Химиялы асиеттері

Алкендерді химиялы асиеттері олардаы ос байланыс бойынша аныталады (1-кесте). Оны рамына кіретін –байланыс оай бзылып, лсіздеу – байланысты серінен алкендерге тн осылу, сонымен атар изомерлену жне тотыу (оны ішінде жану реакциясы да) реакциясы жреді.

1- кесте.

Кміртек–кміртекті байланысты сипаттамасы:

Байланыс	Энергия, кДж моль	Байланыс зындыы, нм
C–C		0,154
C=C		0,133

 

Алкендер алыпты жадайда катализатор атысында сутекті осып алып аныан кмірсутектерге ауысады:

CH₂=CH–CH₃+H₂›CH₃–CH₂–CH₃;

пропен пропан

 

CH₂=CH₂+Cl₂›Cl–CH₂–CH₂–Cl
бутен–2 l,2–дихлорэтан

 

-байланысты реакцияа жоары бейімділігінен алкендер гидрогалогендеу жне гидратациялану реакциясына оай тседі:

CH₂=CH₂+HCl›CH₃–CH₂–Cl

этен хлорэтан

 

CH₂=CH–CH₃+HBr›CH₃–CH–CH₃

пропен 2–бромпропан

 

CH₂=CH₂+HOH›CH₃–CH₂–OH

этен этанол

 

Мнда Марковников ережесіне сйкес – сутек атомы ос байланыстаы нерлым сутектендірілген (ос байланыстаы кп сутек атомдарына) кміртек атомына осылады.

Алкендер оай тотыады, мнда тзілген німдер мен оларды рылысы процесті жргізу жадайына байланысты болады:

Жану: Толы емес каталитикалы тотыу:

 

Калий перманганатымен бейтарап немесе сілтілік ортада тотытыранда екі атомды спирттер–гликольдар (Вагнер реакциясы) тзіледі:

3CH₂=CH₂+2KMnO₄+4H₂O›3CH₂–CH₂+2KOH+2MnO₂

Этилен

OH OH

Этиленгликоль

 

Калий перманганатымен ышылды ортада (карбон ышылдары тзіледі) тотытыранда ос байланысты тотыа ыдырауы болады:

O

CH₃–CH=CH–CH₃+4(O) ›2CH₃ –C

OH

Бутен -2 (KMnO₄-нан) сірке ышылы

 

Алкендер полимерленеді, полимерлену процесі ртрлі жоары молекулалы осылыстар тзе жреді:

 

Алкадиендер (диендер) – молекуласында екі осбайланыс болатын аныпаан алифатты кмірсутектер. Алкадиендерді жалпы формуласы С_nН_2n-2. ос байланыстарды орналасуы бойынша алкадиендерді ошауланан, кумирленген жне орайлас (сопряженные) деп бледі:

 

Ошауланан	Кумулирленген	Орайлас
СН2=СН-СН2-СН=СН2	СН2=С=СН2(аллен)	СН2=СН-СН=СН2

 

Бу фазасы крекингісі мен пиролиз німдеріні рамында 5-тен 15%-ке дейін диолефиндер болуы ммкін. Блар – бутадиен, пиперилен, циклопентадиен. Осы диолефиндерді барлыы орайлас байланысты диолефиндер болып табылады.

Халыаралы аталым бойынша алкадиендердегі ос байланысты орналасуын атауыны соында, ал орынбасарларды орнын атауыны басында крсетеді:

Алкадиендерді ішінде маызды орын алатыны орайлас ос байланысты дидердер. Олар полимерленуге жне баалы полимерлі материалдар тзуге абілетті. Орайлас диендерге изомерленуді мынадай трлері тн:

1. Орайлас ос байланысты орналасу изомериясы:

СН₂=СН-СН=СН-СН₂-СН₃ СН₃-СН₂=СН-СН=СН-СН₃

гексадиен-1,3 гексадиен-2,4

2. Кміртек аасыны изомериясы:

СН₂=СН-СН=СН-СН₃ СН₂=С-СН=СН₂

пентадиен-1,3 сн₃

 

2-метилбутадиен-1,3 (изопрен)

3. Алкиндер жне циклоалкендер (С₄Н₆) арасындаы изомерия:

сн = сн

СН₂=СН-СН=СН₂ СН=С-СН₂-СН₃

СН₂-СН₂

бутадиен-1,3 бутин-1 циклобутен

 

Диендерді кеістік изомерлері