Іс - рекет теориясы мен аыл-ой іс-рекетін алыптастыру теориясы дісті психологиялы негізі ретінде

Осы жнінде К.Д. Ушинский оушыларды бойында баылаышты, танымдылы асиеттерді дамыту шін крнекі оытуды талдау негізінде олар шін жаа кейіпкерлер тудыратын, зіне таныс заттарды жаа жатарын ашатын оу материалдары мен крнекі ралды нерлым кбірек пайдалануа кеес береді. йткені, олар бір жаынан оушыларды ой - рісін ауызекі сйлеу тілін, жазу дадысын, айналасындаы мір туралы тсінігін кеейтеді жне оушыны білім дегейіне сай боландытан нтижелі болады, ал лгерімі тмен оушылар ескеусіз алып оймай оларды теориялы білім мен дадыларын дамытуа сер етеді. Атап айтанда, оу процесіні жаартуды негізгі станымдарын дамыту, демократияландыру, реалистік шектеу саясаты, интеграциялау жатады. Оу- трбие ісін жетілдіре тсуді масаты мен келешегін ылыми анытайтын, болжайтын идеялар мен аиданы ылыми негізі жинаталады. Бл тжырымдарды жалпы лингвистика, психология, лингводидактика, педагогика, дістемелік зерттеу жмыстары, жалпы білім беретін мектептегі баса да тіл пніні идеялары басшылыа алынады. Масаты- шет тілін оыту арылы негелік жне эстетикалы жаынан жан – жаты дамыан, саяси – идеялы жаынан сенімді ебексйгіштікке трбиелеу.Бгінгі оыту процесінде атынасты баыт беру арылы жалпы дниеге деген кзарасын алыптастыру бірінші орында тр. Осындай масаттармен атар азіргі кезде шет тілін жаа дістемелермен, станымдармен оыту ажеттілігі туып отыр. ай елді болмасын механизмін йрену шін мынадай екі жадайды ескерген жн:

сол елді жйесі алай рыланын

ол тжірибелік жаынан алай мегерілуі керек?

Демек, аза тіліні рылысы сияты атынасты тсілде йымдастыру тиімді деп айтуа болады. Шет тілін оытуда оу материалды тжырымдаманы негізге алу тілдік материалды беруде жне оны талдауда оны ызметтік жаын ескру, білімні базалы жне жылжымалы рамдарын анытау, оыту дістемесі мен трбиені интеллектуалды пайдалы жне німді ебекпен штастыру маызды.

75 Коммуникативті діс. азіргі кезде шет тілдеріне оамны сранысы сіп отыран жадайда шет тілдерін оыту дістемесіне оны кейбір мселелерін шешуге басты назар аудару керек. Шет тілін оыту дістемесіні мселелері те кп. Біз оны тек екеуіне ана тоталмапыз.

1) Мдениетаралы арым – атынас.

2) Тіларалы арым- атынас.

Шет тілін оыту барысында белгілі бір дістемені олдану р трлі шарттара байланысты болады. Оны е бастысы оытуды алдына ойылан масаты, оушыны жас ерекшелігі, оуа блінген уаыт, т.б.Мысалы: шет тілін оып йренетін алым мен саяхатшыны масаттары р трлі, сондытан ойылатын діс – тсілдерде згеше болады. рине, он жастаы бала мен 25 жастаы ересек адамды оытуды діс – тсілдері де згеше.Осы факторларды барлыын дістемелік оытуда ескерген жн.Осы факторларды ішіндегі маыздысы оытуды масаты, оамны дамуы, баса елдермен байланыс оытуды масаттарын анытауа тікелей ыпал етіп отырады.

Коммуникативтік діс – оушы мен малімні тікелей арым-атынасы арылы жзеге асатын, белгілі бір тілде сйлеу мнерін алыптастыратын,тілдік атынас пен дістемелік категорияа тн басты белгілер мен аидалар жйесінен тратын, тіл йретуді тиімді жолдарын тоыстыра келіп, тілдік арым-атынас ралы ретінде іс жзіне асыратын дісті трі.Коммуникативтік стратегияа кіретін кезедер:

1.гімелесушіні зейін ойып тыдауын адаалау;

2.« Брі тсінікті » деген сигнал арылы толы тсінуді амтамасыз ету;

3. « Мен дрыс тсіндім » деген сигнал арылы гімелесушіні толы тсінігін амтамасыз ету;

4. Сз жетіспеушілік мселесін сз тіркестері мен тсініктемелер,аудару арылы шешу;

5. ате кеткен жадайда зін-зі тзеу;

6. арым-атынасты таырыбын згерту арылы гімені олдап отыру.

Коммуникативтік ойлау іс-рекетіне дайын болатын когнитивтік зырлы коммуникативтік зырлыты керекті компоненті болып табылады.Шетел тілі сабатарында оушыларды тіл-ойлау абілетін дамытатын жадайлар:

1.мтінмен жмыс

2.мселемен жмыс

3.ойын ойнату жмысы

Коммуникативтік діс:

1.Жпты

2.Топты

3.жымды

Коммуникативтік дістерді негізгі принциптері мыналардан трады:

1.тілдік баыттар

2.функционалды

3.оиалы

4.жаашылды

5.арым-атынасты дербестік баыттар

Коммуникация сзіні негізгі мазмны жалпы арым-атынас, араласу, хабарласу, байланыс деген сияты маына білдіре келіп, адамдарды арасындаы арым-

атынасты,зара тсінушілікті крсетеді.Осыдан барып «коммуникабельдік», тсінушілік

деген сздер мен ымдар пайда бола бастады. Коммуникация – арым-атынас,зара

байланыс деген ымды білдіреді.

Коммуникативтік – оыту процесіні тілдік баытын білдіреді – ол дегеніміз коммуникативтік дістемеде «сйлеу» — тіл дамыту жмыстарыны бір трі ретінде жне арым-атынас ралы ретінде йретуді басты принциптеріні бірі болы табылады деген сз.

Коммуникативтік байланыс технологиясы – шетел тілі сабатарын арым-атынас негізінде оыту. Ол сабаа іскерлік баыт-бадар береді.Сабаты практикалы жаына баытталады.Сйлеу жаттыулары арылы лексика мен грамматикалы ымдар ке клемде бір алыпты,жне тез млшерде жинаталады.Коммуникативтік оыту арым-атынас жадайларын руа ммкіндік береді:

1.Коммуникативтік мотивация

2.Дрыс баытта сйлеу

3.зара атынасты алыптасуы

4.Сын трысынан ойлау технологиясы

76 Коммуникативті діс- коммуникативті лингвистика идеялары,іс-ректті психологиялы теориясы,мдениет диалогындаы тланы дамуыны тжырымдамасыкоммуникативтік оыту тілдік рекетіні барлы трінде алыптасады — тыдауда да, сйлеуде де, оыанда да, жазанда да, йткені ол оны іске асуын амтамасыз етеді.

Лингвистикалы, дістемелік дебиеттерді кпшілігінде сйлесім рекетін трт трге бліп арастыру траты орын алан. Олар: сйлеу, оу жазу, тсіну.

Коммуникативтік оыту: ОУ, СЙЛЕУ, ТЫДАУ, ЖАЗУ – ауызша зара атынас, жазбаша зара атынас біркелкі, бір уаытта дамиды. Жоарыда айтыландай коммуникативтік оытуды сйлеу рекетіні барлы трінде де ажеттілікпен атысып трандыы крінеді. йткені ол ауызша да, жазбаша да арым-атынас жасаушыларды бір-бірін тілдік абылдауы мен тсінігін амтамасыз етеді.

Шетел тілін оытуды басты масаттары – оушыларды дрыс сйлеу, сауатты жазу дадыларын алыптастырып, шетел тілін р трлі жаа технологиялар арылы игерту. Шетел тілі маліміні негізгі міндеті – шетел тілі сабатарын мазмны мен форма жаынан ызыты, тиімді етіп ткізу. Шетел тілі сабатарын тиімді ткізу масатында коммуникативтік оыту технологиясын олдану.

Е біріншіден, жаа білім стандарттарына сай, мынадай талаптара сйеніп жмыс істеуге болады:

1.сйлемдерді олданып схбат жргізу.

2.мектепте жне зін оршаан ортаны танып білу.

3.оушыларды аза тілінде сйлеуге йрету.

4.синтаксиситік сйлемдерді растыра білу.

Бларды барлыын іс жзінде олдану шін р трлі саба трлерін ткізген дрыс.Сонда ана нтиже жасы болады. Сабаа дайындалан уаытта формаларды (жымды, топты т.б.) іріктеп алу ажет. Бл формалар арылы оушыларды білімін, іскерлігін, дадысын тексеру шін трлі белсенді тапсырмалар енгізу ажет.. Пнні мазмны, яни сабаты дидактикалы элементтеріні жйесі: сйлеуден, тыдаудан, сйлем растырудан, аударудан , оудан, жазудан ралуы керек.

І. Тіл материалдары (фонетика, лексика, грамматика).

Осы материал ш баыта блінеді:

1.Лексикалы баыт – айтылуын мегеріп, маынасын мірде кездесетін жадаяттар арылы тілді тез игерту.

2.Фонетикалы баыт – дыбысты айтылуы мен жазылуын мегерту.

3.Грамматикалы баыт – жас ерекшелігіне сай сурет бойынша жмыс, мазмнын айту, сйлем растыру.

рбір жаа таырып бойынша мтінді мегерту кезінде оушылар топа блініп, райсысына бес міндет беріледі:

1.Мнерлеп оу

2.Тсіну

3.Сратар ою немесе диалог рау

4.Сызба арылы з ойларын айту

5.Грамматика

77. Мдениетаралы коммуникация процесінде шетел тілін оытуды соы масаты ретінде.азіргі кезде шет тілдеріне оамны сранысы сіп отыран жадайда шет тілдерін оыту дістемесіне оны кейбір мселелерін шешуге басты назар аудару керек. Шет тілін оыту дістемесіні мселелері те кп. Біз оны тек екеуіне ана тоталмапыз.

Мдениетаралы арым – атынас.

Тіларалы арым- атынас.

Шет тілін оыту барысында белгілі бір дістемені олдану р трлі шарттара байланысты болады. Оны е бастысы оытуды алдына ойылан масаты, оушыны жас ерекшелігі, оуа блінген уаыт, т.б. Мысалы: шет тілін оып йренетін алым мен саяхатшыны масаттары р трлі, сондытан ойылатын діс – тсілдерде згеше болады. рине, он жастаы бала мен 25 жастаы ересек адамды оытуды діс – тсілдері де згеше. Осы факторларды барлыын дістемелік оытуда ескерген жн. Осы факторларды ішіндегі маыздысы оытуды масаты, оамны дамуы, баса елдермен байланыс оытуды масаттарын анытауа тікелей ыпал етіп отырады.

78. Коммуникативті шетел тілдік білім беру тжырымдамасын алыптастыру баытындаы коммуникативтік дісті эволюциясы.1970-1980жж. Лингвистикалы зерттеулерді баыттылыына себепші болан дістемелік жаынан радикалды бетбрыс шет тілдерде арым-атынасты алыптастыру ыбілеттеріні айын байалан прагматикалы баыттылыында аны крінеді. азіргі дістемелік лымны терминологиялы аппараты келесі категориялармен толытырылады:

1) сйлеу абілеті;

2) коммуникативтік біліктілік;

3) арым-атынасты леуметтік факторлары;

4) буынды тілдік тла.

Сз атынасыны табыстылыы толы мнінде атысушыларды бір-біріне атынас міндетіне бара-бар ыпал ету абілетіне жне зіні сйлеу жне нсіз мінез-лын коммуникативтік біліктілік аталатын атынас міндеттеріне барабар йымдастыра білуіне атысты деген аида лингвистикалы зерттеулерді маызды жетістіктеріні бірі болып табылады. Лингвистикалы зерттеулерді айын байалан прагматикалы баыттылыы ымды апаратына коммуникативтік біліктілік, сйлеу абілеті, атынасты леуметтік факторлары жне баса категориялар енген ылым ретінде дістемені жалпы концептуальды позициясында байалады. Лингвистер атынасу абілетін дамыту тек тілдік біліктілікті дамытумен, яни тілдік ралдар мен оларды наты тілді заына сйкес олдану ережелерін білумен шектелмейді деген тезис сынуда. атынасу абілетін дамыту р трлі араласуды орнытыру масатында тілдік ралдарды атынасуды р трлі жадайларында олдану абілетін, сол сияты атынас жадайын баалау, талдау абілетін дамытумен, зіні коммуникативтік леуметін субъективті баалаумен жне ажетті шешім абылдаумен байланысты. Тілдік атынас ралдарын (сздер, грамматикалы былыстар жне т.б.) жне сол ралдарды мегеру дадыларын білмейінше коммуникативтік шеберлікті дамыту ммкін емес. Сондытан шет тілді оыту мазмнына, тілдік білім (тіл бірліктерін ойлы айтылыма айналдыратын жйелер, ережелер ретінде йренетін тілді негізін, мні трлі тілдерде трлеше айтылатын ымдарды білу) мен тілдік дадылар енгізілді. Олар тілдік материалды барлы трлерін фонетикалы, лексикалы, грамматикалы оытуды рбір сатысы шін алынан шаын клемде оытуды ойдаыдай пайдалану, сол сияты белгілі бір коммуникативтік пиылды (тадануды, наразылыты, орта іске шаыруды жне т.б.) білдіретін депті сйлеу формулалары мен сз формуларын олдану ажет.

79 Шетел тілін оыту дісін дамытудаы азастан діскерлеріні негізгі баыттары..азастан алымдарыны шетел тілін оыту дістемесін дамытуа осан лесі. Шетел тілін оыту дісін дамытудаы азастан діскерлеріні негізгі баыттары. Крнекі ралдарды оушыларды оу рдісіндегі рліне арай М. Махмутов екі топа бледі:

1. Затты бейнелік крнекі ралдары ( картиналар, фотосуреттер, диапозитивті суреттер, кино зінділері, табии нысандар, т.б.);

2. Табалы крнекі ралдар ( сызбалы клемді модельдер, сызбалар, картиналар, т.б.);

В. Занков: «Оушылара затты жне оны асиеттерін крсету бл – сз бен крнекі бейнені оушыны бойында тиісті дрежесінде абысуына ол жеткізу деген сз емес. Егер оушы былысты асиетін зі айыра алса жне оан сзбен зі сипаттама берсе, онда оны бойында белгілі бір нысан туралы тсінік алыптасады жне асиеттерді сздік белгілері наты образдармен байланыса тседі», - деп тжырымдайды.

Оушыларды баылауын йымдастыруды негізгі дістемелік ережелері мен тсілдерін профессор Т. Сабыров былай крсетеді:

1. Малім оушыларды баылауын йымдастыру шін е алдымен баылауды масатын, байайтын нрселерді млшерін немесе клемін анытап,жоспарын жасайды.

2. Баылауда ммкіндігінше оушыларды барлы сезім млшерін алыптастыру арылы нрселерді нерлым кп жне р трлі асиеттерін жан – жаты байатан жн.

3. Малім баылау кезінде оушыларды сараптама мен синтез жасап, нрселерді негізгі асиеттерін айыру, топтастыру сияты ойлау амалдарын олданып, орытынды шыаруына басшылы ете білуі ажет

4. Баылау кезінде малім з сздеріне басшылы ету рлі мен оушыларды здігінен жмыс істеуіні арасында дрыс байланыс болуын амтамасыз етіп, оларды здігінен баылау абілетін мейлінше дамыту масатын кздеуі керек.

Демек, малім баяндайды, гімелейді, тсіндіреді, крнекі ралдар мен техникалы ралдарды крсетеді, ал оушылар сол кезде тыдайды, ызыады, абылдайды, баылайды жне т.б. танымды рекеттенеді.

80. азастан алымдарыны шетел тілін оыту дістемесін дамытуа осан лесі.Крнекі ралдарды оушыларды оу рдісіндегі рліне арай М. Махмутов екі топа бледі:

Затты бейнелік крнекі ралдары ( картиналар, фотосуреттер, диапозитивті суреттер, кино зінділері, табии нысандар, т.б.);

Табалы крнекі ралдар ( сызбалы клемді модельдер, сызбалар, картиналар, т.б.);

Оушыларды баылауын йымдастыруды негізгі дістемелік ережелері мен тсілдерін профессор Т. Сабыров былай крсетеді: Малім оушыларды баылауын йымдастыру шін е алдымен баылауды масатын, байайтын нрселерді млшерін немесе клемін анытап,жоспарын жасайды. Баылауда ммкіндігінше оушыларды барлы сезім млшерін алыптастыру арылы нрселерді нерлым кп жне р трлі асиеттерін жан – жаты байатан жн. Малім баылау кезінде оушыларды сараптама мен синтез жасап, нрселерді негізгі асиеттерін айыру, топтастыру сияты ойлау амалдарын олданып, орытынды шыаруына басшылы ете білуі ажет.Баылау кезінде малім з сздеріне басшылы ету рлі мен оушыларды здігінен жмыс істеуіні арасында дрыс байланыс болуын амтамасыз етіп, оларды здігінен баылау абілетін мейлінше дамыту масатын кздеуі керек.

81. Шетел тілін оыту дісін дамытудаы азастан діскерлеріні негізгі баыттары.азіргі тада шетел тілі ретінде аылшын тілін оытуды жаа сатыа ктеру отанды педагогикадаы іргелі міндеттерді іргелі міндеттерді біріне айналып отыр. йткені, елімізде Р-ны Президенті Н..Назарбаевты бастамасымен ‘штырлы тіл’ мдени жобасын дамыту басымдыа айналып, соны ішінде жаандану жадайында лемдік интеграцияа кірігу тілі ретінде аылшын тіліне мн берілуде. Шетел тілін оытуда оытуды жаа технологиялар оушыларды тілдік абілетін дамытуа, сонымен атар оларды шыармашылы белсенділігін арттыруа бірден-бір ммкіндік жасайды. Шетел тілін оытуда интерактивті дістемелерді олдануа лкен мн беріледі. азіргі тада инновациялы дістемелерді пайдалануды масаты-білім алушыны тілді білуге деген штарлыына жан-жаты сер ету, ызыушылыын арттыру. Апаратты технологияны дамуына байланысты шетел тілін йренуді жааша трі-жаа технологияларды олдану. Ол шетел тілін йреншіні коммуникативтік абілетін дамытып, заманауи аымда дамуындаы негізгі рлді атарады. азастандаы шетел тілдеріне зіндік иындытарына атысты проблемалара арамастан елімізде тілдік арым-атынастар процесіні дрыс жола тсіп келе жатаын ны сеніммен айта аламыз.