Арнайы педагогиканы негізгі тсініктері мен ымдары
Арнайы педагогика
Арнайы педагогика ылымыны негізгі масаты: р трлі кемістігі бар балаларды психалогиялы жне физиологиялы даму ерекшеліктерін зерттеу жне сонымен атар оларды оыту жне трбиелеу, тзету, алыптастыру жолдарын айындайды.
азіргі тада арнайы педагогика ылымында бірнеше зекті мселелер кездеседі. Ол мселелер арнайы педагогиканы категорияларымен тыыз байланысты. Яни оларга: есту абілеті бзылган балалар (кере немесе саырау, нашар еститін, кеш естімей алгандар); кру абілеті бзылган балалар (соыр, млде крмейтін, немесе нашар кретін ); сйлеу абілеті бзылган, тіл мкістігі бар балалар- лагоппаттар; интеллектуалды дамуы немесе аыл-ой, ойлау абілеті заымданган, кемаыл (аыл-ойы, есі кеміс-кемаыл жэне психикалы дамуы тежелген балалар); психикасы мен дене бітіміні дамуы комплексті, крделі трде бзылан (соыр-мылаулар);естімейтін-крмейтін жне аыл-ойы жетілмеген, естімейтін т.б); тірек-имыл аппараты заымданган балалар; педагогикалы згерісі бар (жріс-трысы,мінез-лы, тэртібі бзылган) балалар жатады. кінішке орай, азіргі тада дамуында ауытуы бар балалар саны артуда. Ол балалар арнайы бала-башаларда, арнайы мектеп интернаттарында, арнайы сыныптарда жне де логопедиялы пункттарда тэрбиеленеді. Демек, мнда олар арнайы коррекциялы, психологиялы жэне педагогикалы кмектермен амтамассыз етіледі.
Демек, ол дефектологтарга сонымен атар, бл мэселелерді шешу кзін табу шін педагог-психологтарга те маызды. Бл мэселелер мектепке дейінгі, мектеп жасындагы жэне баса да жас ерекшеліктер педагогикасында кездесетін мэселелерді бірі болып келеді. Ягни, арнайы педагогикадагы бндай жагдайлар элемдік дегейде барлы мемлекеттерде кездесетін зекті мэселелерді бірі болып табылады. Осы масата сай арнайы педагогика гылымы тмендегідей:
1. р кемістікті немесе кемтар балаларды ауытуларды трлерін, дрежесін анытап оларды алыптасу ерекшеліктерін анытау.
2. Физикалы немесе психологиялы дамудаы ауытуларды негізгі биологиялы леуметтік жэне педагогикалы себептерін анытап оларды тзету, толытыру дістерін арастыру.
3. Арнайы мекемелерді алыптастыру орталытарын ымдастыру жне оларды дамыту баыттарындаы жмыстарын негізгі принциптерін таныстыру.
4. Арнайы тзету, толытыру жэне дамыту мекемені негізгі масат-міндеттерін айындау жэне жмыстарыны мазмнын талдау.
5. Болаша дефектолог мамандарын даярлау шін ажетті ылыми оу эдістемелік эдебиеттермен танысып крнекі ралдар жне тэжрибелік мекемелер жмыстарына атысу.
ылыми таным саласы ретінде арнайы педагогикалы зерттеу негізіне ммкіншілігі шектеулі баланы оыту, тэрбиелеу жэне алыптастыру мэселелері ашылады.
р трлі кемістігі бар балаларды оыту мен тэрбиелеу элеуметтік-мэдени, педагогикалы мэселе. Бл мэселе ммкіншілігі шектелген балаларды олдан келгенше оам міріне белсенді, з беттерінше мір сре алатындай етіп дайындау масатындаы негізгі сратарды шешуге кмектеседі. Іс-эрекет эр адамны негізгі элеуметтік ызметі, сондытан арнайы педагогика ылымы жан-жаты зерттейді.кеміс балаларды элеуметтік мірге бейімделуіне, оамны мэнділігін жэне ережелерін саналы трде мегерулеріне, мір жадайымен арапайым ебек трлеріне баулуларына, оршаан ортаа бейімделулеріне септігін тигізеді.
Арнайы педагогиканы негізгі тсініктері мен ымдары
Арнайы педагогика -педагогика гылымыны бір саласы. Арнайы педагогика мір сру эрекетінде ммкіндіктері шектелген адамды, оларды барлы мірін сру эрекетінде ммкіндіктері шектелген адамды, оларды барлы мірін циклін амтиды. Арнайы педагогика жалпы педагогикалы терминдермен бірге зіне тэн ылыми терминалогиясы бар, ол ДМШ- даму ммкіншілігі шектелген баланы психологиялы ерекшелігін зерттеу жне оларды оыту мен тэрбиелеуді за уаытты процесінде алыптасады.
азіргі арнайы психология негізінен жалпыа бірдей элеуметтік алыпа сай сэйкес емес жэне мектептегі білім алу дегейіне сэйкес емес мэселені зерттейді. Соан орай арнайы психологияны зіне тн терминдері бар.
Арнайы педагогиканы негізгі ымдары жэне тсініктері:
Кемтар бала - белгілітэртіппенрасталан,туабіткен,тым уалаан, жре пайда болан аурулардан немесе жарааттарды салдарынан тіршілік етуі шектелген, дене немесе психикалы кемістіп бар он сегіз жаса дейінгі бала;
· «атер» тобындаы бала - ерте ола алынбаандытан, элеуметтік жэне медициналы - педагогикалы тзеу арылы олдау крсетілмегендіктен дене жэне психикалы дамуында кенжелеп алу ытималдыы жоары болатын ш жаса дейінгі бала;
· Дене кемістігі - аза дамуыны жэне жмыс істеуіні за уаыт бойы элеуметтік, медициналы жне педагогикалы тзеу арылы олдауды ажет ететіндей созылиалы бзылуы;
· Психикалы кемістік - адам психикасы дамуыны жэне жмыс істеуіні уаытша немесе траты кемістігі, соны ішінде: сенсорлы бзылыстарды салдары; эмоциялы- еркі жаынан бзылыстары; сйлеу бзылыстары; ми заымдануыны салдары; аыл-ой дамуыны бзылыстары, соны ішінде аыл-ой жаынан кенжелеп алу; психикалы дамуыны тежелуі жэне осыан байланысты оып - йренудегі зіндік иындытар;
· Крделі кемістік - психикалы жне дене кемістігіні кез келген штасуы, яни физикалы, психологиялы кемістіктін осылысы.
· Ауыр кемістік - мектеп білім беру стандарттарына сйкес білім беру олжетімді болмайтын жэне оыту ммкіндіктері зіне - зі ызмет крсету дадыларын, оршаан дние туралы арапайым білімдерді жэне арапайым ебек дадыларын немесе аясы тар кэсіби мегеруімен шектелетін дэрежедегі психикалы жэне дене кемістігі;
· Медициналы жэне психологиялы-педагогикалы диагностика - эр трлі кемістіктерді анытау мен емдеуді, оыту мен тэрбиелеуді сайма - сай жадайларын белгілеу шін балаларды психикалы - дене дамуын кешенді сала аралы баалау;
- Даму ммкіншілігі шектелген бала ( ДМШ ) - бл арнайы оыту жадайларсыз оу білмейтін физиологиялы жэне психологилы ааулары бар бала
· Жеткіліксіздік- бл кінэрэт, аау ММК- дэрігеріні, элеуметтік,экспортты бекіткен физиологиялы жэне психологиялы ауытуы
· Психикалы дамуы тежелген (ПДТ ) - психикасы жэне сйлеуіні дамуы тежелген. Оуда иынды тудыратын баланы уаытша немесе наты жеткіліксіздігі
· Физиологиялы кемістік - за уаытты ауруды салдарынан немесе инфекциялы аурулардан аза ызметіні дамуындаы ауытуы.
· Арнайы білім беру - бл арнайы оуда ажет ететін баланы денсаулыына байланысты рылан, мектепке дейінгі жалпы жэне кэсіби білім беру
· Скрининг - «атер» тобындаы балаларды анытау масатымен жаппай стандартталан тексеру
· Арнаулы тзеу йымдары - дамуында кемтар болып алан:
есту абілеті бзылан (естімейтін, нашар еститш, кейіннен саырау болып алан);
кру абілеті бзылан (кзі крмейтін, нашар кретін, кейіннен соыр болып алан);
жріп-тру мшелеріні функциялары бзылан; сйлеу абілеті бзылан; аыл - ойы кенжелеп алан; психикалы дамуы тежелген;
эмоциялы - еркі жаынын жэне мінез - лы бзылан; крделі бзылыстары бар, оны ішінде соыр - саырау болып алан балалара арналан йымдар
· Кэсіби диагностика - бойындаы психикалы жэне дене кемістігін ескере отырып балаларды ебек ызметіні немесе кэсіпті дадыларын мегеру мен орындауа элеуметтік ммкіндіктерін анытау
· Кемтар баланы оалтуды жеке бадарламасы- баланы соматикалы жай - кйі дегейіні болжамын, психикалы - дене тзімділігін отбасыны элеуметтік инфрарылым ммкіндіктерін ескере отырып оны ажеттіліктеріні рылымына, ден оятын мселелеріні шеберіне кштарлытарыны дегейіне сэйкес баланы трмысты, огамды, кэсіби ызметке абілетін алпына келтіруге баытталан медициналы, педагогикалы, психологиялы жэне элеуметтік іс -шаралар тізбегі
· Реабилитация- яни жеке адамны абілетін жетілдіру жэне медециналы элеуметтік білім берушілік кэсіби білім беру баытында жргізілетін жмысты кешені. Бл сз Абилитация деген сзден шыан
· Абилитация- ауытуы бар баланы жасыра кезіндегі, кез-келген абілетті алашы алыптасуы деген ымды білдіреді
· Коррекция - кеміс балаларды психикалы, физикалы дамуындаы жетіспеушіліктерді жеілдетуге немесе дрыстауа, тзетуге баытталан педагогикалы шараларды жйесі
· Конпенсация - организмдегі жетілмеген немесе бзылан функционалды рекеттерді алпына келтіру. Бл те крделі, за, жан - жаты роцесс.
· Деффект- физиологиялы жэне психологиялы ауытуы немесе бзылу.
· Психологиялы дамуы тежелген (ПДТ) - психикалы трасызды, психикасы тежелген.