Алылар, орналасуы, шаруашылыы жне археологиялы ескерткіштері.

Б.з.б. II халытарды лы оныс аударуы оиасыны нтижесінде орталы Азияда п.б. мемлекеттік бірлестік. Орналасуы: Б.з.б -ны отсігіне алыларды тайпалы бірлестігі рылды. (Б.з.бІІІ немесеІІ соы).Территориясы: аратау жасы-Сырдарияны орта аысы. алыларды е негізгі атамекені- Сырдария зеніні орта аысы. Асанасы –Битьян аласы. Халы-600мы, 120 й. Билеушні тулы-Хан. Бкіл елді басару ісін ханны ш узі атаран. Жазба деректерге араанда алы елі бес блікке блінген. р блікті кіші хандары болан, олар лы хана баынышты болды. Лауазымды ызмет мрагерлік жолмен берілді. алы туралы мліметер б.з.б ІІ асырда ытай деректерінде кездеседі. Археологиялы ескерткіштері.Археологтар алылар мекендеген аудандарды азба жыстарын жргізіп, кпдеген орымдар мен оныстарды тапты. Оларды ауыншы, отырар-аратау, жетіасар археологиялы мдениттері деп блді. ауыншы мдениеті-Ташкент тірегіндегі айма. Бл мдениетті жасы зерттелегн есеркіші-Сырдария жаалауындаы Шардараа таяу орналасан Атбе онысы. Отырыр аратау мдениеті-Сырдария зеніні орта аысы тсындаы аатау беткейлерінен Талас зеніне дейінгі аралы. Бл мдениет ескертіштеріні маызды орталыы-отырар алабы. Арыс зенініні сол жаалауынан жиырма шаты тбе табылды: Шаштбе, остбе, Мардан, Сейітман тбе, Шлтбе. Е лкені-Ккмардан. Бл оныстан балшытан жасалан кеспектер табылды. Онда тары, кріш, бидай, арпа, абрша саталан. Жетіасар мдениеті–уадария мен Жаадария аарлары аралыы. Бл б.з.б І мыжылдыыны ортасы мен б.з І мыж.ортасы аралыындаы Арал теізіні шыыс жаында ркендеген мдениет. Шаруашылыы:алы тайпасыны негізгі шаруашылыы-кшпелі мал шауашылыы. Асты байлыы-мал. Кбінесе жылы мен ой сірген. Мал жайылымы орталы -н далаларына дейін жетті. ыстаулары-негізінен Сырдария бойы. Хорезмде, Арал ірінде, Зеравшан аарында, Ташкент алабында ежелгі оныстар мен алалар алыптаса бастады. аллар жеріндегі металл ндірсіні орталыы-Шаш-Ила аймаындаы оныстар ежелгі лата аласы-металл деуді ірі орталыы.

алы йелдері арасында олнерді жн деу ксібі жасы дамыды. Б.з.ІІ- алылар кнделікті трмысына ажетті барлы німдерді здері дайындан. алыларда сйек сату ісі дамыан, сйекиен пыша, анжар, семсерлерге ын жасаан. алылар лы жібек жолыны бір тармаын баылап отырды: Сырдария-Жайы-Еділ бойы-кавказ-ара теіз. Отырар алабынды Мардан орымдарынан ытай тегелері, Талас аарындаы Шо-аа орымынан кушандар мен сасанилерді тегелері табылды.алылар Иран, Сирия, ндістан, ытай, аратеіз жаалауындаы елдермен сауда атынас жасаан.

2.Орынбор ырыздары туралы жары– Ресей кіметіні Кіші жз азатарын жааша басару масатында жасаан шарасы. 1824 ж. наурызда Сырты істер мин-ні жанындаы Азия департаментінде бекітілді. Оны жобасын 1822 ж. Орынбор ген.-губернаторы П.К. Эссен дайындады. Бл жоба бойынша Кіші жзде ханды билікті жою туралы шешім абылданды. Кіші жз ханы Шеразы Орынбор -на шаырылып, Орынбор шекара комиссиясыны жмысына кеесші ызметіне таайындалды. Кіші жз жері – батыс, орта жне шыыс кімш. жйелеріне блініп, оны билеуші слтандар басарды. Жзді блінуі руларды орналасуына жне оларды арасындаы билеуші слтандарды беделіне байланысты болды. Сондытан бліну аумаы жаынан да, халыты саны жаынан да біркелкілік болан жо. Шекаралы комиссия рамына траа, трт кеесші, ауатты азатардан тратын трт кіл кірді. Шекаралы комиссияны міндетіне далада тртіпті сатау, жергілікті аза шенеуніктеріні тіршілігін адаалау, салы жинау, сот істері, мед. жаын баылауа алу кірді. Жергілікті кімш-ті рамына Кіші жзді ш блігіні слтандары, дистанция басарушылары кірді. Слтандарды Орынбор скери губернаторы, ал баса шендерді брін шекаралы комиссия таайындады. рбір билеуші слтанны 100 – 200 адамнан тратын скери командасы болды. Оларды ордасы казак станицалары мен бекіністерінде орналасты. Бл жарыдан кейін сот жйесінде де кптеген згерістер болды. Ірі ылмысты істер скери сот немесе шекаралы комиссияны олына кшті, ал кішігірім ылмысты істер азаты дстрлі дет-рып задары негізінде аралды. Патша кімш. жергілікті билік органдарын, оны ішінде билер сотын полиц. жазалаушы органдара айналдыруа талпынды. Олара амауа алуа, дре соуа, Сібірге жер аударуа рсат берілді. Дстрлі билік рылымын иратан жаа жйе – Кіші жз азатарын Орынбор шекара комиссиясы арылы басаруды кшейтіп ана ойан жо, леум.-саяси жне шаруашылы мірді барлы жатарын да амтыды. азатарды нарсыз жерлерге ыыстыран орыс оныс аударушыларын орналастыру шін ке ммкіндіктер ашылды.

3. лы Отан соысы басталуы сипаты. аз-н фашизм жоспарларында. Майдандаы ерліктер. Депортация немесе халыты зорлыпен кшіру-бізді елді е айылы беттеріні бірі болып табылады. Депортациямен байланысты оиалар жылы жабылды. Депортация соыс алдында басталды. 1937 жылы -н мен Орта Азияа корей халы оныс аударылды. оныс аударушылар Алматы облысы, Отстік -н, Атбе облысы, Солтстік -н облысы, араанда , останай, Батыс -н облысына оныстандырылды. Бл уаытта КСРО-ны отстік шекараларынан -на курдтар, армяндар, тріктер жер аударылды. 1940-41 жылдары поляктар жер аударылды. лы Отан соысы басталаннан кейін 1941 жылы 28 тамызда «Поволжье ауданында орналасан немістерді оныс аудару » туралы жары шыты. Жаа жерге орналастыру шін жер жыртуы мол аудандар, Новосібір жне Омбы облыстары, Алтай лкесі, -н жне баса да республиканы жерлері блініп берілді. Міндетті трде оныстандырлыан жерде ашу шін 20 жыл айдаудаы жмсы берілетін болды. Немістерді оныстану ерекшелігіні бірі мекен-жайлары ауылды жерлер болан. Поволжьеде 1918 жылы Поволжьені неістерді ебек коммунасы рылды, 1924 жылы Поволжье немістеріні автономды ССР-ге айналды. 1941 жылы ол таратылды. 1991 жылы 26 суірде «уына шыраан халытарды атау туралы», 19991 жылы 18 азанда «Саяси уын-сргін рбандарын атау туралы» задар абылданан. 1944 жылы мамырда Мемлекеттік ораныс комитеті тбектен ырым татарларын жер аудару туралы аулы абылдады. Шешім бл халытарды фашисттік оккупанттармен ызметтестікпен мотивацияланды. 1943-44 жылдары -на Солтстік Кавказ кілдері жер аударылды: алмы, балкарлытар, чечендер, ингуш, карачай, трік-месхетиндер. Омбы облысы, Новосібір облысы, Алтай аймаы, Красноярск аймаына оныстандырылды. Солтстік кавказ халытары Сібір, -н, Орта Азия, Оралдаы жмыстара жіберілді. арашайлар Отстік -н, Жамбыл облысына оныстандырылды. Шешен, ингуштер Алматы, останай, араанды, Амола, Солтстік -н, Жамбыл, Отстік застан, семей облысына орналасты. Жер аударушыларды тадыры айылы болды. йел, балалар, асаалдарды кп саны жолда айтыс болды. Жаадан оныс аударушыларды баса климатты жадай ктті.-н территориясына оныс аударандар арнайы оныс аударандар статусында болды. Ебекке бнйімді арнайы жер аударандар оамды жмыс ебегімен айналысуа міндетті болды.1942 жылы атарда мысалы, немістер 15 жастан 55 жаса дейін соыс аяталана дейін ебек колонналарына біріктірілді. Арнайы оныс аударушылар орналастыран жер ауданынан шыуа ыы жо болды. Бл ашу жне ылмысты жауапкершілікке тартылды. Арнайы оныс аударушылар 3 кн ішінде НКВД-а отбасы рамында болан згерістер туралы хабарлауы ажет болды (баланы туылуы, мшесіні айтыс болуы немесе ашу). Кптеген отбасылар кпке бір-бірінен ажыратылан болды.

1953 жылы 13 желтосанда немістерді жне отбасы мшелеріні ыты жадайлары алынды, біра Отана айтуа ыын алан жо. 1964 жылы 29 тамызда немістерден барлы айыптар алынды. 1972 жылы олара баса аудандара орналасу жне отана айтуа рсат берілді

-ндытар Мскеу (30 ыркйек 1941ж. – 20 суір 1942ж.), Ленинград (8 ыркйек 1941ж. –

27 атар 1944ж. 871 кн) шін шайаста

-ОС алашы кезінде аз-нда 14 атыштар жне атты скер дивизиясы, 6 бригада рылды;

- Брест амалын ораушылар ішінде -ндытар болды.

- Дивизия комиисары Рыков 1941 ж. 20 ыркйегінде 800 жауынгермен ш тулік соысып, аза тапты.

- Мскеу тбінде генерал-майор Панфиловты 316 атыштар дивизиясы.

- 1941 ж. арашада 1075-атыштар дивизиясы Дубосеково тбінде.

- Б. Момышлы, ротаны саяси жетекшісі М. абдуллин басаран автоматшылар тобы.

Бородино тбінде неміс штабына басып кіріп, 5 неміс офицерін жойан Т. Тотаров КСРО Батыры атанды.

- Ленинград тбінде С. Баймаанбетов ататы Мотросовты ерлігін айталады.

- -нда рылан скери блімдерді штен бірі Ленинград тбінде шайасты.

- 1941 ж. ыркйегінде Жамбыл «Ленинградты рендерім».

Сталинград шайасы (1942ж. 17 шілде – 1943ж. 2 апан)

- 1942 ж. жазында рыстар басталды.

- Осы жылы кзде Каспий ірінде соыс жадайы енгізілді.

- Нркен бдіров 1942 ж. 19 желтосанда уе айасында шаын жау шоырына баыттады.

- 300 фашисті тегеурініне 11 аарман ттеп берді. Жауынгерлер ораан тбе «Шыысты 11 батырыны тбесі» д.а.

- Дон мен Еділ жаасында жау топтарын оршауа алу жніндегі операция кезінде -нды подполковник Позолотин басаран 17-гвардиялы танк полкі ерекше кге тсті.

- -нды партизандар 3,5 мы адамнан асып тсті.

айсенов, Ааділова, Воробьева, Семенова.

Жауды батыса тысыру. Берлин операциясы (1945ж. 16 суірі мен 8 мамыры).

- С. Нрмаамбетов, Съянов, айдоуов,Трарбеков, Кбеков, Т. Бигелдинов, Еремеев, Шелихов. Р. ошарбаев досы Булатовпен бірге Рейхстага Жеіс туын тіккен. Ал Мденов пен араманов 1008-атыштар дивизиясыны туын тіккен.

- райсысы 200-ден астам шуа шыып, уе мен жерде 10-нан астам шатарды, кптеген танкілерді, рыс техникасыны баса да трлерін жне жздеген фашистерді жойан шабуылшы шыштар Т.Бигельдиновке, Л.Бедаа жне Иван Павлова, жеке зі 37 шаты жне топтасан рыстарда жауды таы да 6 шаын атып тсірген Сергей Луганскийге 2 мрте КСРО батыры атаы берілді.

- М. Маметова, А. Молдалова

- 500 -нды солдаттар, сержанттар, офицерлер КСРО батыры атанды.

- -ндытар Квантунь скерлеріне арсы соысты.

- 1942 ж. ыркйегінде «-н комсомолы» 45 танк жасап, Сталинград майданына жіберді.

- Республикада танк колонналары мен авиция шін 480 млн. сом жиналды.

- Рес-ка оушылары 4 млн. сомнан астам ашасын «-н пионері» орына аударды.

6-билет