Иматарды шаруашылыы
иматар, негізінен, мал шаруашылыымен айналысты. Олар мнымен атар егін шілікпенмен де шылданды, балы, а аулады, тайалы айматарда ымбат а терілерін дайындады. иматар арасында олнері де дамыды, мата тоып, киім тікті, металл бйымдар шыарды, темір, кміс, алтын ндіріп, металл йды. 9 – 11 асырлардаы араб-парсы авторлары отырышы иматарды траты мекендері боланын жазады. л-Идрисиді (12 асыр) дерегіне араанда, оларды зендер мен клдер жаасына, таулы аудандарда, пайдалы азба байлытары орналасан жерлерде 16 аласы боланы келтіріледі. Оларды кпшілігі сауда жолдарына орналасан. л-Идриси иматар хааныны Ертіс зеніні жаасындаы астанасы мыты оранмен оршаланын жазады. 9 – 11 асырларда иматар арасында ежелгі тркі діни нанымыны алдытары ріс алды, онда тірі мен аруаа сенушілік басым болды. Сонымен атар, оларды арасында трік халытарына ке тараан басылы та етек алды. има тайпалары мекендеген айматарда тас мсіндер ою салты ке тараан, олар сол мсіндерге табынан. иматар леуметтік жне мдени жаынан 6 – 8 асырларда ежелгі тркі ортасында алыптасан дстрлерді стап, одан рі дамытты. 11 асырды басында иматарды орнына жаадан ныайан ыпша тайпалары келді.
Има аанатыны лауы
X асырды аяы XI асырды басында има мемлекеті ыдырайды. Оны лауыны екі себебі болды. Негізінен аланда, зін-зі билеуге жне з мемлекеттілігін руа мтьшан ыпша хандарыны иматарды орталы билігіне баынбауына байланысты ішкі сипаттаы себеп. Сонымен атар XI асырды басында оныс аудара бастаан кшпелі Орталы Азия тайпалары оныс аударуыны ыпалымен болан сырты оиалар. Тайпаларды оныс аударуыны негізгі себебі — 916 жылы Солтстік Кытайда идандарды Ляо мемлекетінікрылуы болды. Бл держава жеріні батыса арай лаюы кшпелі тайпаларды одан рі ыысуына кеп соты. Тайпаларды орасан зор оныс аударуыны жаырыы орта асырлардаы кптеген деректемелерде: араб-парсы, орыс, армян, венгр, Византия, сирия жэне т.б. деректемелерінде крініс тапты. Бл деректемелерден е алдымен араб алымы л-Марвазиді (XII г.) атап ткен жн, онын шыармаларында сол кшу жнінде мейлінше кнды апарат саталан, ол тайпаларды оныс аударуын былайша суреттейді: «Оларды (тріктерді) арасында кндар деп аталатын бір топ адам бар, олар кытай аанынан орып, ытай жерінен келді. Олар — несториан сарынындаы христиандар. здеріні айматарынан олар жайылымны жеткіліксіздігінен кетті. Икинджи ибн ошар Хорезмшах соларды (арасынан) шыан. Олар (ндар) айлар деп аталатын халытан теперіш крді. Блар олардан кп те кшті болатын. Блар оларды жайылымнан уды. Сонда ндар шарлар жеріне келіп оныстанды да, шарлар трікмендер жеріне кшті. Трікмендер оыздарды шыыс жерлеріне кшті, ал оыздар Армян теізіне жаын маайдаы печенеттер жеріне кшіп барды». Бл арада Армян теізі деп ара теіз айтылады. Демек, бл кшу ытайдан ара теізге дейінгі халытарды амтыды. Бл мліметтерге біратар алымдарды жасаан талдауы ысаша трде мынадай кріністі кзге елестетуге ммкіндік береді: ай жне н тайпалары има-ыпша тайпаларыны бір тобын Солтстік-Шыыс Жетісу мен Ертіс іріне ыыстырып, има мемлекетіне соы береді. Сйтіп айлар ыпшатарды орнынан озайды, ал ыпшатар оыздарды Сырдария зеніні аарынан, Аралды батыс ірі мен Каспийді солтстік ірінен ыыстырып, оларды орысты отстігіндегі жне ара теіз ірі далаларына кшуге мжбр етеді. Оыздарды жерін басып аланнан кейін ыпша хандары едуір кшейіп, има-ыпша жне уман тайпаларьшы брыны оныстанан негізгі жерінде кш-уаты жаынан басым болады, ал иматар осы оиалар барысында саяси стемдігінен айырьшып ана ойан жо, сонымен атар ыпшатара туелді болып алды. иматар бір блігі Ертісте алып, екінші блігі Тркістан жне Орта Азия аймаына оныс аударды, енді біразы ыпша тайпаларымен бірге батыса, отстік орыс далаларына арай озалды. ыпшатар има мемлекетіні орнын басты.
Азастанны экономикалы жне мдени мірі. лы Жібек Жолы