Маркетингті зерттеуді дістемелік негіздері
Маркетингті дістемелік негіздері жалпы ылыми, аналитикалы-болжау дістерінен, сонымен бірге білімні р саласынан алынан дістемелік тсілдерден ралады (1 схема).
Жйелі талдаз маркетингтік зерттеулерде кеінен олданылады, ол кез келген нарыты жадайды лкен диапазонды ішкі жне сырты себеп-салдарлы байланыстарды зерттеу шін объекті ретінде арастыруа ммкіндік береді. Мысалы, нарытаы ттынушылар тауарыны згеруі бір жаынан сырты процесстерді себебі болуы ммкін: ндіріс ралдары, аржы нарыы, халыаралы байланыс нарыындаы згеріс, екінші жаынан ішкі процесстерді: жеке зара байлаысты тауарларды нарыыны дамуынадаы згерістерді.
Кешенді ыай нарыты жадайды ртрлі жаынан крінетін объект ретінде арастыруа ммкіндік береді. Мысалы, жеке тауарлар нарыындаы мселелер сранысты, тауарлар сынысыны немесе баасыны згерісімен байланысты болуы ммкін. Бл жадайда – зерттелетін объектіні (жадайды) з алдына бір аспектілері ретінде, яни соан арай отырып пайда болан жадайдан шыуды тактикалы жне стратегиялы шешімдерін анытауа болады.
ЖАЛПЫ ЫЛЫМИ ДІСТЕР, АНАЛИТИКАЛЫ-БОЛЖАУ ДІСТЕРІ, БІЛІМНІ Р САЛАСЫНАН АЛЫНАН ДІСТЕМЕЛІК ТСІЛДЕР
жйелік талдау, кешенді ыай
бадарламалы-масатты жоспарлау
сызыты бадарлау, жалпыа ызмет крсету теориясы, байланыс теориясы, ытималдылы теориясы, желілік жоспарлау, іскерлік ойындар дісі жне т.б. экономикалы-статистикалы дістер, экономикалы-математикалы модельдеу, сараптау
социология
психология
антропология
экология
эстетика
дизайн
Схема 1. Маркетингтегі зерттеулер дістеріні жйесі
рине, жйелік талдау жне кешенді ыай антиподтар болып табылмайды, олар бір-бірімен тыыз байланысты жне бір-бірінен блек жзеге асырылмайды. Біра наты жадайда, біріншіден оны барлы зара байланыстарын (ішкі жне сырты), ал екіншіден оны крінуіні барлы жатары мен аспектілерін (рылымы, клемі) зерттеу керек.
Бадарламалы-масатты жоспарлау маркетинг стратегиялары мен тактикасын жасауда жне жзеге асыруда кеінен олданылады. Жне де маркетинг – нары сферасындаы бадарламалы-масатты ыайды олдану деп айтуа болады. Ксіпорынны маркетингпен байланысты барлы жоспарлы ызметі осы принципке негізделген (маркетинг жоспарлары немесе бадарламалары).
Сызыты бадарлау альтернативті шешімдер атарынан ыайлысын (шыын аз, табысы кп, уаыт жне кшті аз жмсайтын) тадау шін математикалы діс ретінде маркетинг мселелеріні біратарын шешу шін олданылады Мысалы, ресурстар шектеулі боланда тиімді ассортиментті жасау, тауарлар орыны оптимальды шамасын есептеу, тім агенттеріні озалыс маршруттарын жоспарлау.
Тапсырыс берушілерге ызмет етуде кезектілікті тадау мселесін шешу кезінде, тауарларды жеткізу графигін руда жне баса да сас міндеттерді орындауда жалпыа ызмет крсету теориясы дісі олданылады. Ол, біріншіден ызмет крсетуге берілген тапсырыстарды кп болуына байланысты алыптасан задылытарды зерттеуге, екіншіден оларды орындауда кезектілікті сатауа ммкіндік береді
«Кері байланыс» механизмін арастыратын байланыс теориясы белгіленген параметрлер шегінен шыатын процестер туралы сигнальды апараттарды алуа ммкіндік береді. Маркетингтік ызметте мндай ыайды пайдалану тауарлар орын (тауарлар тсуін жне тиеліп жіберілуін реттеу), ндіріс жне тімді (ндіріс уаттылыыны тім ммкіндіктерімен байланысы) басаруа ммкіндік береді. Маркетинг ызметіні йымдастыру рылымына байланыс теориясын олдану ксіпорынны нарыпен байланысын жетілдіруге, алынан мліметтерді пайдалану тиімділігін арттыруа кмектеседі.
Ытималдылы теориясы дісі ммкін болатын тадауларды ішінен ажеттісін анытап шешім абылдауа кмектеседі. Яни, ксіпорын жмысы тиімді болу шін ай німді шыаран дрыс немесе ндірісті айта ру керек пе лде кеейту керек пе, нарыа енген дрыс па немесе керегі жо па, осы мселелер туралы сз боланда олданан ыайлы.
Желілік жоспарлау дісі жеке жмыс трлеріні немесе андай да бір бадарлама шеберіндегі операцияларды зара байланыстылыын жне реттілігін реттеуге ммкіндік береді. Ол жмысты негізгі этаптарын наты анытауа, оларды орындалу мерзімін анытауа, жауапкершілікті шектеуге, шыынды немдеуге, ммкін болатын ауытуларды арастыруа ммкіндік береді. Желілік жоспарлауды жауа тауарды ндіріс бадаламасын жасаанда жне сынама сатуларды йымдастыранда, тім жне жарнама кампанияларын дайындаанда жне жасаанда олданан тиімді.
Наты маркетингтік жадайларды шешуде іскерлік ойындар дісін олдану біршама кмектеседі.Бсекелестер іс-рекетіні оайлатылан модельдері, жаа нарыа шыу стратегиялары оптимальды шешімді табу шін арастырылуы керек.
німні сапасын арттыру, материалды жне ебек ресурстарын немдеумен байланысты міндеттерді комплексті шешу шін функционалды-нды талдау дісі олданылады. Мысалы, егер тауар моральды тез тозатын жне олданудан шыатын болса, оан жоары беріктілікті беріп ажеті не? Потенциалды ттынушылы ны ретінде ретінде ндіріс німі тек ттыну объектісіне айналанда ана крінеді. Демек, функционалды-нды талдау дісіні зерттеу ралы ретінде тек ндірістік процесс емес, нары талабы да алынуы керек. Жне де ндіріс процестері жне нарыты зерттеу бір-біріне бірдей дегейде сер етуі ммкін.
Маркетинг нерін игеріп, нары туралы білімін сранысы жоары німдерді ндірістік бадарламасыны рылымын алыптастыруа олданатын ксіпорын экономикалы тиімділікке ие болады. Бсекелестікті дамуына арай ндіріс жне маркетинг функциясыны зара рекеті крделілене тседі. Функционалды-нды талдау дісті олдану ксіпорындара конструкциялау, технология, ндірісті йымдастыру жне німге ызмет ету саласында жоары бсекелестік ммкіндікті амтамасыз ететін рационалды шешімдерді іздеуге ммкіндік береді.
Оиалар, іс-рекеттер жне процестер арасындаы ммкін болатын немесе белгілі байланыстарды модельдеу дісіні кмегімен сипаттауа болады.Е тиімдірегі экономикалы модельдер (экономикалы-математикалы). Олар сырты жне ішкі орта факторларын ескере отырып, нары сиымдылыыны даму перспективасын, маркетингті рациональды стратегияларын жне бсекелестерді ммкін болатын жауап рекеттерін анытауа, ажетті табыс млшерін алу шін маркетингке жмсалатын оптимальды шыындарды баалауа ммкіндік береді.
Маркетингті дістемелік арсеналыны ішінде сарапты баалау дісі ерекше орын алады.Олар нарыта болып жатан андай да бір оиаларды даму процестері туралы жауап алуа, ксіпорынны кшті жне лсіз жатарын табуа, маркетингтік іс-шараларды тиімділігін баалауа ммкіндік береді. «Дельфа», «Ми шабуылы» жне т.б. дістер олданылады.
Сараптаманы дрыс жргізген жадайда сараптау тобын румен, сараптау процедурасын жргізумен, сараптау бааларыны нтижелерін деу дістерін тадаумен байланысты біратар мселелер шешіледі. Сарапшылара ойылатын негізгі талаптар оларды компетенттілігі, ксібилігі, беделдігі, алаламаушылыы болып табылады. Сараптау процедурасы сауалнамаларды олдану арылы дискуссия немесе срау (арапайым немесе кп сатылы) жргізу негізінде жымды идеяларды генерациялау болып табылады. Есептеу техникасын олдану алынан мліметтерді деуде ана емес, сонымен бірге аналитикалы жне имитациялы модельдерді руа кмектеседі. Мны барлыы сараптау дісін перспективалы жне беделді етіп крсетеді.
Маркетингтік зерттеулерде білімні баса саласынан алынан дістемелік тсілдер кптеп олданылады. Маркетингтік дістемені социология жне психология дістерімен байланысыны кптігі байалады, йткені маркетингте ттынушылар іс-рекетіне жне олара сер ететін факторлара кп кіл блінеді. Ол шін нарытаы ттынушылар іс-рекетіні мотивациясы, ттынушыларды жарнамалы шараларды, тауарлар бейнесін алай абылдайтыны зерттеледі. Психологиялы тесттер, мотивациялы талдау кеінен олданылады.
Социология дісі нарыта апаратты тауар процестерін зерттеуге, ттынушыларды жаа енгізулерге кзарасын анытауа, адамны ызметіні ртрлі сфераларын, оларды ндылы баыттарын зерттеуге ммкіндік береді. Бл дісте анкеталау, «панельді» зерттеулер дістері олданылады.
Маркетингтік зерттеулерде антропологиялы дістерде олданылады, олар лтты мдениетті, мір сру дегейін ескере отырып нары ортасын зерттеуге ммкіндік береді. Антропологиялы лшемдер сонымен бірге наты жадайларда ттынушылар тауарларын модельдеуде де олданылады (мысалы, киім, ая киім, жиаз).