеге келген. Бл кезен аза халы ушін те ауіпті, ауыр кезе еді. ытай мен Ресей жоарларды аза жеріне айдап отырды. Ауыр «Атабан шбырынды , алакл слама» жылдары Абылай 12 жасында жауынгерлерді атарына осылады да , 22де батыр, олбасшы ретінде танылады.

ытай мен Ресей дипломатиялы , сауда арым атынастарын орнатып , кезінде жоарлар басып алан Алтай, Тарбаатай іріндегі аза оныстарын айтарып алды. азатар жаппай ата мекендеріне орала бастады. Жоарлармен кресте халыты басын біріктіруде ерекше рл атарды. Абылай слтан зіні шебер саясаткерлігіні арасында Ресей мен ытай сияты ірі империяларды з саясатымен санауа мжбр ете отырып, іс жзінде елді дербестігін , жеріні ттастыын сатап алды.

ХVIII 50 жылдары Жоар мемлекеті саяси дадарыса шырап , лсіреп , ыдырай бастады. Біра Абылай ол елді ырып шапан жо. Себебі ытай империясымен аза еліні арасында алан рлін атаран Жоар хандыыны млдем жойылуы неге келіп соатынын Абылай жасы тсінген. Сондытан да ол алам халыны ытай басыншыларына арсы лт азатты кресін олдады. Біра, алматар ауыз бірліктен айырылды, соны нтижесінде 1756-57жж Цынь империясы Жоар мемлекетін жойып халын ырып тынды. ХVIII орта кезінен бастап Абылай аза елінін ерікті, іргелі бірттас ел болуын ата онысына жайасып , бейбіт ебек етуін алады. Ол елді отырышылыа кшіруді , уш жзді басын осуды, туан отанын жаудан орауды масат етті. Абылай ханды ран кезде ханны жанында кеес болан. Оан барлы жздерді кілдері атысып, маызды мселелерді арайтын жне де бкілазаты рылтай шаырылып, соыс пен бітім , оныс пен жайылым, дау мен дамай , баса халытармен арадаы сауда мен дипломатиялы арым атынас мселелері арастырылып отырды.

Абылай ханны ала стаан сачсаты , масаты- аза халыны бостандыы мен бірлігі , мемлекеттігі мен туелсіздігі еді. Алайда ол дуниеге саланнан кейін аза мемлекеті кайта блшектеніп ыдырай бастады. Ресей империясы аза жерін отарлауды ызу ола алды. Оны іске асыру р трлі жолдармен іске асты, яни іскери шеп бекіністер салу , аза жерін тартып алу , ханды билікті жою, рухани отарлау жне т.б

 

3 1928ж. -нда тыш педагогика институты ашылды. 1931-32 жж. Орал жне ызылорда пединституттары ашылды. 1925-32жж. ішінде педтехникумдар саны 14-тен 29-а жетіп, оларда 4821 оушы оыды. 1931ж. наурызында Алматы медицина институты, 1934 ж. азМУ ашылды. Оралда, Семейде, Петропавлда, Атбеде, араандыда, останайда малімдер институты ашылды. ОС арасаында -нда 20 ЖОО, 118 орта арнаулы оу орны жмыс істеп, оларда 40 мыдай адам оыды. Орта оу орындары кен, аржы, мнай, ауыл шаруашылы техникумдары болды.

20-30 жж. – -н ылымыны алыптасан кезеі. -нды зерттеу оамы (1920ж.рылан) лкені тарихын, географиясын, этнографиясын, экономикасын зерттеуді жне жаратылыстану ылымыны орталыы болды. оамны жмыстарына Асфендияров, Затаевич, Диваев, Жбанов, Байтрсынов, Аймауытов, Жолдыбаев, Чулошников, Якубовский белсене атысты.

КСРО А-ны кешенді эскпедициялары бкіл -н тер-нда статистикалы-экономикалы, топыра-ботаникалы, геологиялы, археологиялы жне т.б. кптеген зертеулер жргізді.

Бл жылдардаы млени мра арсында аза дебиеті ерекше орын алды. Оны бастауында Сейфуллин, Байтрсынов, Аймауытов, Дулатов, Жмабаев, Майлин, Жансгіров, Манов, Мсірепов трды.

1913ж. М.Жмабаевты «Шолпан» атты жинаы шыты. Мажанны эпикалы мазмнда жазылан «Батыр Баян», «Ертегі», «ойлыбайды обызы», «Жсіпхан» атты дастандарында халымызды т-хындаы белесті оиалар, біртуар айраткерлер жырланды. Сейфуллинні «Ккшетау», Мановты «Слушаш», И.Байзаовты «ралай слу» сияты здік шыармалары аза кеестік дебиеіне осылды. Сейфуллинні «Тар жол, тайа кешу» романы азатарды 1916 ж. ктеріліске, азан ткерісіне, азамат соысына атысуларын, осыан байланысты оиаларды сипаттайды. аза прозасы Б.Майлинні «артожа», Аймауытовты «артожа», С. Мановты «Жмба жалау», С. Ерубаевты «Мені рдастарым», . Мстафинні «мір жне лім» сияты кркем шыармаларымен толыты.

аза драматургиясы жанрында да зор табыстара ол жетті. уезовты «Айман-Шолпан», «Тнгі сарын», Б.Майлинні «Жалбыр», . Мсіреповты «ыз Жібек», «озы Крпеш-Баян Слу», Ж. Аймауытовты «Мансапорлар», «Ел ораны» жіне т.б. дниеге келді.

М. уезов театр саласын дамытты. Затаевич 1925ж. «аза халыны 1000 ні», 1931ж. «аза халыны 500 ні мен кйі» деген жинатиар жариялады. 20-жылдарды ортасында міре ашаубаев зіні блбл дауысымен бкіл Еуропаны таалтты.

1926 ж. атар айында ызылордада тыш ксіби театр ашылды. 1933ж. Алматыда йыр, 1937ж. ызылордада корей театры ашылды.

30 жылдары «Востоккино» тресіні Аламты блімшесі кптеген деректі фильмдер тсіріп, 1938 ж. «Амангелдні» тсірді.

1934 ж. аза мем-к музыка театры ашылды. «Айман-Шолпан» алашы ойылым болды. 1934ж. рманазы оркестрі рылды. 1934ж. аза филормониясы рылды.

Хлудов пен астеев азаты бейнелеу нерін рге сйреді. Бл кезде кптеген м-т йлері, кітапханалар, клубтар ашылды

Билет