V. Интеллектуалды лт

 

азастанны алдында экономиканы жеделдете модернизациялау, шикізатты экономикадан индустриялы экономикаа кшу міндеті тр.

азіргі уаытта республикалы маыз­даы инвестициялы жобаларды тізімін алыптастыру аяталып келеді.

Олар барлыы жалпы сомасы 7,5 мил­лион теге болатын 97 жоба. Оны ішінде 380 миллиард тегені райтын 26 жобаны осы жылды соына дейін аятау жос­пар­ланып отыр. Олар - жаа ксіпорындар, білім беру мен денсаулы сатау саласы­ны жаа нысандары.

Біз дамыан елдерден озы техноло­гия­ларды тартып, бірлескен ндірістер ­рудамыз, инновациялы жобалара олдау крсетілуде. Біра егер біз экономикасы траты дамыан елдер клубына теміз десек, бл жеткіліксіз. Оны сыртында аса озы технологияларын бізге ешкім де ншейін бере салмайды.

азастана бізді лтымызды леуе­тін оятуа жне жзеге асыруа жадай жасайтын интеллектуалды ткеріс ажет.

кінішке арай, мір сру шін ара­жат керек. Біра, Артур Шопенгауэр айт­ан­дай, лкен дулет пен билік адамды ба­ытты ете алмайды. Ондай адамдарды р­айсысында да "зіне тн ам-арекеті мен мтаждары бар кедей жасырынып жатыр".

Бізді ендігі міндет - азастан­ды­тарды, бірінші кезекте жастарды білім­ділікке, интеллектіге, Отан мен халыа ызмет етуге деген кзарастарын згерту.

АШ пен Еуропада Нобель сыйлыын алан алымдарды тек ебегі мен ашан жаалытары шін ана рметтемейді. Олар барша шін де лгі болып саналады. Оларды лгісін жастара негелеп, сол арылы кш-жігерді, ебек пен талант­ты ркезде де табыса бастайтынын крсетеді.

Бізге лтты интеллектіні діін ру а­жет, бізге халыаралы дегейде бсе­ке­ге тсе алатын эрудициялы адамдар керек.

"Болашашылармен" кездесіп, "Ин­тел­лектуалды лт-2020" жобасын сын­ан­да мен осындай масаттарды кздедім.

Жоба негізінде ш аспекті бар.

Бірінші. азастанны білім беру жйесіндегі серпіліс.

Бгінде білім беру дерісіне ммкінді­гін­ше кеірек арауа болады. р адамды азіргі заманы лемде іс істеуге, білім ала білуге, мір сре алуа, бірлесіп мір сре бі­луге йрету ажет. Бл ЮНЕСКО а­лып­­тастыран "білім беруді трт тааны".

за жылдар бойы біздегі білім беру­дегі басты проблема апараттара ол жет­кізу болды. Кітап кткен зыннан-за ке­зектер, мыдаан беттік конспектілер, бір кітапты бірнеше адамны жабыла оуы сияты жйттер аа буынны лі де есінде.

Бгінде жадай басаша. Сарапшылар барлы кездерде жазылан кітаптара араанда, апараттарды 2006 жылы жаанды ауымда 3 миллион есе кп шыарыланын есептеп шыан. Баспа трінде ол Жерден Кнге дейінгі биіктіктегі 12 йме кітап. Болжам бойынша 2010 жылы апаратты бл клемі таы да алты есе лайма. Апаратты мндай клемінде жоалып кетуге де болады.

Сондытан азіргі заманы білім беруді перспективалы міндеті - ол сындарлы ойлай білетін жне апараттар аынында бадар ала білуге абілетті адамдарды даярлау.

Мектепке дейінгі жне бастауыш білім беру ісі бастапы интеллектуалды леует пен жас азастандытарды жасы ден­сау­лыын алыптастыра білуі керек. Олар тере аылымен, шексіз ызыу­шы­лы­ы­мен жне мірлік кш-уатымен ерек­шеленуге тиіс.

Орта білім белсенді, білімді жне та­быстара бадарланан тлаларды тр­бие­леуге жауап береді. Оушылар "ешашан бас­тауды тотатпа, ешашан тотауды бас­тама" деген аиаттан адаспаулары тиіс.

Осы жылы мені тапсырмам бойынша Астана мен Семейде интеллек­туал­ды мектептер ашылды. 2011 жыла дейін мндай мектептер елімізді р ай­ма­ында ашылатын болады. Оларды мін­деті - дарынды балаларды, оларды та­лант­тарыны баытын тауып, масатты дайын­дытарын бастау. Дарынды балалар бізде бар.

Бл мектептердегі негізгі екпін наты жне табии ылымдарды оытып, сындарлы жне креативті ойлау абілетін дамытуа тсірілетін болады.

Мен бл мектептерден лкен нтиже­лер ктемін. Олар азастанны интел­лек­туалды элитасын трбиелеуді іргетасы болулары тиіс.

Бл мектептер тлектеріні лемні кез келген университетінде оуа ммкін­діктері болулары тиіс.

Біра бл баса мектептерді дамыт­пай­мыз дегенді білдірмейді. Ауылдаы білім беру мселесі ерекше маыза ие.

Мен жас педагогтарды ауылдара оныс аударуа шаырамын. Біз оларды аладаы мектептерден кейін алуын, оны ішінде ашытытан оыту дістері есебінен есеруге міндеттіміз.

"Болаша" интеллектуалды мектеп­тері, Астанадаы Халыаралы универси­тет - бізді білім беру жйемізді лемдік стандарт­тара жаындату міндеті ойылып отыран аса маызды элементтер, міне, осылар.

Алдаы жылы Астанада ашылуы жос­пар­ланып отыран лемдік дегейдегі Ха­лыаралы университет инженерлік жне техникалы кадрларды, генетика, био­химия, физика мамандарын дайындайтын болады. Онда заманалы зертханалар, лтты биотехнологиялы орталы жне басалары жмыс істейтін болады.

Біз басында азУ, МЭБИ жне БТУ тран тоыз лтты университетке лкен мітпен араймыз.

Олар отанды жоары білім беруді негізгі жон арасы болулары тиіс.

Бір сзбен айтанда, біз алдаы жыл­дары білім беру жйесінде серпінді іс-имыл танытуа бел шеше кіріспекпіз.

"Интеллектуалды лт" жобасыны екінші аспекті - ылымды дамыту жне елі­мізді ылыми леуетін арттыру. ылым ин­новациялы экономиканы негізі болуы тиіс.

1990-шы жылдары бізді ылыми инс­титуттар аса ауыр жадайда алды. 2000 жылдан бастап ахуал згере бастады.

Соы бес жылда азастанды ы­лым­ды аржыландыру трт есеге жуы л­айып, стіміздегі жылы 18,5 миллиард те­гені рады. ылымды дамытуды 2012 жыла дейінгі мемлекеттік бадарламасы жзеге асырылуда.

Осыны арасында азастан жаан­ды бсекелестік рейтингіні "Иннова­ция­лы даму" индексі бойынша зіні орнын 13 позицияа жасартты.

Біра азастанды ылым зірше біз­ді экономикамызды наты талабынан алыс жатыр. Кптеген ылыми зерттеу­лер­ді нтижесін бизнес соншалыты а­же­тсінбейді. Орташа 100 азастанды а­лыма шет елдерде жарияланан бір ана ы­лыми мааладан келеді. 15 мы алым­нан тек бір-екеуі ана халыаралы патент­тер ала алады.

Сондытан басаруды моделін ана емес, сондай-а алымдарды здеріні ызметіне деген кзарасын згерткен маызды.

Жаында мен біратар наты шаралар абылданан ылымды дамыту мселелері бойынша кеес ткіздім.

ылыми жйеге атысушыларды бар­лы шешуші функциялары отайлан­ды­ры­латын болады.

олданыстаы жйе бойынша ылыми жобаны аржыландыруа тапсырыс алу­ды зі ана кем дегенде 5 баспалда - институт басшылыы, ылыми орталы, ылым жніндегі комитет, салалы министрлік, кімет арылы теді.

азір арты буындар ысартылуда. алымдар аржыландыру шін тікелей мамандандырылан ылыми кеестерге жгінетін болады.

Олара ылыми жобаларды іріктеу жне гранттар беру туралы шешім абыл­дау функциясы бекітіп беріледі.

Білім жне ылым министрлігі мен ылым комитетінде аржылы, материал­ды жне техникалы аспектілерді амта­ма­сыз етуді кімшілік функциясы са­талып алады.

Сондай-а ылыми ызметті ар­жы­лан­дыруды базалы, бадарламалы-ма­сатты жне грантты - ш компо­нент­тен тратын жаа жйесі енгізіледі.

ылыми масаттардаы барлы шы­ын­дар мемлекеттік сатып алулар жйе­сінен шыарылады. кімет НИОКР-ды ар­жыландыру шін бизнес-рылымдарды тарту жнінде шаралар арастырып жатыр.

Кріп отырандарыыздай, мемлекет ы­лымды дамытуа ажетті барлы шара­лар­­ды абылдауда. Біра мны барлыы егер білікті кадрлар болмаса, бекер болар еді.

Сондытан мен жастара елімізге е алдыы атарлы ылым салаларында жмыс істейтін талантты алымдар ажет деп ндеу тастаймын. ылыма барыдар, лшыныдар, здеріні зерттеу таланттарыды жзеге асырыдар!

азір азастан шін лкен мм­кін­діктер бар. Ттастай аланда алдаы ке­зе­де мына трт баыт лем картасыны ылыми-технологиясына лкен ыпал ететін болады.

Бірінші - биотехнология жне био­хи­мия. Бл - азы-тлік ауіпсіздігін са­тау, адамны иммунды жйесін ныайту, интеллектуалды жйе рудаы маызды ба­ыт. Сондытан азір біз Астанада лт­ты биотехнологиялы орталы рды.

Екінші - экоэнергетика. Бл - энер­гияны айталама кздері, "жасыл энер­ге­тика", отын элементтері, жоары ткіз­гіш­тер, кміртегі осындысын стау мен сатау, энергияны аз ттынатын жары кздері.

шінші - экология. Парникті газдар шыарындыларын азайту, су тазарту, трлі био­субстанцияларды тез анытау, био­ло­гиялы трыдан ыдырайтын пластиктер енгізу, бактериялар ру, оршаан орта­ны ластандырыштарды жою техно­ло­гиялары белсенді дамитын болады.

Тртінші - антиэйджинг (антикрілік). Бл мірді зарту мен жасаруды зерттеу.

Бл зерттеулер аншалыты крделі крінгенімен, адамзат ерте ме, кеш пе бл мселелерді брін шешеді. Бізді а­лым­дара да адамзатты осы проблема­лары­мен неге айналыспаса? Бл жастар шін осымша рух беретін міндеттер емес пе?

"Интеллектуалды лт" жобасыны шінші аспекті - бл инновация жйесін дамыту.

АШ-та бір мегаватт электр энергия­сы мен бір тонна темір рудасынан 10 ком­пьютер жасар еді, КСРО-да - 10 рельс, ал Ауанстанда - ештее де. Брі де ара­пайым - олда бар ресурстардан пай­да барынша мол болуы шін техно­логиялар, ноу-хау ажет.

Фрэнсис Бэкон: "Білім - ел мен халыа пайда келгенде ана кш", деген екен. Егер экономикалы пайда келмесе, ылыми-техникалы прогрестен еш пайда жо.

Инновация - бл ашанда сезгілікті тауар ндірісі сіміне келетін, пайда мен бсекеге абілеттілікті крт лайтатын идеялар тоысы мен бизнес.

Бгінде азастана инновациялы ызметті "жарылысы" ажет. Бизнес перспективалы жобаларды іздеп, оларды жзеге асыру шін бейімделуі жне жмыс істеуі тиіс.

Дамыан елдерде шаын бизнес бар­лы инновацияларды 50 пайызынан астамын жне жмыс орындарыны 70 пайы­зын амтамасыз етеді! Иннова­ция­лы идеялар иелері, инновацияларды жасаушылар, олар компаниялар немесе жекелеген алымдар болса да, сол кнні батырлары болулары тиіс. Олар туралы баралы апарат ралдары траты трде айтып отырулары керек.

оамда мінез-лыты инновация­лы, креативтік лгісі стемдік руы тиіс.

Елімізді барлы компаниялары, сі­ре­се инвесторлары занамалы дегейде з пайдаларыны бір блігінен иннова­ция­лы, ылыми жаалытара жне ыз­мет­керлерді оытуа аржы бліп труа міндетті болулары ажет.

азастанда "Инновациялы ызметті мем­лекеттік олдау" туралы За абылданды.

Мен кімет алдына инновациялы ызметті белсенді ету міндетін ойдым. Брінен брын технологиялар трансферті мен білімні кешенді жйесін ру ажет.

Инновациялы-технологиялы дамуды басаруды тиімді жйесін алыптастыр­ан жн. Бл шін салалы министрліктер мен лтты компанияларда ылыми-тех­никалы блімшелер ру, барлы жзеге асырылып жатан жне жоспарланып отыран жобалара сараптама жргізу шін жауаптыларды таайындау маызды.

Инновациялы инфрарылымдарды белсенді сапа ою ісін жаластыру - Алма­тыда Апаратты технологиялар паркі рылысын аятау, ірлік техно­ло­гиялар мен индустриялы айматар ру маызды.

азастандытарды жаа гене­ра­ция­сын алыптастыруа баытталан "Интеллектуалды лт - 2020" жобасыны мні осындай. Мнсыз біз азастанды бсекеге абілетті адам капиталы бар елге айналдыра алмаймыз.

Мен бгін барлы алымдарды, педа­гог­тар мен студенттерді оны жзеге асыруа бел­сенді атысуа шаырамын. Біріге оты­рып біз алдымыза ойан барлы ма­сат­тарымыза ол жеткіземіз жне аза­стан­да интеллектуалды лт ратын боламыз.

адірлі жас рпа!
лтты міті - сендерсідер. Саналы да сапалы, білімді де белсенді жастары бар елді ашанда есесі биік, болашаы зор болма. Сондытан елді ертегі баыты сендерді олдарыда деп мен айта аламын.

йтсе де, баыт ешбір жанды зі іздеп келмейтіні белгілі. Ба-дулет, барша игілік адамны з олымен жасалады.

р заманны зіні артышылыы мен иыншылыы да болады.

азіргі бсеке заманында ажыр-айраты, ынта-жігері, тынымсыз ізденісі болмаса, кштен алу оп-оай.

Данышпан аын Шкрім бабалары "былан лем жарысы. Аылды жанны табысы" деп бекер айтпаан.

Ендеше, жастара жктелетін міндет те лкен.

Бгінде елімізді даму сатысы маызы лкен межелі тста тр. Алдымызда аза­стан туелсіздігіні 20 жылдыы мере­кесі келе жатыр.

Біз азір бл межеге іргемізді ныай­тып, кш-уатымызды арттырып, жетіл­ген мем­лекет ретінде келіп трмыз. лем­ді ал­тыратан аражат дадарысына бай­ланысты иындытарды бетін айтара білдік. азастан - бкіл лем сыйлай­тын жне есептесетін беделі биік іргелі ел болды.

Міне, бгінгі жауапкершілікті осындай дрежедегі елді игілігін одан рі еселеп, озы елдерді атарынан орын алу шін сіздерге зор міндет жктеледі. Алдымызда биікке жетелейтін лкен масат тр. Бл, рине, оай шаруа емес. Біра, біз бл міндетті жзеге асыра аламыз.

Себебі, біз не істеу керек екенін біле­міз. Елімізді ркендетуді барлы саласын ылыми негізде амтыан за мерзімді жоспарымыз бар.

Алыстан ойламаан жаыннан уайым табады деген бар. Біз - болашаымызды болжап отыран елміз. Енді тек мтылыс керек, ебек пен абілет керек, е басты­сы, Отана деген шексіз сйіспеншілігіміз керек.

Жастара айтатыным: баытты мірді баса жатан іздемедер. Ата-бабалары­мызды айтып кеткен асыл сздері есте болу керек. "зге елде слтан боланша, з еліде лтан бол" деген сиет алдыр­ан. з Отаны бл дниедегі жннаты мен шуаы. Сондытан білімдері мен айрат-жігерлеріді з елдеріні мдде­сіне жмсадар. Туан елі дулетті, туан жері сулетті болса, сендер де улетті, леуетті боласыдар. Сол шін мені а­тар­ластарым ебек етіп келеді. Бл міндет сендерді де мойындарыа тседі. Сонда з рпатарыды ойлайтын боласыдар. Сондытан осы бастан ам жасау керек.

Еліді сйе білсе, жан аямай ызмет ете білсе, елі де сені алаана салып аялай біледі. Осыны мытпадар. Туан елдеріні игілігі шін жанкешті айрат ылып, азастанны матанышы болу­ларыа тілектеспін, жас достар!