Ебекшілерді трмыс жадайыны згеруі.
40-жылдарды екінші жартысы мен 50-жылдарды басы КСРО азаматтарыны басым кпшілігі шін аса ауыр кезе болды.
1947 жылы желтосанда карточка жйесі жне ебекшілерді азы-тлік жне нерксіп німдерімен лшеулі амтамасыз ету жойылды. Сол жылы аша реформасы жзеге асырылды. Негізгі німдерді, нан жне наннан жасалан німдерді, етті, нерксіп німіні баасы арзандады. Сомны сатып алу ныны ктерілуімен атар ебекшілерді жалаысы да сті.
Екінші дниежзілік соысты мгедектеріне, соыста аза боландарды отбасына леуметтік кмек крсетілді. Жасы лайандара, асыраушысыны аза болуына байланысты жне уаытша ебекке жарамай аландара зейнетаы таайындалды. Кп балалы жне жалыз басты аналар жрдем алып трды. Шипажайлар мен демалыс йлеріне, балалар лагерьлеріне жеілдіктермен жолдамалар берілді. Осы жылдары кезектен тыс жмыс істеуге тиым салынды, аылы демалыс алу алпына келтірілді.
Мемлекеттік крделі аражат пен кооперативтік ксіпорындарды жне баса йымдарды есебінен халы шін трын йлер салу рістеді.
Жмысшылар мен ызметкерлерді айлы жалаысы бір жарым есе ана сіп, 1950 жылы 64 сома те болды.
уел бастан негізсіз жасалан, соан арамастан насихат кеінен пайдаланан арзандату саясаты халыты басым кпшілігі тратын ауыл есебінен жргізілді.
68. Ты жне тыайан жерлерді игеру (1954–1958 жж.)
Ты жерлерді игерілуі 1954 жылы басталды. 1954 жылы наурызда КОКП Орталы Комитетіні пленумында «Асты ндіруді арттыру, ты жне тыайан жерлерді игеру» туралы аулы абылданды. Ты игеру, асты сіретін егістік клемін арттыру, негізінен, Орал мен Сібірде, Солтстік Кавказ бен азастанда жргізілді.
1954 жылы Кеес Одаында 13,4 млн. гектар жаа жер, оны ішінде азастанда 6,5 миллион гектар жер игерілді. 1956 жыла арай КСРО-да егістік клемін 28–30 миллион гектара жеткізу кзделді. Ты жерлерді игеру ісі ерекше арынмен, асыыс трде жргізілді. 1955 жылы 9,4 миллион гектар жер жыртылды. Ал жоспар бойынша 7,5 млн гектар жер жырту кзделген болатын. Ты жерлерді игерілуі жргізілді:
Амола, Солтстік азастан;
останай, Ккшетау;
Торай;
Павлодар облыстарында.
Ты жерлерді игеру масатында азастана кптеген жмысшылар келді. 1953–1958 жылдар аралыында совхоздар мен колхоздара 266,6 мы механизатор, 1954 жылы Амола облысына ты игеру шін 20000-а жуы адам келді. Ты игеруді жеделдету масатында кптеген шаралар олданылды. Баса ірлерден ты игеруге келгендерге кптеген материалды жеілдіктер жасалды. Ты игеруге келген р адама 150–1000 сом аралыында бір реттік кмек берілді. Бдан баса да материалды, азы-тлік т. б. кмектер берілді. Ты игеруге келгендер ауыл шаруашылы салыынан босатылды.
1954–1959 жылдар аралыында аза КСР-де ты жне тыайан жерлерді игеру масатында 20 млрд-а жуы сом жмсалды.
Ты игеруді пайдасы.Ты игеру азастанда ерекше арынмен жргізілді. азастанда егістік жерлерді клемі артты. Асты ндіру клемі жнінен азастан одата 2-орына шыты. Соны арасында азастан Орта Азия мен Сібірді, Оралды астыпен амтамасыз етті. Ты игеру жылдарында азастан кп лтты, интернационалды елге айналды. азастан жерінде кптеген трын йлер, рылыстар, мдени обьектілер салынды. Он мыдаан шаырым жолдар тселді.
Ты игеруді салдары.Кптеген жылдар бойы ты жерлерді игеру партия крегендігі, Мемлекет жеісі ретінде дріптеліп келді. Ал оны клекелі жаы туралы ештее айтылмады жне айтылуы да ммкін болмады.
Е алдымен азастана ты жне тыайан жерлерді игеруге келгендер арасында арамтаматар мен ылмыскерлер де болды. 1954–1955 жылдарда азастана келген 650000 ты игерушіні 150000-ы ана механизатор болды. Нтижесінде кптеген тртіп бзушылытар, ылмыстар етек алды.
Ты игеруге байланысты совхоздара кбінесе тозан, блінген тракторлар мен комбайндар, ауыл шаруашылы техникасы жіберілді.
Экологиялы жадай крт нашарлады. Аса кп территория жыртылып, нтижесінде кп жерлер тіршілікке жарамсыз болып алды. Топыра эрозияа шырап, жерді нарлылыы азайды.
Мал шаруашылыыны дамуы артта алды. Миллиондаан гектар жерлер жыртыландытан, малды жайылымы, жемшп дайындайтын жерлер азайды. Мал шаруашылыыны шыына шырауынан ет, ст німдеріні клемі де азайды.
аза халыны лтты ерекшеліктері аяа тапталды. Ты игерушілер арасында аза халыны лтты намысын орлайтын теріс пікірлер тарады. Ты игеру жылдары аза халыны салт-дстрлері, мдениеті, лтты руханияттары ескерілмеді. аза мектептері, балабашалар, аза тіліндегі газет-журналдар азайды. аза тіліні олданылу аясы тарылды. Ты игеру жылдары келген 2 миллиона жуы баса лт кілдеріне берілген артышылытар аза халын менсінбеушілікті крінісі болды.