Уэст оуа йретуді рационалды жйесін жасаушы ретінде.

Уэстті оу материалыны растыру жне тадау мен ауызша сйлеуді ара атынасы, сабаты йымдастыруа дістемелік кзарастарыны сипаттамасы.

M.Уэстті оыту жйесі тікелей жне жанама дістері арасындаы аралы болып табылады. M.Уэст - крнекті діскер жне оны есімі бірінші кезекте жиі оу дісімен жне бастапы оыту жйесін ру байланысты болып келеді.

Оны педагогикалы ызметі Бенгалия (ндістан) аласында тті.

Ол барлы студенттер шін білім беруді негізгі масаты мазмнына жалпы амтыан аылшын кітаптар мен мерзімдік басылымдарды оып абілетін шыдауа ол жеткізуге болады деп сенген. Тек е дарынды, кімшілік болаша кшбасшылары толы мегеру арылы ол жеткізуге болады.Ол мндай жетістікке жету шін оу дадылары мен сз оу мегеру жолында оытуды негізгі масатын ала ойып,біратар ережелерді сынан.М.Уэст оуды екі трі:баылау жне барлау арасындаы байланысты ашып крсетті .Оны ойынша оытуды негізгі масаты болып оу апаратты іздеген кезде улкен мазмнды амтып отырып оу болып табылады.

56.Аудио-лингвалды діс. (Ч. Фриз, Р.Ладо, Н.Брукс Белгілі лингвист Г. Пауль (1909) жоары оу орындарында аудиториялы саба пен здік жмысты йлестіруді, жаттыуларды жйелілігі туралы мселе ктерген алашы алымдарды бірі. В.Фиетор сынан шет тілін оытудаы «тура» діс бойынша тіл йрену барысында ана тілі жне ана тіліне аудару алынып тасталды, осыдан барып жаттыулар арылы тіл йрену іске асты.

Бл жйені XIX асырды 20-30 жылдары Г.Пальмер жне М. Уэст жаластырды.

Г.Пальмер аылшын тілін жаттыулар арылы «ауызша діспен» оытуды сынан. Белгілі сз тіркестеріні дайын моделіне жаа сзді ойып, арапайым сз тіркестерін жасау арылы жартылай механикалы трде сздер мегерілген. М. Уэст мтіндік материалдарды іріктеу мен

оуа йретуді масат ететін оулы жйесін арастыран. Аталаналымдар лексикалы-грамматикалы материалдарды іріктеу теориясы мен тжірибесіне зор лес осан алымдар.

Екі онжылдытан кейін Ч. Фриз Г. Пальмерді тілдік модельдерін ситуативтік негізде йретуді сынан.

Ч.Фриз Р. Ладомен бірігіп, шет тілін аудио-лингвалды діспен оытуды енгізеді . Ч. Фриз тіл йренушілерді ана тіліне сйенуі керектігін талап етеді. Шет тілін «тура» немесе аударма арылы оыту мселесі кптеген жылдар бойы сыншыларды, алымдарды талылау таырыбы болды.

Аудио-лингвалды діс бойынша жаа сз, грамматикалы конструкциялар диалогта беріледі жне диалога атысты жаттыулар жасалады, діс ерекшелігі ауызша жне аудио дадылара, материалды жаттауа кп кіл блінеді.

1966 жылы АШ-та, Нью-Йорк аласында «Баса тілде сйлеушілерді аылшын тілі оытушылары» бірлестігі рылады (TESOL). Бірлестікті алашы басшысы белгілі лингвист Х. Аллен, проректоры Р.Ладо, атарушы секретары Дж. Е. Алатис болады. Дж. Е. Алатис «Алайда, уаытте келе аудио-лингвалды діс тіл йретуді жалыз жолы емес екендігін тсіндік. Тіл йретуді кптеген дістер пайда болды» дейді

57. Структурализм жне бихейвиоризм аудио – лингвалды дісті лингвистикалы жне психологиялы негізі ретінде.Бл дісті анытамасы бихебиоризм теориясымен бірге пайда болды. Бл дісті ерекшелігі шетел тілі аудиториясында тек ана шетел тілі ана олданылады. Студенттерді білім дегейі, жасы, баса да психологиялы, педагогикалы факторлара арамастан шет тілінде саба жргізіледі. Бл діс бойынша студенттерге шет тілі тыдалым арылы таныстырлады, кейін студенттер шет тілін тсініп игере бастааннан кейін жазылым, оылым рекеті де олданыла бастайды. Студенттертек ана шет тілін олданады, жне ана тілін олдануа болмайды. Аудио-лингвалды дісті таы бір ерекшелігі ол шет тілін оытудаы Direct Method-ке де сайды йткені бл дісте де студенттер тек шетел тілінде сйлейді, біра екеуіні айырма-шылыы аудио-лингвалды діс кезінде кбінесе грамматикаа ана назар аударылады, жне грамматикалы ережелер шетел тілінде тсіндіріледі. Кбінесе грамматикалы ерекшеліктер малімнен кейін айталау арылы жзеге асады. Осы аталан ерекшелігі мен олданысы бойынша аудио-лингвалды дісті алымдар кп сынады. Мысалы кптеген діскерлер, грамматиканы блай оытуды психологиялы, педагогикалы иыншылытары кп екенін, білімгерге грамматиканы тсіндірместен, айталау арылы машытандыру иыншылы келтіретіні туралы кп айтылан. Алайда, бл діс лі кнге дейін шетел тілін оытуда олданылып келе жатан дістерді бірі. Структуралы лингвистика . ХХ асырды алашы жартысында келген лингвистикалы мектептерді е крнекті жне ке тараандарыны бірі - структуралы лингвистика деп аталатын баыт. Бл мектеп салыстармалы тарихи тіл біліміне оны бтаы жас граматикалы мектепке арсы баытта туып, алыптасты.
Структуралы лингвистиканы немесе структуралы дісіні дниеге келушіні ішкі - сырты себептері бар. Е негізгісі - ХХ . ылымы дамуында пайда болан жаа баыт. ХІХ . ылымыны негізгі сипаты тжірибе арылы баылаудан туан фактілерді есепке алу, сипаттау болса ХХ асыр ылымы оларды зіндік мніні ішкі задылытарын, зерттеліп отыран объектіні рылым ерекшелігі оны райтын элементтерді ара- атынасын бір – брімен байланысын, бір – біріне енгізетін серлерін ашуа тырысады.

58./59 Аудио – лингвалды дістіоытуды масаты мен мазмны.Аудио – лингвалды дістіоытуды дістемелік принциптері мен тсілдері жне оулытар.Ч.Фриз Р. Ладомен бірігіп, шет тілін аудио-лингвалды діспен оытуды енгізеді.Ч. Фриз тіл йренушілерді ана тіліне сйенуі керектігін талап етеді. Шет тілін «тура»немесе аударма арылы оыту мселесі кптеген жылдар бойы сыншыларды, алымдарды талылау таырыбы болды.Аудио-лингвалды діс бойынша жаа сз, грамматикалы конструкциялар диалогта беріледі жне диалога атысты жаттыулар жасалады, діс ерекшелігі ауызша жне аудио дадылара, материалды жаттауа кп кіл блінеді. Сонымен атар, аудио- лингвалды дісті де кптеген пайдалы тсілдері бар. Мселен, жапон анимесі мен фильмдерін, радио немесе телебадарламаларын жапон тілінде кре отырып, латы йрете, жне сол естіген сздерді, сз тіркестерін, айталау арасында, оушыны сйлеу интонациясы да, сйлеу шапшадыы да жасарады.Аудио – лингвистикалы дісті негізгі аидалары:

- тыдауды жне сйлеуді дамыту

- сйлеу лгілерін пайдалану

- аударианы те аз олдану

- грамматиканы лгі арылы оыту

- сйлеуді йретуде мірімен тыыз байланысты жадайларды олдану

Малім оушыларды шет тіліне йрету шін зі:

- шет тілін жетік білуі

- педагогика мен психологияны дасы білуі

- оыту дістері мен техникасын білуі

- оыту дістерін оу процесінде шебер олдана білуі керек.

лтты мдениетімен, жйесімен таныс болу шін, сол лтты тілдік ерекшеліктеріне нсан келтірмей сйлеу, шін алдымен авторлар тіл йрену дісін екі топа блді.Бірінші дегейде оушылар тілін йреніп жатан елді мдениеті мен салт дстрін,риялиаларын жартылай мегерсе; екінші дегейде олар толытай мегеруі тиіс болды. Бл дісті негізгі принциптары болып

- Тілді йренуді алы шарттары болып ауыз екі сйлеу тіліне йрену болып табылады; йткені тіл табиаты бойынша дыбыса жатады.

- Тілдік материалды мегеруді тілді теориялы негізіне емес; тп нсаа сатып дыбыстау арылы жзеге асыру керек.

- Ана тілімен аударма тілдіні сйкессіздіктеріне байланысты бл діс барысында аударма олданылмауы тиіс;сонымен оса дыбысталуды йреткен кезде ана тілмен йреніп жатан шет тілді арасындаы дыбысты састытарды пайдалана отырып йреткен жн. Бл дістемелік баытты ерекшелігі шет тілін йренуді мазмнын анытау болып табылады.дісті негізін алаушылар тілді негізін оны дыбысты жйесі жне рылымы райды деп айтып кеткен. Р. Ладо екі тілді арасындаы е маызды айырмашылы оларды сзерінде емес,р тіл зіне ана тн сйлемдер моделіні жйесінен, зіндік екпіннен,дауысты жне дауыссыз дыбыстар жйесінен, интонациясынан трады , сол себептен тілді дыбысталуына жете кіл болу дрыс деген.

60.62.63 Аудио –визуалды діс. (П. Губерина, П. Риван т.б.) Аудиовизуалды(дыбысбейне)жне аудиолингвалды діс. Бл дісте тіл наты рылым, дыбыс жне бейнежазбалар арылы мегертіледі. Мемлекеттік тілдегі бейнебаян мен кркем, деректі фильмдер арылы кру жне есту каналдары атарынан іске осылады. Тіл йренушіні сранысына сай мильтимедиалы кешендер мен бадарламаларды арынды дамып жатаны тіл йренушіні кзбен кргенін еске сатауа ммкіндігі мол екенін аартады. Электронды оулы, мультимедиалы кешен арылы трлі суреттер, бейнекріністер, дыбыс жне музыка тыдатып крсету арылы тілді йрену абілеттерін арттыруа болады. Сонда оны тіл йренуге ызыушылыы артады, арым-атынас дадылары алыптасады. Тілдік материалдарды есте сатап, тілді олдану ортасын анытап алады. Алайда бл дісті де осал тстары кездеседі. Мысалы, тіл йренушіге дайындалан материалдар, аудикурстар аны, наты дыбысталуа рылады. Ал тіл йренуші айналасындаылармен арым-атынаста сан алуан дыбысталан сздік оралымдарды естиді, абылдайды. Сйлеу арындары да, уезі де трлінше дыбысталан сз орамдарын абылдау белгілі бір иындыа рындыруы ммкін.

Сондай-а тілді мегертуде йренушіні сранысына сай тадалан электронды кешендер тура дістегідей, белгілі бір бадарламалар, саба жоспары аясында жргізіледі.

61.Бихейвиоризм жне структурализм дісті лингвистикалы жне психологиялы негізі ретінде.Когнитивтік психология, психикалы процестерді ішкі йымдасуыны ролін жоа шыаран бихевиоризмге балама ретінде 20-асырды 50-жылдарыны соы – 60-жылдарыны бас кезінде пайда болды. Бихевиоризм жалпы психологияда оны сана жніндегі ылым емес екендігін, бл тжырымдаманы толытыру немесе ауыстыру масатын орындау негізінде пайда болды. Бихевиоризм теориясын алаушы Э.Торндайк бала мен хайуанаттар психикасын зерттей отырып, оларды рекет ылыы – сырты орта серіне (стимул) болан организмні кері (сз, эмоция арылы) жауаптарыны жиынтыы деген тсінік алыптастырды. Психология ылымына бихевиоризм терминін енгізген Д.Ж.Уотсон (1878-1958) былай деп жазды: «Сізде кру елестері, есту елестері немесе психиккалы (денесіз) процестерді баса адай да бір трлері бар екендігін маан длелдеп беруге тырысыызшы. лі кнге дейін менде тек Сізді осыларды барлыы менде бар деген адам сенгісіз жне ештеемен бекітілмеген хабарламаларыыз ана бар. ылыма оны теориясы шін тек сенімді негіз бола алатын обьективті длелдер ажет». Демек, бихевиоризм психологиялы ана емес, сонымен атар лингвистикалы жаында арай алады. Шетел тілін йрету барсында оушы бойында ртрлі ми процестері жреді, яни абылдау, тйсік, есте сатау сияты осы процестер бихейвиористік негізін крсетеді. Шетел тілін оытуда дістерді жзеге асыру шін, белгілі бір салыстырулар, оларды бір-біріне деген серлері болады. Структурализм сол дістерді жан-жаты психологиялы жне лингвистикалы негізін рай алады.

64. Аралас діс. (Х.Флагстад, С.П. Хэгбольдт, Ф. Клоссе, т.б.).Шет тілін йренуді аралас дісі.[4] Бл дісті жатаушылары тіл йрену тек ана практикалы масата ана емес; сонымен оса жалпы білімдарлы жне трбиелік масата ие болуы керек деп ойлаан. Жалпы білімдарлы талапа байланысты тіл йрену барысында тек ана тілдін йреніп жатан елмен танысу ана емес, сонымен оса бір ой р трлі тілде трліше жеткізілетінін тсіну болып табылады. Ал трбиелік масата байланысты оушыны бойында баса елді мдениетіне , тіліне, салт дстріне рметпетпен арау сияты сезімдерді алыптастыру жне дамыту болып табылады. Ал практикалы масатына келетін болса ;ол оу,ауызекі сйлеу тілін дамыту,тыдау сияты дадыларды алыптастыруа баытталан.Жазу тек тіл йрену ралы ретінде арастырылды.

65. Шетел тілін оытуды тсілдері мен принциптері дістемелік кзарастары. Оушыларды баылауын йымдастыруды негізгі дістемелік ережелері мен тсілдерін профессор Т.Сабыров былай крсетеді:

1. Малім оушыларды баылауын йымдастыру шін е алдымен баылауды масатын, байайтын нрселерді млшерін немесе клемін анытап, жоспарын жасайды.

2. Баылауда ммкіндігінше оушыларды барлы сезім мшелерін алыптастыру арылы нрселерді нерлым кп жне ртрлі асиеттерін жан-жаты байытан жн.

3. Малім баылау кезінде оушыларды сараптама мен синтез жасап, нрселерді негізгі асиеттерін айыру, топтастыру сияты ойлау амалдарын олданып, орытынды шыаруына басшылы ете білуі ажет.

4. Баылау кезінде малім з сздеріне жмыс істеуіні арасында дрыс байланыс болуын амтамасыз етіп, оларды здігінен баылау абілетін мейлінше дамыту масатын кздеуі керек.

Арнайы аидаттар:арым-атынас жасауа баытталан аидат азіргі замана дістемелік негізгі принцип болып есептеледі. Бл аидат бойынша оушылара аылшын тілін йрету, тыдап тсіну, сйлеу іс-рекеттері арылы ауызша сйлеуді арттыру, оу жне жазу арылы жазбаша арым-атынас жасау жзеге асырылады. Екінші оыту аидаты – блу жне біріктіру арылы. Сйлеуді рбір тріне тн тадау іс-рекеті, лексикалы-грамматикалы сипаттамаа сай болады. Сонымен бірге, тіл йрену кезінде дыбыстауа йрену, сзге, грамматикаа, сйлем жасауа йренген кезде, барлы сйлеу іс-рекеті оса жреді. Шет тілге йренуді алашы езеінде бліп оыту немесе біріктіріп оыту негізінде іске асадышінші аидаты – ана тіліне сйене оыту принципі. Бл –бойынша ,барлы , грамматикалы , лексикалы, орфографиялы иындытар ана тіліндегі баламаларымен салыстырмалы трде, балаларды ана тіліндегі білімі ескеріле йретіледі. Жалпы дістемелік (дидадикалы ) аидаттар. Негізгі принципі – трбиелеп оыту аидаты. Шет тілін йретуде оыту мен атар тірбиелік масат та кзделеді. Яни, аылшын тіліне йрену оушыны эстетикалы ебек, саяси –идеялы мінез-лытарыны алыптасуына сер етеді. Сондытан, аылшын тіліне йрену процесі оушыдан жан-жаты жйелі трде зін-зі жетілдіруді талап етеді. Сана аидаты. азіргі дістемеде лкен кіл бледі, себебі пн игеруде сана оушыны интеллектуалды ызыушылыын, білімін, ой орыту, оны игеру іс-рекетіні артуына себебін тигізеді. Бл принцип бойынша оыту рекеті бір масатты кздейді – абылдау, у арылы жзеге асады. - Белсенділік аидаты- Крнекілік аидатында - Жеілдету аидаты. - Дйектілік аидаты.. - Жеке ерекшеліктерін ескеру Бірізділік аидаты - Жйелік - ылымилы аидаты, яни теориялы тжірибемен байланысты. Аылшын тілін оытуда алынан білімді тжірибеде длелдеуде лкен кіл блінеді. Іс-рекет кезінде ана оушыны білім жне материалды мегеру дрежесі аныталады. Берілген материалды игерген оушы рі арай баса да ылым салаларын пайдалананда, техника , нер саласында з білімін пайдалана алады.

 

 

66. Аралас діс кілдеріні оулытарына сыни талдау. Малім оушыны тілге йрету барысында, тыдау мен сйлеуді бар ммкіндіктерін жасау керек. Екінші тілде сйлеу дегеніміз – жаа табалы білім алуды жаа жолдарын игеру деген сз. Осы жаа жолды жасау тілді йренуде маызды орын алады. Шет тілін йренуде оушыны есте сатау абілетіні маызы зор. Сондытан, малім таырыпты есте сатау, есте за сатау жолдарын білуі керек.Есте сатау абілетінде ерікті, еріксіз есте сатау болады. Бл проблеманы зерттеген алым П.К. Зинченко еріксіз есте сатау абілеті бір нрсені жылдам айталап жатаанда емес, керісінше осы нрсе туралы белгілі бір иындытарды, мселелерді талдаанда ана іске осылатынын айтады. Ол шін мынадай тжірибе ткізілген. «А» тобындаы студенттерге жаттауа сздер тізімі берілген. Ал «Б» тобындаы студенттерге сздер берілмей, олара аылшын тілінде мтін берілген жне сздермен жмысты трлері жне сратар берілген. Келесі сабата екі топ студенттері баылау жмысын жазан, эксперимент «Б» тобы студенттеріні сздерді есте жасы сатаанын крсетті.Психология ылымы дістемеге кп кмек крсетеді. Шет тілін йренуде ана тіліні орны мен оны шет тілін йрену кезедеріндегі ызметі, р трлі дады мен біліктілік трлеріні сйкес келуі, жаа таырыпа арналан дістер мен тсілдерді тадай білу, т.б. психология ылымыны негіздерін білу ажет.

67. Саналы – саластырмалы діс. (Л.В Щерба, И.А Грузинская, В.Д Аракин, З.М Цветкова, И.В Рахманов, А.А Миролюбовь, В,С Цетлин, т.б)Л.В. Щербаны іс - рекет теориясы, аыл – ой іс- рекетін алыптастыру кезедері теориясы жайындаы идеялары, дісті негізі ретінде. Саналы –саластырмалы дісті негізгі сипаттамасы. дісті жетістіктері мен кемшіліктері. Атап айтанда, оу процесіні жаартуды негізгі станымдарын дамыту, демократияландыру, реалистік шектеу саясаты, интеграциялау жатады. Оу- трбие ісін жетілдіре тсуді масаты мен келешегін ылыми анытайтын, болжайтын идеялар мен аиданы ылыми негізі жинаталады. Бл тжырымдарды жалпы лингвистика, психология, лингводидактика, педагогика, дістемелік зерттеу жмыстары, жалпы білім беретін мектептегі баса да тіл пніні идеялары басшылыа алынады. Масаты- шет тілін оыту арылы негелік жне эстетикалы жаынан жан – жаты дамыан, саяси – идеялы жаынан сенімді ебексйгіштікке трбиелеу.

Бгінгі оыту процесінде атынасты баыт беру арылы жалпы дниеге деген кзарасын алыптастыру бірінші орында тр. Осындай масаттармен атар азіргі кезде шет тілін жаа дістемелермен, станымдармен оыту ажеттілігі туып отыр. ай елді болмасын механизмін йрену шін мынадай екі жадайды ескерген жн:

1. сол елді жйесі алай рыланын

2. ол тжірибелік жаынан алай мегерілуі керек?

Демек, аза тіліні рылысы сияты атынасты тсілде йымдастыру тиімді деп айтуа болады. Шет тілін оытуда оу материалды тжырымдаманы негізге алу тілдік материалды беруде жне оны талдауда оны ызметтік жаын ескру, білімні базалы жне жылжымалы рамдарын анытау, оыту дістемесі мен трбиені интеллектуалды пайдалы жне німді ебекпен штастыру маызды.

68. Л.В Щербаны іс-рекет теориясы, аыл-ой іс-рекетін алыптастыр кезедері теориясы жайындаы идеялары, дісті негізі ретінде. Шетел тілдері сздеріні маынасын тсіндіру мселесі туралы алымдар пікірі 2 топа блінеді.

Бірі ана тілін млде олданбау керек(И. Е. Аничков), олар шетел тілін оытуды ана тіліне сйеніп, шетел тілінде сйлеу дадыларына нсан келтіреді десе, енді біреулері (Л. В. Щерба, Т. Ф. Лапангова) керісінше ана тіліні интерференциясын азайтуа болатынын длелдеген. Шетел тілін мегеру дадысын алыптастыруда ана тілін млде аластау арылы емес, ана тіліні интервенциялы ыпалы арнайы діс - тсілдерді кмегі мен жеген дрыс, деген пікір айтады. Аылшын тілін йрету мынадай тіл дамыту жмыстары бойынша жзеге асады. 1. Лексикалы жмыс.
2. Граматикалы жмыс.
3. Фонеткалы жмыс.
69.Саластырмалы (контрастивті ) дісСаластырмалы діс салыстырмалы дісті бір трі. Соы кездері бл діс салыстырмалы-саластырмалы діс деп аталып жр. Аталмыш дісты негізгі масаты – лемні р трлі тілдеріндегі айырмашылытарды, ерекшеліктерді зерттеу. Бл діс туыс жне туыс емес тілдерді (ана тілі мен шетел тілін) синхрониялы зерттеулерде олданылады, саластырылатын тілдерді тарихы мен шыу тегіне кіл блінбейді. Тек ана екі тіл саластырылатын контрастивті дісті бл трін дстрлі неміс лингвистикасында конфронтативті діс деп атайды.

Саластырмалы діс арылы шетел тіліне йретуді діснамалы негіздері жне жалпы аударма мен машина арылы аударуды теориялары зерттелініп, аныталады.