Ауыл шаруашылын кштеп жымдастыру
Коммунистік партияны XV съезінде ауыл шаруашылын жымдастыру ісіні аяталуы 1932 жыла жоспарланды. аза жерінде колхоз рылысы 1922 жылдан бастап кеейді.
жымдастыру ісіне кмек ретінде ауылды жерлерге 8000 жмысшы жіберілді. 25 мыдышылар деп аталан 1204 "жымдастырушы" Мскеу, Ленинград ситы орталытардан жіберілді.
Ауыл шаруашылыыны жымдастырылуы те атал жадайда жргізілді. 1931 жылы кшпенді жне жартылай кшпенді шаруаларды жаппай отырышыландыру жнінде міндет ойылды. жымдастыру жедел жне жоспарсыз жргізіле бастады.
1928–1931 жылдардаы жымдастыру барысы:
республика шаруашылыыны 1928 жылы 2% -ы,
1930 жылы суірде 56,4%-ы,
1931 жылы азанда 69%-ы жымдастырылды.
Ауыл шаруашылы німдерін жне малдарды кшпен алды. Мысалы, 1931–1932 жылдары Шбартау ауданында малды 80%-ы етке ткізілді. Балаш ауданыны халына 297000 мала салы салынды, ал Балашты барлы малы 173000 ана болды. Торайдаы 1 млн. малды 98 мыы ана алды.
Кулактарды жою ісі атал жргізілді. Шола белсенділер орташалармен атар кедей шаруалара да зорлы жасады.
жымдастыру зардабы
1929–1933 жылдар аралыында азастандаы біріккен мемлекеттік саяси басарма (ОГПУ) 3386 адамды ату, 13151 адамды трмеге амау туралы кім шыарды. Кптеген адамдар здеріні малдарынан айырылды.
1930–1932 жылдары азастанды йгілі лы жт ашты жайлады.
62. азастан елді индустрияландыру кезеінде (1928–1932 жж.)
Индустрияландыруа баыт алу.
азастанда индустрияландыру ісі 1928–1932 жылдары тті. 1928–1932 жылдары халы шаруашылын дамытуды бірінші бесжылдыы болды.
Бан дейін азастанда араандыдаы кмір кен орындары, Ембідегі мнай ндірісі, Алтайдаы тсті металлургия сияты санаулы ана нерксіп орындары болды. Жалпы, німіні 84,4%-ы ауыл шаруашылына тиесілі болды. Елді индустрияландыру шін ауыр нерксіпті, оны ішінде машина жасау саласын, кен ндірісі орындарын, теміржол жйесін дамыту керек болды. КСРО индустрияландыруды жоспарына азастан да енгізілді.
Индустрияландыруды жзеге асыру жолында кімшіл-міршіл саясат атты брмаланды. 1925–1933 жылдары азастан коммунистік партия комитетіні бірінші хатшысы Ф. И. Голощекин болды. Ф. И. Голощекин азастанда азан революциясы болан жо, сондытан айтадан революция жасау керек деп шешті. Осы ойын іске асыру масатында ол «Кіші азан» ткерісін ткізу идеясын сынды. Бл сынысты И. В. Сталин олдады. Ф. И. Голощекин азастанды одаты шикізат базасы ретінде индустрияландыру баытын станды. Ф. И. Голощекинні «Кіші азан» идеясына алашы болып С. Сдуаасов арсы шыты. С. Сдуаасов азастанды шикізат базасы ретінде пайдалануа ашы трде арсы трды.
Индустрияландыруды жзеге асыру масатында аза жеріні табиат байлытарын зерттеу басталды. Н. С. Курнаков бастаан геологтар Орталы азастанны табии ресурстарын зерттеді. И. М. Губеин Орал-Ембі ауданында мол мнай оры бар екенін длелдеді. . И. Стбаев жезазан мыс кен орныны мол байлыын анытады.
Индустрияландыруды жзеге асыру.
Тркісіб рылысы
1927 жылы Тркістан-Сібір теміржол рылысы басталды. Трксіб теміржол рылысыны басшылары:
В. С. Шатов – рылыс бастыы,
Н. Нрмаов – рылыса жрдемдесу комиссиясыны басшысы,
Т. Рыслов – РКФСР кіметі жанындаы рылыса жрдемдесу комиссиясыны басшысы.
Теміржол рылысында 100000 адам жмыс істеді. Тркістан-Сібір теміржолы 3 жылды ішінде салынып бітті.
1930 жылы 28 суірде Айнабла станциясында жолды екі жаы тйісті.
1931 жылы атарда Трксіб теміржолы пайдалануа берілді.
Тркістан-Сібір теміржолы Орта Азияны сібірді экономикалы ірімен байланыстырды.
Индустрияландыру бірінші жаынан Кеес халытары кшімен жзеге асса, екінші жаынан орталыты кімшіл-міршіл жйесі негізінде жргізілді.
Соыса дейін азастанда ембі мнай ндіру орындары, араанды кмір кен орындары, Жезазан, Балаш мыс комбинаттары, Шымкент орасын зауыты т. б. ірі ксіпорындар салынды.
Жалпы, азастан Орал мен Сібірді ірі нерксіп орындарын шикізатпен, пайдалы азбалармен амтамасыз етті.
азастанды индустрияландыруды басты міндеттері орындалмады. Себебі азастанда кбінесе ндіруші нерксіптер салынанымен, деуші нерксіп дамытылан жо.
Индустрияландыруды ерекшеліктері.
Индустрияландыру азастанда, негізінен, жоарыдан жргізілді.
азастанда салынан нерксіптер дайын нім шыармады. Шикізатты, негізінен, Ресей мен Украина нерксіптеріне тасыды.
Урбанизация кшейіп, 1930 жылы ала халыны лесі 29,8% болды.
1935 жылы республикадаы жмысшыларды 43%-ы азатар болды.
1939 жылы республикадаы ала халыны саны 375000-а дейін жетті.
Индустрияландырудаы жмысшылар ебегі.
азастан нерксіп орындарына Мскеу, Ленинград, Донбасс т. б. ірі нерксіп орталытары мен жмысшы топтары кмек крсетті.
Жаа техниканы мегеріп, жаадан салынан нерксіпте істейтін мамандарды даярлау керек болды.
Бл шін кптеген аза жмысшылары ксіби білім алу шін Мскеу, Ленинград, Донбасс, Баку нерксіп орындарына жіберілді.
Алаш Трксіб рылысына ара жмысшы ретінде атысан Д. Омаров кейіннен Трксіб бастыы, ал Т. азыбеков «аза клік рылысы» тресіні бастыы болды. Жаа техниканы мегеру барысында Донбасс забойшысы А. Г. Стахановты рекорды насихатталды. Стахановты аза жеріндегі ізбасары араанды кеншісі Тсіп Кзембаев болды.
Сфи тебаев, Мелдебек Саымбеков, Ахметжан Сафин, Заира Табылдинова – азастандаы индустрияландыру ісіні здіктері.