Бензин, керосин жне май фракцияларыны топты кмірсутектік, рылымды –топты рамдары.

Ашы тсті мнай німдеріні химиялы рамын анытау. Бензин, керосин, лигроин, газойль фракцияларды жне сйкесінше тауарлы мнай німдерін химиялы рамын зерттеуді ерекшеліктері ртрлі. Е арапайым жадайда заттарды андай да бір тобыны рамын мысалы, аныпаан немесе ароматты кмірсутектерді анытауа тура келеді. Ол кезде топтасан химиялы рамды анытау шін санды жне сапалы анализ ажет. Яни, аныпаан, ароматты, парафин кмірсутектер ретімен анытау ажет. Тура айдау немесе сутегі ысыммен жргізетін процестерден алынан мнай німдерін немесе дистилятты зерттеуде химиялы рамды анытау жеірек болады. йткені мндаы німдерде аныпаан кмірсутектер болмайды. Алайда, крекинг, пиролиз, газдарды полимеризация процесінде аныпаан кмірсутектерді ртрлі рылыстаы трлері топтасан компонентерді негізгісі болып табылады.

аныпаан кмірсутектерді анытау. аныпаан кмірсутектерді анытауды барлы химиялы дістері ыса байланыс бар жерде осылу реакциясына негізделген. Реагенттер ретінде галогендер немесе оларды осылыстары, ккірт ышылы, жартылай хлорлы ккірт, сутек, сірке ышылды сынап, азот тотытары жне аныпаан кмірсутектерге санды осыла алатын т.б заттар олданылады. Химиялы рамды анытауды е арапайым жне ке тараланы бромды жне йодты санды анытау дістері. Бромды немесе йодты сан деп 100г зерттелетін зата осылатын бромны (йодты) грамм млшері. Бромды (йодты) саны жалпы трде галогендендіру реакциясын, рі арай галогендендіру реакциясына кірмеген натрий тиосульфатымен титрлеуді жргізу арылы аныталады. осымша (холостой) тжірибеде реакцияа алынан галоген млшерін титрленеді. Соны негізінде осымша жне масатты тжірибені араатынасында орташа молекулалы салмаын (М) біле отырып, бромды (йодты) санны шамасы бойынша аныпаан кмірсутектерді салма проценттін (N) келесі формуламен есептейді:галоген реакциясына кіретін млшері аныталады. Толы санын есептеу шін бл шама німні лшендісі (навескасы) болып табылады жне оны 100-ге кбейтеді.

мндаы: 160 жне 254 – бром мен йодты молекулалы массалары.

Бензин жне керосин фракцияларыны топты химиялы анализі. Кмірсутектерді жеке топтармен кластарын анытау шін сынылатын дістер негізінде 300°С дейін фракцияны топты химиялы анализді ртрлі схемаларын пайдалануа болады. німні рамы мен шыу тегіне арамастан, анализді 1-ші сатысында кмірсутек еместер алынып тасталуы ажет. Ол шін (азотты негіздерді жою шін) 70% H₂SO₄ ерітіндісімен деу; (нафтен ышылын, фенолды жою шін) 10% сілтімен деу; (ккіртті осылыстарды жою шін) натрий гипохлориді ерітіндісімен деу жне е соында сумен шаю жмыстары ретімен жргізіледі.

Кейбір жадайда осылай деуден кейін натрий атысында айдау жргізу сынылады. Сосын фракциялара блу шін айдау жргізеді: 60- 95°С; 95-122°С; 122-150°С;150-175 °С; 175-200°С; 200-250°С; 250-300°С.

Айдау немесе ректификация кезінде фракцияда санды шыымы (салм.% бойынша) ескеріледі. рі арай рбір фракцияны жеке анализін жргізеді.

аныпаан кмірсутектері жо фракцияны топты химиялы анализдеу. Е арапайым жадайда анализ анилин нктесі дісімен ароматты, нафтен жне парафин кмірсутектерін ретімен анытауа келеді. Алайда, осы кластаы кмірсутектерді жеке анытау шін жоарыда аталан дістерді де олдануа болады. Барлы жадайда аныан алдыты алу шін ароматты кмірсутектерден айыру колонада силикогельмен фильтрлеу бойынша жргізеді. Анализді крделі трі бойынша алты жне бес мшелі нафтендерді жекелей анытау ажет. Сондай-а, нормалды жне тарматы парафин кмірсутектерін анытауа болады.

аныпаан кмірсутектері бар фракцияларыны топты химиялы анализдеу. Крекинг-бензиндері анализдеуді арапайым схемасы аныпаан кмірсутектерді бром немесе толы саны бойынша анытауды арастырады. Ал, аныпаан жне ароматты кмірсутектерді жалпы саны ккірт ышылды немесе криоскопиялы дісімен анытайды. Айырымы бойынша ароматты кмірсутектер рамын анытайды. аныан алдыта нафтендер мен парафин кмірсутектерді кез-келген физикалы діспен анытайды. Баса бір схема те дл нтиже беретін анализі сынылады жне осы кезде кмірсутектерді барлы топтарын ретімен жекелеп анытауа болады.

Кез келген схемамен анытау нтижелері бойынша жеке фракциялардан кмірсутектер топтарыны млшерін аламыз. Алынан мліметтерді бастапы анализге алынан німге есептеу шін келесі тедеу олданылады:

Мндаы: Х - бастапы німдегі кмірсутектерді берілген тобыны млшері (салм.%); х₁, х₂, х₃ – жеке фракциялардаы кмірсутектер тобыны млшері (салм.%); а, b, с- бастапы німні айдау кезінде фракциядан шыан шыымы (салм.%).

Соы кездерде бензин, керосин, лигроин фракцияларды топты рамын газ-сйыты жне сйыты адсорбциялы хромотография дісімен анытау кеінен олданылады. Сондай-а бензиндері топты анализдеуді масспектроскопиялы дісі ашылды.

Бензиндерді жеке компоненттік рамын зерттеуді комбинирленген дісі де жргізеді. ВНИИП ылыми ызметкерлері бензин фракциясыны жеке кмірсутектік рамын t_ай= 122°С боланда газ- сйыты хромотография дісі бойынша тікелей айдау дісін сынылан.