Жылдардаы орыс революциясына азастан халыны атысуы.

азастан ебекшілеріні 1905–1907 жылдардаы ереуілдері орыс халыны революциялы кресімен тыыз байланысты еді.

1905 жылы апанда Орал, Перовск, Тркістан, Шалар теміржолшылары здеріні экономикалы жадайларын жасарту талабын ойан ереуіл жасады. 1904 жылы пайда болан Сібір социал-демократиялы одаы, оны Омбы, Орынбор, Саратов комитеттері азастан жерінде революциялы жмысты кшейте тсті.

1905 жыл азан айындаы Бкілресейлік ереуілді серімен азастанны барлы алаларында шерулер, митингілер мен жиналыстар болып тті. Перовскідегі, Оралдаы, араралыдаы, Павлодардаы манифестациялар нерлым ірі болды. Оларды орыстар арасынан жне азатардан шыан жергілікті зиялылар йымдастырды. араралыдаы 1905 жылы 15 арашадаы лкен саяси митингке азатардан, татарлардан, орыстардан жне басаларынан тратын 400-дей адам атысты. Олар патша кіметіне арсы біратар талаптар ойды, отаршылы кімшілікке арсы кресуге шаырды. Кейіннен араралы оиасыны басшылары уына шырады. А. Байтрсынов Орынбора, Ж. Абаев Якутияа жер аударылды.

Патша кіметі 1905 жылы 17 азанда елдегі революциялы озалысты басу масатында арнайы манифест абылдады. Біра бл жоары мртебелі манифест жмысшы озалысын бседеткен жо, айта кейбір жерлерде кшейте тсті.

аза жмысшылары мен шаруалары патша кіметіне орыс жмысшыларымен жне оныстанан шаруалармен ол стаса отырып арсы шыты. аза шаруалары е алдымен жер, су шін, тедік, бостанды пен туелсіздік шін кресті. 1905 жылы жазда Семей, Торай жне Орал облыстарында жер шін толулар болды.

Мскеудегі желтосан арулы ктерілісіні серімен 1905 жыл 11 желтосанда Успен руднигіндегі жмысшыларды ірі ереуілі тті. Ереуіл барысында орыс жмыскері Петр Топорнин мен аза жмысшысы лімжан Байшаыров басаран «Орыс-ырыз одаы» рылды. Жмысшылар здеріні жалпы жиналысында абылдаан талаптарын «Петиция» ретінде рудник басшысы Н. Фелльге тапсырды. Оны бірде-бір пункті абылданбаандытан «Орыс-ырыз одаыны» шаыруымен рудникте ереуіл басталды. Рудник кесесі стіне ызыл жалау ктерілді. Успен руднигі жмысшыларыны ереуілі 1905–1907 жылдары азастанда болан революциялы озалыс тарихында крнекті орын алады. Яни, ол лкеде революциялы озалысты е жоары шарытаан кезі деп саналады.

1906 жылы 6 атарда патшаны арнаулы жарлыымен Амола жне Семей облыстарыны бкіл аумаына соыс жадайы енгізілді. Солтстік азастана Меллер-Закомельскийді жазалау экспедициясы келінді.

1905–1907 жж. болан революциялы озалыстармен байланысты азастан жмысшыларыны ксіпода йымдары бой ктерді. Алашыларды бірі болып Оралдаы теміржолшыларды ксіподаы (1905 ж. араша) рылды, оан Н. Смуров, Н. А. Покатилов жне Н. И. Ульянов басшылы жасады. 1905–1906 жж. Орынбор-Ташкент теміржолшыларыны ксіподаы е ірі йым болып саналды. Оны 6 мы мшесі болан.

1905 жылы желтосан айында I Мемлекеттік Думаны шаыру туралы патша кіметіні жарлыы шыып, оан азастаннан 9 депутат, оны ішінде 4 аза сайланды. Олар: . Бкейханов, А. Бірімжанов, А. алменов, Б. лманов. 1906 жылы тамыз айында II Мемлекеттік Дума шаырылды. Оан азастаннан 14 депутат сайланды, оны алтауы аза халы кілдері болды. Олар: Ш. ошылов – Амола облысынан, Х. Нрекенов – Семей облысынан, Б. аратаев – Орал облысынан, А. Бірімжанов – Торай облысынан, Т. Аллабергенов – Сырдария облысынан, М. Тынышбаев – Жетісу облысынан.

лтты озалысты . Бкейханов, А. Байтрсынов бастаан жетекшілері халыты азатты озалысын конституциялы монархия, либерал –демократиялы реформалар жргізу шін креске баыттаысы келді. 1905 жылы азанда лтты интеллигенция кілдері Оралда бес облыстаы азатарды делегаттарыны съезін ткізіп, онда оларды лтты мддесін орауа тиісті Ресейді конституциялы-демократиялы партиясыны филиалын рмашы болды. 1906 жылы суір-мамыр айларында Семейде азатарды екінші съезі болып тті.

аза ебекші барасыны 1905–1907 жылдардаы лт-азатты озалысы кп жадайда йымдаспаан трде тті.