Оу пніні 8-сыныптаы базалы білім мазмны
32. Пнді оыту шін бадарлама материалдарын оуа 56 саат, тіл дамыту, шыармашылы жмыстара 8 саат, сыныптан тыс оыан шыарманы гімелеуге 4 саат, барлыы 68 саат блінген.
33. Пнні білім мазмны тмендегідей таырыптарды амтиды:
1) «Кіріспе» (1 саат).азадебиеті туралы жалпы тсінік. дебиетті адам мірінде атаратын ызметі туралы.
34. «Ежелгі дуір дебиеті» (5 саат):
1) «Ежелгі дуір дебиеті туралы тсінік» (2 саат). Тркі халытарына орта деби ндылытар жнінде (шолу). «Алып Ер Тоа» дастаны. Кне замандарда мір срген тркілер ксемі Алып Ер Тоа туралы бізге жеткен деректер. Туан жерін сырты жаудан орауы, тркі жртын бірлікке ндеуі. «Алып Ер Тоа» - ХІ асырда бізге Махмд ашари жазып алып жеткізген, атадан балаа мирас болып алан жотау жыр. Бл жотауды ежелгі тркі дебиетіні алашы нсасы ретінде «Тркі сздеріні жинаы» деп аталатын кітапа енгендігі. Алып Ер Тоа ХІ асырдаы Иранны лы шайыры Фирдоусиді «Шанама» дастаныны кейіпкері;
2) «Орхон ескерткіштері. «Клтегін жазуы» (1 саат). Жазба ескерткіштерді тарихи оиалар мен тлалара арнап, таса ашалып жазылан жырлар екендігі. Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріні зерттелу тарихы. Орхон жазуларыны мазмны, композициялы рылымы. Батырлар жырына састыы. Жанрлы сипаты. Жыр мазмнынан тркі тайпаларды сол кездегі мірі, трмыс-тіршілігіні крініс беруі. Жырды танымды, трбиелік мні. дебиет теориясы: жырды композициясы туралы;
3) «орыт ата кітабы» (1 саат). Аыза айналан орыт ата бейнесі. орыт айтан наыл сздерді трбиелік мні. орыттан алан наыл сздерді азіргі олданыстаы аза маал-мтелдерімен састыы. орыт ата кітабыны зерттелуі. Жырды сюжеті, композициялы рылымы. «орыт ата» кітабындаы кейіпкерлерді Алпамыс батыр жырымен састыы. «Дерсеханлы Баш туралы жырдаы» кейбір мотивтерді Айман-Шолпан жырында айталануы. дебиет теориясы: аыз жне псана. Пнаралы байланыс:музыка (орыт кйлері);
4) «Оыз аан» жыры (1 саат). Жырды бізге жету тарихы, зерттелуі. Оыздарды Кк Тірге табынып, кк бріден тарайтындыы туралы деректер. Ккбрі туралы аызды тркі тайпаларыны барлыында кездесуі. Жырда ел орау, аарманды рухты крінуі. «Оыз аан» жырыны рылысы, аза эпостарымен састыы. дебиет теориясы: таырып пен идея.
35. «Ислам дуіріндегі дебиет (Х-ХІІ .)» (9 саат):
1) «Ислам дуіріндегі дебиет туралы тсінік (шолу)» (1 саат). Ислам дуірі дебиетіні кілдері, шыармаларындаы ізгілік идеялары жне эстетикалы ой-пікірлер. Ислам дуіріндегі дебиет – кллі тркі халына орта рухани мра;
2) «бунасыр л-Фараби. «ашытасы туан жер», «Бауырым, анша сйгенмен», «аазды тсіп бетіне», «Тамылжып бал тынышты айналамнан», «Тіршілікте рыштай бол тзімді» (2 саат). бунасыр л-Фарабиді мірі, туан жері, ледері мен ылыми ебектері. «ашытасы туан жер» леіндегі аынны туан жерге деген махаббаты, сезімі. «аазды тсіп бетіне» жне «Тіршілікте рыштай бол тзімді» ледеріндегі лирикалы кейіпкерді Отан алдындаы парызы, досты, адалды туралы ойлары. дебиет теориясы:лирика туралы тсінікті тередету;
3) «Ахмет Йгінеки (Ахмед Махмтлы Жйнеки)» (1 саат). мірі мен шыармашылыы. Аын мір срген тстаы тарихи-леуметтік жадай. Йгінекиді «Аиат сыйы» («Хибатул-хаайы») шыармасы. олжазбаны бізді дуірімізге жету тарихы. Жырды композициялы рылымы, сюжеттік желісі, идеялы мазмны. «Аиат сыйы» дастанында ктерілген таырыптар: адамгершілік, оу-білім, т.б. Дастанны кркемдік сипаты. Аынны сз олдану ерекшелігі. дебиет теориясы: таырып пен идея, архаизмдер;
4) «Ахмет Йасауи. «Хикметтері» (1 саат). ожа Ахмет Йасауиді мірі мен шыармашылыы. Хикметтерді дидактикалы сарыны мен ондаы шешендік, поэтикалы оралымдар, наыл сздер. . Йасауи тіліні аза тіліне жаындыы. дебиет теориясы: сопылы поэзия туралы;
5) «Жсіп Баласани. «тты білік» (зінді)» (1 саат). Ж.Баласаниды мірі. «тты білікті» лем дебиетіні асыл мраларыны бірі екендігі, тркі тілдес халытара орта лемен жазылан трактат екендігі. Дастанда адама білім мен ылымны не шін ажет екендігі, жалпы адам баласын асырлар бойы толандырып келген ізгі мраттар, ел басару, моральды-этикалы, т.б. трмысты мселелерді арау болуы. Поэманы бгінгі тадаы міршедігі, трбиелік мні. дебиет теориясы:исса, дастан;
6) «Махмт ашари.Маал-мтелдері, «ордайды ау-азы аылдайды» леі» (1 саат). Махмт ашариды мірі мен шыармашылыы. Оны тркі тілдеріні дамуына осан лесі. «ордайды ау-азы аылдайды» леіндегі туан жерге, табиата деген аын сезіміні шынайылыы. Тіл бейнелілігі. дебиет теориясы: маал-мтелдер туралы;
7) «Рабузи. «Лман хакім» («исса – ул нбиадан» зінді)» (1 саат). Рабузиді мірі мен ебектері. Туындыдаы табиат, жаратылысты пайда болуы жне улие-нбиелер, пайамбарлар туралы тсінік. «Лман хакім» гімесіндегі адамгершілік идеясы. дебиет теориясы: миф туралы;
8) «Сйф Сараи. «Трікше Глстан» (1 саат). С.Сараиды мірі мен шыармашылыы. Бл ебек парсы аыны Садиды «Глстан» кітабыны тркі тіліндегі аударма нсасы екендігі. Аударма туындыны зіндік ерекшеліктері. С. Сараиды тл туындысы – «Суаил мен Клдірсін» шыармасы туралы. Шыарманы сиет-негесі, адамгершілікке (жомартты, анаатшылды) баулитын трбиелік мні. дебиет теориясы:нзирашылды дстр.
36. «ХІХ асыр дебиеті» (9 саат):
1) «Махамбет теміслы. «Ереулі ата ер салмай», «Мнар кн», «Мен стан туан маймын», «Жалызды» (2 саат). М. теміслыны мірі, оны мір срген дуірі. ледеріні тарихи мні, халыты арман-тілегін жырлауы. Махамбет жырларыны жауынгерлік, асаты, крескерлік сипаты. ле-жырларыны жанрлы ерекшеліктері, бейнелеу тсілдері, ішкі ыратары мен тееулері. «Ереулі ата ер салмай» леіні таырыбы. ленен крінетін ктерілісті масаты мен міндеті. ршіл, прогресшіл романтизм. «Мнар кн» леіндегі аынны сыры, айысы, эллегиялы сарын. «Мен стан туан маймын». Аын поэзиясындаы аса арман, жігер. «Жалызды» леіні философиялы лирикаа жататындыы. дебиет теориясы: дебиетті оамды мні. Пнаралы байланыс: азастантарихы, музыка (рманазыны «Кішкентай», «Сарыара» кйлері), кино («Кісен ашан» фильмі);
2) «Шортанбай анайлы. «Зар заман» леі» (1 саат). Шортанбай анайлыны мірі мен шыармашылыы. Аынны толау ледеріндегі заман зары, отарлы езгіден азып-тозып бара жатан аза еліні тадыры туралы. «Зар заман» леіні таырыбы мен идеясы. леде крінетін Ресейді отарлау саясаты, оны аза халына келген зобалаы. Аынны отаршылдыа, ол келген жаалыа арсылыы. Бейнелі тіл наыштары.дебиет теориясы: ле рылысы туралы тсінікті кеейту;
3) «Майлыожа Слтаножалы.«Ілімге толса ккірек» толауы» (1 саат). Майлыожаны мірі мен шыармашылыы. Толау ледеріндегі ибратты ойлары. Аын жырларындаы шыысты сарындар. Жасылы пен жаманды асиеттерді салыстыра сипаттауы. Толауды тілі, трбиелік мні. дебиет теориясы: толау туралы тсінік;
4) «Абай нанбайлы. «Адамны кейбір кездері», «ле – сзді патшасы, сз сарасы», «Кешегі ткен ер біш», «Тла бойы ят, ар еді», «Талапты мініп тлпарын» ледері, он жетінші арасз» (3 саат). А. Байтрсынлыны «азаты бас аыны» атты мааласы негізінде аын шыармашылыы туралы млімет беру. Абай шыармаларыны лшем-рімдері, бейнелілігі. «ле – сзді патшасы, сз сарасы». Абайды поэзияа оятын биік талабы мен міндеті. Аынны леді «нер» деп тсінуі. «Адамны кейбір кездері». ле діреті, оны дниеге келу сыры, аынны шыармашылы психологиясы. «Кешегі ткен ер біш», «Тла бойы ят, ар еді», «Талапты мініп тлпарын» ледеріндегі аынны жан кйзелісі, гуманизм мен философия. бдірахман бейнесі. Он жетінші арасз. Абайды арасздері туралы ысаша млімет. арасзді мазмны жне ой тйіні. Аынны ледері мен арасздеріні сабатастыы жнінде. дебиет теориясы: ле менарасз туралы тсінік. Пнаралы байланыс:азастантарихы (ХIХ асырды екінші жартысындаы азастанны саяси-леуметтік жадайы);
5) «Шкрім дайберділы.«аламан-Мамыр» поэмасы» (3 саат). Шкрімні мірі мен шыармашылыы туралы. «аламан-Мамыр» дастанына зек болан тарихи шынды, шыарманы композициялы рылысы, кейіпкер бейнесін даралап берудегі шеберлігі. Жырдаы халыты дет-рыпты, ым-тсінікті крінісі. Жырды кркемдікм ерекшелігі. дебиет теориясы:образ туралы.
37. «ХХ асыр дебиеті» (25 саат):
1) «Трмаамбет Ізтілеулы.«Адамды іс», «Араны ауруы не, озбайтын» ледері» (1 саат). Т.Ізтілеуовті мірі мен шыармашылыы. «Адамды іс», «Араны ауруы не, озбайтын» ледерінде білім мен ылымды, адамды ізгі асиеттерді насихаттауы, жастарды имандылыа шаыруы, сондай-а оу-білім ізденіс нтижесінде табылатынын айтуы. ледеріні кркемдік ерекшелігі. дебиет теориясы: ледегі ыра;
2) «Жамбыл Жабаев. «Жаныс аына», «Патша мірі тарылды», «Сраншы батыр», «теген батыр» дастандарынан зінді» (2 саат). Жамбылды мірі мен шыармашылыы, Жамбыл – ауыз дебиетіні ірі кілі, айтыс аыны, жыршылы нерді шебері. «Жаныс аына» арнау ле лгісі, онда стазы Сйінбайды пір ттуы. «Патша мірі тарылды». 1916 жылы патша жарлыына аынны іштей арсылыы, жан кйзелісі, халыа, жастара деген жанашырлыы. «Сраншы батыр», «теген батыр» дастандары. Сраншы, теген батырларды мірде болан тарихи тлалар екендігі. Сраншы батырды ХІХ асырды орта тсында оан хандыына арсы, теген батырды Жоар шапыншылыында крсеткен ерліктері суреттелуі. «Сраншы батыр» дастаныны «обыланды батыр» жырына састыы. Аын дастандарыны трбиелікмні. дебиет теориясы:гипербола, эпитет, тееу. Пнаралы байланыс:азастан тарихы, аза тілі. «Жамбыл мражайы» телесаба.
3) «Мажан Жмабаев.«Тркістан» леі, «Батыр Баян» поэмасы» (3 саат). Аынны мірі, шыармашылы жолы. Мажан нзік лирик, сыршыл аын. «Тркістан» лирикасы. ледегі туан жерге, елге деген аынны матаныш сезімі. Тран елін, оны тарихын перзенттік сезіммен жырлауы. «Батыр Баян» поэмасыны тарихи-леуметтік негізі. Абылай хан, Батыр Баян бейнелерін даралап сомдауы. Баян батыра тн биік рух, отты сезім. Поэманы кркемдік ерекшелігі. дебиет теориясы:поэмажанры;
4) «Міржаып Дулатлы. «Шешені балаларын сюі» леі» (1 саат).М.Дулатлыны мірі мен шыармашылыы. «Шешені балаларын сюі» леіні трбиелік мні. Ананы балаа деген махаббатын жырлауы, аынны р балаа анасын сыйлауды, адірлеуді насихат етуі;
5) «Мхтар уезов. «араш-араш оиасы» повесі (зінді)» (3 саат). М.уезовті мірі мен шыармашылыы. «араш-араш оиасы» тарихи шындыа негізделген кркем туынды. Повестегі Батыл, Тектіл, Жарасбай бейнелері. Батылды тадыры. Кейіпкерлерді іс-рекеттері мен мінез ерекшеліктерін суреттеудегі жазушы шеберлігі. Повесті таырыбы, сюжеті мен композициясы, кркемдік ерекшелігі. дебиет теориясы: сюжет;
6) «Тахауи Ахтанов. «Кй аызы» гімесі» (2 саат). Жазушыны мірі мен шыармашылы жолы. «Кй аызыны» нер таырыбына жазылан шыарма екендігі. гімедегі Естемес, Оразымбет, Жаыл образдары. Кйді нар идірген дыреті. гімедегі нер иелеріні тадыры. Жазушыны сз олдану шеберлігі. дебиет теориясы: гіме жанры;
7) «Маали Маатаев. «Аулар йытаанда» поэмасы» (2 саат). М.Маатаев шыармашылыы туралы. Поэмадаы табиатты орау, аялау идеясыны халыты дстрлі дниетанымымен, лтты наным-сенімдерімен сабатастыта суреттелуі. Ана мен бала, адам мен табиат арасындаы арым-атынасты эпикалы туындыда кркем бейнеленуі. Поэманы таырыбы мен идеясы, сюжеті мен композициясы. дебиет теориясы:сюжет пен композиция. Пнаралы байланыс: музыка: Н.Тілендиевті «Ау» кйі. «Бір леі бір елді мрасындай» телесаба;
8) «Шерхан Мртаза.«Бесеуді хаты» драмасы (зінді)» (3 саат). Ш.Мртазаны мірі мен шыармашылыы.Тарихи драмада бейнеленген мір шындыы. азастанда ХХ асырды басында болан тркілеуді зардабы. Отыз екінші жылы асаана жасалан аза халыыны басына тскен ауыр асірет. Ашаршылыа араша тскен азаты бес асыл азаматыны бейнесі. дебиет теориясы:драма жанры. Пнаралы байланыс:азастан тарихы (1930-32 жылдардаы ашаршылы);
9) «абдеш Жмаділов. «аздар айтып барады» гімесі» (2 саат)..Жмаділовті мірі мен шыармашылыы туралы. «аздар айтып барады» гімесіндегі шетелдегі азатарды ата мекенге, елге деген саынышы. гімені негізгі кейіпкері – артты мойнынан тспеген ыры жылы бойтмарды символикалы, трбиелік мні. Таырыбы мен идеялы мазмны. Пнаралы байланыс: азастан тарихы (дниежзі азатарыны бірінші рылтайы);
10) «Олжас Слейменов.«Арыма», «ыз уу» ледері» (1 саат).Аынны мірі мен шыармашылы жолы. лем жне аза дебиетіндегі орны. «Арыма», «ыз уу» ледеріндегі пафос, лтты рнек, лтты мінез, таным-тсінік. дебиет теориясы:тееу, ле рылысы;
11) «Тлеген Айбергенов. «Ана», «Аруана – бауыр дние» (1 саат). Т.Айбергеновті мірі мен шыармашылы жолы. «Ана» лирикасыны идеясы, кркемдік ерекшелігі. «Аруана – бауыр дние» леіндегі аруананы туан жерге деген махаббаты. Т.Айбергенов ледеріні рылымды ерекшелігі. Пнаралы байланыс: музыка: рманазыны кйі «айран шешем», Динаны кйі «8 март»;
12) «Тлен бдіков.«онатар» (хикаяттан зінді)» (2 саат). Жазушыны мірі мен шыармашылыы. Ата-ана мен бала арасындаы арым-атынас, ала мен дала адамдарыны мінез-лы. Хикаята арау болан рпа трбиесі. гімені таырыбы мен идеясы. дебиет теориясы: хикаят;
13) «Дулат Исабеков.«пке» драмасы» (2 саат). пкесіні бауырларына деген аморлыы, махаббаты. пкені жан дниесіні байлыы, адамгершілік болмысы. Туындыны трбиелік мні. Пьесадаы адамдар арасындаы психологиялы тартыс. дебиет теориясы: драма жанры.
38. «лем дебиеті лгілері» (5 саат):
1) «білхасан Рудаки. «мір маан аыл айтты», «Егіз жолдар» (1 саат). .Рудакиді мірі мен шыармашылыы. Парсы поэзиясыны атасы атанан аын ледеріндегі дидактикалы сарын. ле жолдарындаы аыл-парасат, адамгершілік, имандылы асиет туралы аынны алдыран лмес мрасы;
2) «Омар аям. «Рубаилар» (1 саат). лем поэзиясында рубаиларымен артына шпес із алдыран аын екендігі. Рубаиларыны таырыптары. Философиялы мні. аза дебиетіне жасаан сері;
3) «Расул амзатов. «Мені Даыстаным» гімесі (зінді)» (1 саат). Р.амзатовты мірі туралы. «Мені Даыстаным» - патриотты туынды. Елін, тілін, туан жерін сйген аынны ні. Туан тілін мытан баласын «лді» деген ана асиеті. Шыарманы трбиелік мні. дебиет теориясы: рубаилар;
4) «Шыыс Айтматов.«Найман ана» романынан зінді» (2 саат).Аыздаы ана трагедиясы. Мгрт ымы туралы тсінік. Адам санасын олдан згертуді апарып сотырар асіреті. Ананы з баласыны олынан мерт болуыны себептері. Пнаралы байланыс:балет. («Найман ана», оюшы режиссер Б.Аюханов). Театр («асырдан да за кн» спектаклі, оюшы режиссер .Ммбетов).
39. орытындылау (1 саат).