Аза-Жоар атынастары: Бланты, Аыраай щайастары

Жоар мемлекетіні рылуы жне оны аза жеріне шапыншылыы

аза халына мгі жойылып, рып кету аупін тндірген жау – жоарлар еді.

XVII асырды бірінші жартысында ойраттар мен азатарды арасындаы скери атыыстар жиілей тсті. Ойрат феодалдарыны Шыыс Моолияа арсы жргізген соыстары оларды кшін ныайтты. XVI асырды ая шенінде ойраттар трт тайпалы бірлестіктен ралды. Олар: Тарбаатайдан Шыыса арай ірді алып жатан торауыттар, Ертісті жоары аысын бойлай оныстанан дербеттер, азіргі Дихуа аласыны тірегіндегі хошоуыттар жне Іле зеніні жоары жаындаы шоростар еді.

аза жне ойрат міршілеріні арасында жайылымды жерлер шін атыыстар XV асырда басталан болатын. XVI асырды аяында ойраттарды шаын бір блігі стсіз шабуылдан кейін аза ханы Туекелге баынышты болып шыты. 1635 жылы онтайшы Батурды бастауымен Жоар хандыы рылды. Осыдан со, егер XVI асырды аяында XVII асырды басында аза хандыына бытыраы ойрат тайпалары арсы болса, XVII асырды екінші ширегінде кштерді ара салмаы жоар тайпаларыны пайдасына згере бастады. аза-жоар атынастары, сіресе Батур-онтайшы (1634–1654 жж.) билік ран кезде ерекше шиеленісе тсті. Одан кейін алдан-Бошакту (1670–1697 жж.) билеген кезде, оны мрагері Цеван-Рабтан (1697–1727 жж.) кімет басына келгенде аза-алма атынастары атты шиеленісіп кетті. 1698 жылы ойраттар мен аза хандары арасындаы арулы атыыстарды жаа кезеі басталды. Жоарларды скер басшылары маызды сауда жолдары тетін жне ірі сауда орталытары орналасан Отстік азастан жерін басып алуды кздеді.

1710–1711 жылдары жоарлар аза жеріне басып кіріп, ырын соыс жргізді. 1717 жылы жазда Аякз зеніні жаасында азатарды 30 мы жасаын таландап жеді.

1718 жылы Туке хан ліп, билік оны баласы Болат хана ткен тста алматарды аза жерлеріне жорыы кшейді. Бл жорытарды табысты болуына шведті артиллерия сержанты Иоганн Густав Ренатты тигізген сері лкен. 1709 жылы Полтава тбінде орыстарды олына тскен Ренат Тобыл аласына айдалады, осында Ертісті бойымен жоары рлеп бара жатан Бухгольцты экспедициясы рамында Кереку аласыны маында 1715 жылы ыста ол алматара ттына тседі. 1733 жыла дейін алматарды олында болан ол алматарды темір балытып, зебірек жасауа, оны оын дайындауа, тіпті баспахана жасап, ріп юа йретеді. Ренатты кмегімен зебірек атыс жаратарын жасап, жз мынан астам скер рап, алматар азатара арсы соыса дайындалып жатанда азатар жаы олардан ауіп ктпей, ішкі талас-тартыспен жрген болатын. Бл тста азатар мен алматарды шекарасы Ертіс зені, Балаш клі, Шу, Талас зендеріні аралыымен тетін.

1723 жылды кктемінде жоарлар шешуші жорыа шыты. Мол скер жинап, толы аруландырып, оны олбасшылыына Шуно Дабо деген алма баадрін таайындады. Оны тактикалы жоспары бойынша алма скерлері стратегиялы екі баытта имыл жасауа тиісті болды. Бірінші баыт аратауды басып тіп, Шу мен Талас зендеріне шыу болса, екінші баыт – азатара ес жиызбай соы беріп, Шыршы зеніні ойнауына жету еді. Бл жоспарды іске асыру шін скерлер жеті топа блініп, оны бірі Жетісу Алатауыны етегіндегі Балаш кліне ятын трт зенні бойына топтастырылды. алматы ірі олбасшысы Амурсана басаран 70 мы адамнан тратын екінші бір тобы Іле зеніні бойына, Кеген зеніні солтстік жаасына, Нарын зеніні кншыыс жаындаы Кетпен тауыны баурайына орналасты.

Сйтіп, Алатау баурайын жайлаан аннен-аперсіз отыран алы елге шабуыла шыан алма скерлері азатарды анын судай аызды. Еркек кіндікті адамдарды ырып, йелдерді, ыздарды байлап-матап алып кетті. Бейам отыран ел басыншылара ешандай арсылы крсете алмады. лы жз бен Орта жзді азатары Самаранд пен Ходжентке арай шбырды. Кіші жз азатары Хиуа мен Бараа аылды. Босындарды біразы Алакл маына келіп паналады. Бл кезеді аза «Атабан шбырынды, Алакл слама» деп атады. Яни, азатарды табаны ааранша шбырып, Алаклге жетіп азап пен аштытан слаан жерлер еді дейді. Осы ауыр жылдарда шыан азаты аралы ды айылы, н раны сияты «Елім-ай» ні еді. Мнан ш жз жыла жуы уаыт брын шыарылан осы лемен оны ні азаты басына тскен сол бір ауыр кндерді шпес ескерткіші.