Басару кілеттігі
1. кілеттік жне оны трлері
йымды басаруды рбір элементі – блім немесе жеке ызмет – белгілі бір басару кілеттігіні тасымалдаушысы болып табылады. кілеттік жетекшіге немесе жмыса толыымен немесе оны бір блігіне жауап беретін блімні немесе йымны ызметкерлеріне жктеледі.
йымда басару кілеттігіні бірнеше трлері бар: нсаушы, сынушы, координациялы, баылау-есеп беру, келісімдік.
Нсаушы кілеттігі – оны иеленушілерді орындауа міндетті шешімдерді абылдауа ы бар. Бл кілеттіктер сызыты немесе функционалды болуы ммкін.
Сызыты кілеттік шеберіне блім ызметін оперативті басару мселелері, ызметкерлерді жмыса абылдау жне босату, ынталандыру жне жазалау жне т.б. кіреді.
Функционалды кілеттік жанама байланыстар жадайында жзеге асырылады. Ол сйкес жетекшілерді баса сызыты жетекшілерге тікелей баынышты жмысшыларды ызметін реттейтін орындалуа міндетті басару шешімдерін абылдауа келеді.
Нсаушы кілеттілікті маызы келесімен байланысты, яни оны иелері мселені андай жолмен шешуді тиімділігі туралы кеесті ажет ететін жетекшілер мен орындаушылара кеес бере алады. Нсаушы кілеттілік ртрлі мамандара, референттерге, кеес берушілерге тн.
Келісімдік кілеттілік кезінде оны иесі міндетті трде зіні компетенциясы шегінде сызыты немесе функционалды абылданатын шешімге атысты зіні пікірін айта алады.
Келісімдік кілеттілік ескертетін немесе тотататын (блокирующий) болуы ммкін. Ескертетін кілеттілікке, мысалы загерлер ие, олар жетекшілер шешіміні олданыстаы ыты нормалара сйкестігін тексереді. Тотататын кілеттілік бас бухгалтерлерде болады, йткені оны келісімінсіз яни олысыз ашалы заттарды шыынымен байланысты абылданан шешімді жзеге асыру ммкін емес.
Басару кілеттілігін жауапкершіліктен бліп арауа болмайды, яни абылданан шешімге, жргізілген белсенді іс-рекеттерге жне оны салдарына есеп беру ажет.
2. Басару кілеттілігін блу
азіргі заман жадайында ешкім йымды жеке дара басарып, барлы пайда болан мселелерді здігінен жеке шеше алмайды.
Соан байланысты, жетекшіге мселені шешуге ажетті кілеттілікті йым шеберінде арамаындаыларды арасында блуге тура келеді.
Басаруды андай да бір дегейінде шоырланан кілеттілік масштабы – шешілетін мселелерді крделілігі, маыздылыы жне ртрлі болуы сияты біратар факторлармен аныталады.
Кп жадайда кілеттілікті млшері жетекшілерді жне орындаушыларды жеке ерекшеліктерімен аныталады, мысалы, біліктілігі, тжірибесі, білімі – блар нерлым жоары болан сайын, кілеттілігі де кбейеді.
кілеттілікті блу кезінде йымда біратар маызды жадайлар ескерілуі керек. Біріншіден, субъектіні алдына ойан масатына ол жеткізуі шін кілеттілік жеткілікті болуы керек. Екіншіден, рбір субъектіні кілеттілігі зі тікелей жмыс істейтіндерді кілеттілігімен байланысты болуы керек. шіншіден, рбір ызметкер кілеттілікті кімнен алып кімге беретінін білуі шін, йымдаы кілеттілік сызыы аны болуы керек. Тртіншіден, кілеттілік орындаушыа тек бір жетекші арылы беріледі. Бесіншіден, орындаушылар з кілеттілігі шегінен шыпайтын мселелерді здігінен шешуге жне зіні ызметіне жетекші алдында толы жауапкершілікте болуа міндетті.
3. Басаруды йымдастыру схемасы
Дріхана йымдарында басару кілеттілігін блу екі ыай негізінде жргізілуі ммкін: 1 – бір басшылы; 2 – кптеген баыныштылар немесе кілеттілікті жтылуы.
Басару кілеттілігіні маызды трлері нсаушы – сызыты жне функционалды.
Сызыты схемасы ірі емес дріханалы йымдарда кеінен олданылады. Бл схема ірі кп дегейлі дріхана йымдарын басару кезінде рамдас элемент ретінде олданылуы ммкін:
Жетекші
Орындаушы Орындаушы
Басаруды арапайым схемасы
арапайым схеманы клденеінен жне тігінен дамыту жолымен алыптасатын крделі сызыты схема, осы кйінде млшері бойынша те лкен емес кп дегейлі йымдарда олданылады. Осы схема бойынша дріхана, дріханалы ойма, дрілік заттарды ктерме сатумен айналысатын делдал фирма басарылады:
Жетекші
Жетекші Жетекші
Орындаушы Орындаушы Орындаушы Орындаушы
Басаруды крделі сызыты схемасы
Мндай басару схемаларыны ммкіндігі шектеулі, сондытан ірі йымдарда олдану ммкін емес.
Басарудаы бл шектеулерді функционалды кілеттілікті блуді крсететін басаруды функционалды схемасын олдану арылы болдырмауа тырысты.
Функционалды схемада бірінші жетекшіні жалпы шешімдерін йымны бас функционалды мамандары натылайды – ор бліміні мегерушісі, бас бухгалтер, фармацевт-аналитик.
Дегенмен практикада басаруды функционалды схемасы абілетсіз екенін крсетті.
Функционалды схеманы кемшіліктері басаруды модификацияланан сызыты схемасын руа келді, оны сызыты-штабты деп атады. Мндай схеманы маызы мынада, сызыты жетекшіге кмек ретінде мамандар тобы – штаб рылады. Штабты міндетіне апаратты алу жне талдау, шешім жобаларын жасау, жетекшілікке кнделікті кеес беру, баылауды жасауа кмектесу кіреді.
Бл процесс кезінде штаб мамандары жоарыда айтылан кілеттілікті жзеге асырады.
Жетекші
 |
штаб
Жетекші Жетекші
 | |
штаб штаб
Орындаушы Орындаушы Орындаушы Орындаушы
Фармацевтикалы фирманы басаруды сызыты-штабты схемасы
Басаруды мндай схемасы жетекшіні мселелерге тере талдау жасаудан жне шешімдерді кптеген жобаларын дайындау бойынша жмыстан босатады. Бл жмыстарды мамандар білікті жне оперативті орындайды. Сонымен, штаб басаруды сызыты схемасыны ммкіндіктерін біршама кеейтеді. Біра оны басты кемшілігі де саталады, яни маыздылыы андай боланына арамастан шешімді тек бірінші тла абылдайды.
4. Басарудаы бюрократизм
Басару сферасындаы жмысшыларды мамандандыруды табии процесі штаб ызметкерлеріні саныны суіне келеді, бл з кезегінде бюрократизмге, яни істі жргізуді формальды принциптеріні стемдік етуіне алып келеді.
Мндай йымдарды ртрлі дегейлеріні арасындаы кілеттілікте аны айырмашылытар байалмайды жне шартты трде берілген, сондытан жоарыдаы жетекшілер кез келген этапта зіні рамаындаыларды жмысына еш кедергісіз араласа алады, ал арамаындаылар оларды айтанын сзсіз орындауа мжбр болады.
Басарудаы бюрократизация пайда болады, яни аппаратты жмыс істеуі ызметкерлерді жеке сапалы крсеткіштерімен емес, оларды алатын жадайларыны ерекшеліктерімен сипатталады, ол келесілерден трады:
1. ызметкерлер жетекшіге жне оны ызметіне туелді болатын жалдамалы жмысшылар.
2. Жалпы нтижеге аппарат ызметкерлеріні осан лесі объективті лшенбейді жне бааланбайды, бл ызметті тласыз сипатымен негізделеді, ол рбір ызметкерді жеке лесін крсетпейді жне кп жадайда жетекшіні жеке симпатиясы мен антипатиясына байланысты болады.
здеріні жадайларын тратандыру жне здеріні ажетті ызметкер екенін крсету шін басару аппаратындаы ызметкерлер здеріне йым масаты шін ешандай ндылыы жо ызметті осымша трлерін ойлап табады. Жетекшілік мндай жадайларда йымны наты мірінде не болып жатанынан бейхабар, яни блектеніп алады жне болып жатан наты жадайдан хабарсыз боландытан дрыс стратегияны жасауа ммкіндігі болмайды.
Бюрократияны жоюа болмайды, йткені басару ызметінсіз ммкін емес, тек стемдік етуді кейбір негативті кріністерін бсесіту немесе жою арылы стау керек. Ол шін йымды басару дістері мен жйелеріне згерістер енгізеді, е алдымен прогрессивті баытталан жоары жетекшілікті олына барлы кілеттілікті орталытандыру жолымен жргізуге болады.
5. Басару жйесін жетілдіру жолдары
Практика жзінде йымдарды басаруды жетілдіру жне бюрократизациямен кресу мселелеріні ш ыайы бар: технократиялы, нарыты жне стратегиялы.
Технократиялы ыайды соы масаты йым персоналдарына байаусыз болып келген басару жйесіне згерістер енгізу жолымен басару механизміні млтіксіз моделін жасау.
Нарыты ыай басару жйесіні згеріп тратын жадайлара стихиялы бейімделуіне баыт тзейді. Біра оны жн-жосысыз жзеге асыру кштерді ішкі поляризациясына, арсыласуды суіне келуі ммкін.
Стратегиялы ыай бюрократияны, жеке топтардаы арама-айшылытарды тарта отырып йымды басаруды позитивті демократиялы формаларын табады жне дамытады. Стратегиялы ыайды жзеге асыру шін шешімді дайындау жне абылдауды жымды дістерін дамыту; басаруды жаа моделін алыптастыру; басару жйесінде экономикалы атынастарды тарату олданылады.
Ірі йымдардаы бюрократизацияны мжілістік рылымны саиналы жйесін олданып бсесітуге болады, мысалы, ызметті жетілдіру бойынша кеестер ызметі.
Толыымен йымда жне оны рбір дегейінде сйкес дегейді жетекшісі басаратын ызметті жетілдіру бойынша кеес рылады, оны мшелері тек мамандар емес, сонымен бірге жоары тран жне оны арамаындаы жетекшілер болады. Тменгі дегей жетекшілері кезінде кеес мшелері атардаы орындаушылар болады, кеес мшелері ретінде оларды жалпы йымны кеесіне сайлауы ммкін, осылай атысушыларды шебері тйыталады.
Мндай схема: 1) ртрлі дегейдегі жетекшілерді іс-рекетіні координациясын жасартады; 2) зара баылауды амтамасыз етеді.
Бюрократизацияны болдырмауды екінші баыты оны шеберінде басаруды жаа моделін тзу болып табылады, ол:
· тікелей тменгі дегейдегі басару функцияларыны максимальды санын бледі жне оларды ндірістік функциялармен интеграциялайды;
· басару дегейіні санын ысартады жне ытары мен жауапкершіліктерін кеейте отырып жоары басару рылымынан арапайым (жалпа, плоский) басаруа кшеді;
· орындаушылара кеес беру жне иын жадайда олара олдау крсету арылы баылау функциясын ысартады;
· «жмысшылар кілдігін» дамытады жне йым саясатыны ішінде кейбір баыттарды дамытады, бл е алдымен леуметтік сферада, яни жетекші мен атардаы ызметкерлер немесе оларды кілдері (мысалы, ксіпода) арасындаы тікелей гіме, диалог.
йымдаы бюрократизмді болдырмауды шінші баыты, з баыты бойынша шешім абылдау кезінде шешуші сзді айта алатын мамандардан тратын «команда» ру жолымен барлы дегейде шешім абылдауды жымды дісін дамыту болып есептеледі.
Басарудаы бюрократизациямен крес жргізуді тртінші баыты – ммкін болатын жерлерді барлыында йым ішілік атынастарды экономикалы рельске (жадайа) ауыстыру. Оны негізгі идеясы мынада, йымны барлы блімшелері бір-біріне, сонымен бірге кімшілікке ішкі йымды нарыта здеріні німдерін – тауарларды жне ызмет трлерін сынуа ы бар, ал нары бюрократияны басты жауы.
Осыан байланысты блімшелерді статусы згереді, олар кімшілік бірліктен здігінен шаруашылы ызметті жргізетін жне коммерциялы ытары бар рылыма айналады.
Мысалы, фармацевтикалы тауарларды блшек жне ктерме сатумен айналысатын фирма (ДДЗ дріханасы) шетелде ндіріс шыыныны орталыы статусын алады, оны басты міндеті жмысты жан-жаты рационализациялау негізінде кнделікті шыындарды немдеу жне зіні шартты табысыны суін амтамасыз ету.
Дстрлі соы німді шыаратын блімшелер (мысалы, ндірістік дріхана) зіні бірлестігі шегінде табыс орталыы статусын алады, йткені оны басты міндеті кнделікті табыс шамасын сіру.
з облысында стратегиялы самауажне болашата жоары табыстара ол жеткізу масатымен жаа німді (гомеопатиялы препараттар, таам німдеріне фитооспалар) шыаруды игеретін блімшелер (фармацевтикалы фабрика, дріхана) инвестициялау орталыы статусын алады (капиталды салымдар).
Бл жадайда шаруашылы бірлестік шегінде алынатын табыс блімшелер жне жетекші рылым арасында екі жолмен блінеді. Егер жетекші рылым блімшелерден ішкі нарыта барлы німдерді сатып алып, сонан кейін оны сырты нарыа шыарушы тек зі болса, онда алынан табысты бір блігін ол блімшелерге ішкі йымды нарыта алан табысына осымша береді. детте табысты бл блігі ндіріс нтижелеріне пропорционалды болады. Егер блімшелер здеріні німдерін сырты нарыта здігінен сататын болса, онда олар табысты бір блігін йымны орталытандырылан аржылы ресурстарын ру шін бледі.
здігінен шаруашылы ызмет ету, зін-зі атау жне табыстылы блімшелерге йымдастыру-техникалы шараларды з есебінен аржыландыруа, жмысшыларды материалды ынталандыруа ммкіндік береді.
йым жетекшілігі блімшелерге жне ксіпорындара німні номенклатурасы жне клемі бойынша жоспарлы тапсырмаларды, сырта сату шін німді орталы оймаа жеткізу графигін сына алады.
німді ішкі жеткізулерді мерзімі жне жеткізу клемі ішкі келісіммен де регламенттеледі.
Мнан баса, йым жетекшілігі арамаындаы рылым ызметіні маызды нормативтерін орталытандырылан трде анытайды, мысалы, рентабельділік, реинновацияа амортизациялы блінулер. Оны негізінде блімше ндіріс шыынын здігінен жоспарлайды жне ажетті кірісті амтамасыз етуге ммкіндік беретін ішкі есептеу бааларыны дегейі туралы сынысты береді.
Блімшелер арасында, сонымен бірге оларды жне йым жетекшілігіні арасында экономикалы атынастарды болуы йым рылымында ішкі банк функциясын орындайтын блімні ажеттігін тудырды, ол блімше тек есеп айырысуларды ана емес, сонымен бірге ыса мерзімдік несие беруді де жзеге асырады.
Басаруды кімшілік жне экономикалы дістері бірге жретін йым кп ырлы деп аталады.
ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Кодекс РК от 18.09.2009 № 193-IV ЗРК «О здоровье народа и системе здравоохранения».
2. Багирова В.Л. Управление и экономика фармации. – Москва: Медицина, 2004.
3. Лоскутова Е.Е. Управление и экономика фармации. Фармацевтическая деятельность. Организация и регулирование. – Москва: АCADEMIA. – Том I. – 2003.
4. Мескон M., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. – Москва: Дело, 2001.
5. Кабушкин Н.И. Основы менеджмента. – Минск: Экономпресс «Финансы, учет, аудит», 1998.
6. Чудновская. История менеджмента: Учебник для вузов. – Санкт-Петербург, 2004.
7. Демин. Эффективный офис-менеджер. – Москва – Санкт-Петербург, 2004.
8. Карпов. Психология менеджмента: Учебное пособие для вузов. – Москва, 2003.
9. Белецкий. Менеджмент. Деловая карьера. – Минск, 2001.
осымша:
1. Веснин Ф.М. Основы менеджмента. – Москва, 1997.
2. Русинов Ф.М., Разу М.Л. Менеджмент. – Москва: ФБК-Пресс, 1998.
БАЫЛАУ СРАТАРЫ
Вариант 1
1.Басару жйесіні рылымы деген не жне ол немен аныталады?
2.Басаруды сызыты рылымын руды ерекшеліктері.
Вариант 2
1.Басару жйесі деген не?
2.Басаруды функционалды рылымын руды ерекшеліктері.
Вариант 3
1. Фармацевтикалы йымдармен мекемелеріні басару рылымы
2. Басаруды сызыты-функционалды (штабты) рылымы
Вариант 4
1. Фармацияны басару рылымы
2.Матрикалы йымдастыру рылымы
Вариант 5
1.Басаруды йымдастыру рылымын жобалау процесінде шешілетін міндеттер.
2. Басарудаы бюрократизм
Вариант 6
1. Басару рылымыны трлері
2. кілеттік жне оны трлері
Вариант 7
1. Коммуникациялы желілер жне оларды трлері
2. Басару кілеттілігін блу
Вариант 8
1.Басару коммуникациялары деген не жне ол андай болады?
2.Басаруды йымдастыру схемасы
Вариант 9
1. Басару рылымыны йымдастыру типтері
2. Басару жйесін жетілдіру жолдары
ТАЫРЫП: МЕНЕДЖМЕНТ БАСАРУ РАЛЫ РЕТІНДЕ
МАСАТЫ
Фармацевтикалы ызметте басару ралы ретінде менеджментті олдану жне йымны масаттарын анытауды студенттерге йрету.
ОЫТУ МАСАТЫ
Сформировать умения студентов по:
· йымны масаттарын анытау;
· мàºñàòòàð ºàëàé á¼ëiíåäi;
· фармацевтикалы ызметте басару ралы ретінде менеджментті олдану.
ТКІЗУ ФОРМАСЫ
Тапсырманы орындау, оытушымен бірігіп сабаты таырыбын талдау, ситуациалы есептерді шыару.
ДЕБИЕТТЕР:
1. Кодекс РК от 18.09.2009 № 193-IV ЗРК «О здоровье народа и системе здравоохранения».
2. Багирова В.Л. Управление и экономика фармации. – Москва: Медицина, 2004.
3. Веснин Ф.М. Основы менеджмента. – Москва, 1997.
4. Вихановский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: человек, стратегия, организация, процесс: Учебник. – Москва: Гардарика, изд. 2-е – 1996.
5. Русинов Ф.М., Разу М.Л. Менеджмент. – Москва: ФБК-Пресс, 1998.
6. Кабушкин Н.И. Основы менеджмента. – Минск: Экономпресс «Финансы, учет, аудит», 1998.
ТАЫРЫП: МЕРЧАНДАЙЗИНГ – БЛШЕК САУДАДА ЖЗЕГЕ АСЫРЫЛАТЫН