Таырып. лтты экономика жйе ретінде
Жалпы экономикалы талдауды ерекшеліктері. Жалпы жне жеке экономика мселелеріні зара байланысы. лтты экономика жйе ретінде. Табыстар мен шыындар айналымыны жалпы экономикалы лгісі. Жалпы экономикалы саясатты масаттары. оамды ндірісті нтижелері жне оларды Ж крсеткішіндегі крінісі. Ж-ді есептеу дістері (шыындар бойынша, табыстар бойынша, осылан н бойынша).
Таырып. Жалпыэкономикалы тепе-тедік жне оны бзылуы
Жалпы сраным жне жалпы сыным. Жалпыэкономикалы тепе-тедікті бзылуы. Жмыссызды пен инфляция экономикалы трасыздыты кріністері ретінде. Жмыссызды жне жмыспен толы амту ымы. Жмыссыздыты лшеу. Жмыссыздыты лшеу. Жмыссызды трлері. Р-да жмыссыздыты себептері жне трлері. Инфляцияны экономикалы жне леуметтік салдары. азастандаы инфляция.
Таырып. Ауыту экономикалы дамуды задылыы ретінде
Нарыты экономиканы ауытулы дамуы. Экономикалы ауытуларды себептері: сырты жне ішкі. Экономикалы ауыту жне оны рамы. Экономикалы ауытуларды трлері. ысамерзімдік (Китчин), ортамерзімдік (Жуглар) жне за мерзімдік ауытулар (Кондратьев). Экономикалы ауытуларды реттеу.
Таырып. Экономикалы су оамды дайы ндірісті масаты ретінде
Экономикалы су жне оны лшемдері. Экономикалы суді трлері жне жадайлары. Экономикалы суді лгілері. Р-ны экономикалы су лгісі. Р-да экономикалы суді жадайлары жне факторлары.
Таырып. Экономикада мемлекетті ролі
Мемлекетті экономикалы ызметтері. Аша жйесі жне оны элементтері. Несие жне оны ызметтері. Аша-несие саясаты жне оны ралдары. Р-ны монетарлы саясаты. аржы жне аржы жйесі. Фискалды саясат. Р-ны бюджет салы саясаты. Нарыты экономикада табыстар. Табыстарды блудегі тесіздік (Джини коэффициенті, Лоренц исыы). Табыстарды айта блудегі мемлекетті ролі. Р-ны леуметтік саясаты.
Таырып. Мемлекетті сырты экономикалы ызметі
Халыаралы ебек блінісі. Салыстырмалы артышылы теориясы. Халыаралы ебек блінісіндегі азастанны орны. азастанны лемшаруашылыына кіру мселесі. Халыаралы экономикалы атынастарды негізгі трлері. Сыртыэкономикалы реттеуді ралдары мен механизмі.
Кіріспе
Авторлар жымыны негізгі масаты – араанды экономикалы университетіндегі экономикалы теория негіздеріні оыту тжірибесін ескере отырып, сонымен бірге ылыми – зерттеу институтарыны материалдарын жне отанды алым-экономистерді ебектерін пайдалану арылы, азастандаы экономикалы реформаны даму процессі мен ондаы о згерістерге талдау жасау негізінде, жоары оу орындарындаы студенттерге арналан мемлекеттік тілде оулы шыаруа лес осу.
Оулыа отанды материалды молыра кірістіруге тырысты, мндаы масатымыз – тл материалдар арылы студенттерге туан республикамыз туралы, оны экономикасы мен ркендеуі жайлы тереірек білім беру. Болаша жоары білімді мамандарды лтжандылыа, Отан сйгіштікке трбиелеу.
Авторлар жымы оулы шыаруда мынадай негізгі баыттарын станады:
Біріншіден, соы кезде экономикалы теория негіздерінен мемлекеттік тілде оулытар жары кргені белгілі, сонда кейбір амтылмаан немесе назар аударылмаан проблемалара студенттерді назарын аударып, олылытарды орнын толтыру.
Екіншіден, жоары оу орындарына арнап жасалан бадарламаны орындау рбір дріс берушіні негізгі міндеті. Сонымен бірге жоары оу орнында алан білімді ылыми жмыста олдана білу келешек маман кадрлар шін басты масат екенін болаша мамандарды осы бастан тсінуіне кмектесу.
2004 жылды азан айында Астанада ткен білім жне ылым ызметкерлеріні III съезінде сйлеген сзінде Ел басы Н..Назарбаев айтандай «азастан зіні ылыми леуетін лтты экономикамен байланыссыз сатай алмайды, ал экономика ылыма ара сйемейінше бсекеге абілетті емес». Сондытан да азіргі лемдегі мемлекеттерді экономикалы табыстары оларды білім беру жйелері мен азаматтарыны білімділігімен айындалатынын тсінушілікті орнытыру.
шіншіден, оулыты жазу кезінде дниежзілік экономика ылымыны ебектері пайдаланылды, осымен байланысты студенттерді рбір экономикалы мектептер мен баыттар зарастарын салыстыра арастыру ммкіндігі ескерілді.
Тртіншіден, методологиялы талдау кезінде ндіріске негіздеген дістемені олданды.. орыта келе айтатынымыз, оулы келешек маман кадрлар шін ызмет етсе, біздер шін лкен жетістік болар деген тілектеміз.1. «Егемен азастан» (№ 255 (23890)), 13.10.04ж.
1 Таырып.
ЭКОНОМИКАЛЫ ТЕОРИЯ,
САЯСИ ЭКОНОМИЯ ЖНЕ ЭКОНОМИКСТІ
ЗАРА БАЙЛАНЫСТАРЫ
1.1. Экономиканы негізгі элементтері жне тсініктері, шыындар, ндірістік ммкіншіліктер
1.2. Экономикалы задарды объективтік сипаты
1.3. Экономикалы теорияны функциясы
Тйін
айталауа арналан сратар
Тестілер
1.1. Экономика. Экономиканы негізгі элементтері
Экономика ылымыны негізгі зерттеу аясы экономика, адамдарды ерекше мір сретін орыны. Бл саланы ерекшелігін, оны мазмнын, элементін экономикалы ылым анытайды, зерттейді. Экономика-лы теория – оны негізгі блігі. Экономика жніндегі алашы ылыми мліметтер ерте дуірдегі Вавилон, Египет, Индия, ытай, Грек ойшылдарыны ебектерінде кездеседі.
Байлыа ие болу жне ттынымды анааттандыру жайлы ойлануды Аристотель (384-322) экономика жне хрематисстикаа блді. Экономиканы бізді .д. негізгі масаты – ттыну нын алу, мір сруге керекті й шаруашылыы, нер, сауда арылы баю болды. Байлы жне ашаны иемденуде ала ойан масата жетуді шегі жо. Егер экономика табии себептермен амтамасыз етілсе, хремасстика табиат задарымен йлеспей трандайсер алдырды.
«Хремасстика» термині – сауда капитализмімен сас тсінік. Экономика терминін экономикалы ылыма е алаш келген Ксенофонт зіні кітабын «Экономия» деп атады. Бл ебегінде сол заманы л иеленушіні й шаруашылыын басару жніндегі нсаулары жазылан. Ерте дуірде кпшілік елдерде ке тараан ылымны аты, грек тіліндегі шаруашылы жне басару сзінен алынып, француз экономисі Антуан Маккретьен оны (1575-1622жж) «Саяси экономия» деген ебегі арылы бекітті. Сонымен, XVII асырдан азіргі кезге дейін «саяси экономия» деген ылым алыптасты.
А. Макретьен хандар мен жеке билеушілерге мемлекеттік млікті алай басару керектігі туралы кеес берді. «Саяси экономия» трактатыны аты соан байланысты болуы ммкін. Осы кезден бастап экономика ылымыны пні туралы р трлі ойлар мен анытамалар айтыла бастады.
Экономикалы ылым баса оамды ылым сияты р трлі жне крделі оамды шындыты бір ырын амтып зерттейді. Осы негізде, белгілі кзарас арылы адамдар жне индивидиум арасындаы кзарасты арастырады. Альфред Маршаллды басты негізгі тсіндіруі молшылыты материалды жадайын жасау мен пайдалануа негізделген.
азіргі жадайда экономикалы ылым задар, задылытар негізінде экономикалы процестерді тсіндіретін жне айындайтын материалды игілік жасау жне пайдалану рдісін анытайтын маызды леуметтік институт.
Экономикалы ылым - білім жиыны, оамда стемдік ететін шаруашылы идеологиясыны негізгі рамы жне экономикалы ойлауды алыптастырушы. Экономикалы ылымны негізгі блігіне мыналар кіреді: экономикалы теория, шаруашылы логикасыны тжірибесі ретінде экономикадаы табии процестерді реттеу, шаруашылы ызметіндегі тжірибені реттеу, оам мен индивидумны ажетін анааттандыру.
Экономикалы ылым пнін жне дісін зерттеу экономикалы теориямен сас.
Дниежзіндегі экономистерді кбі экономикалы теорияны жан-жаты ылым дейді. Ресурстарды талдау проблемасы мен экономикалы теорияны оу пні ретіндегі (экономика жне саяси экономика) экономика ылымынан айырмашылыы: шаруашылы жне адамдар тртібін, рекеттерді наты, траты длелдермен анытайды, ашаннан белгілі тсініктер мен категорияларды бастапы білім негізінде тсіндіреді.
Экономикалы ылым р уаытта наты шындыты зерттеумен байланысты задар мен задылытарды ашу, даму рдісін зарту, оамны масатына жету тсілдері мен дістеріне болжам жасайды. Басалай айтанда, экономикалы ылым р уаытта динамикалы.
Экономикалы теория, саяси экономия, экономика пндеріне натылы анытама берсек, мынадай жадайды анытауа болады:
Біріншіден – экономикалы теория адамдар арасындаы байланысты жне оларды ндірістегі тртібін, тауар айырбастау жне ызмет жадайында шектелген ресурстарды пайдалану тсілін, материалды жне материалды емес игілікті ндіру оларды блу жне ттынуды реттейді.
Экономикалы теория оу пні ретінде негізгі трт блімді біріктіреді.
Экономикалы теория пніні анытамасынан шыатын р трлі шаруашылы дегейлеріндегі экономикалы категориялар мен задарды зерттейді.
Микроэкономикада талдауды негізі ретінде е кіші шаруашылы бірлігі – й шаруашылыы, жекелеген фирма, бірлестік т.б. арастырылады.
1.1 кесте
Макроэкономикада елді экономикасы бірттас зерттеледі. Макроэкономиканы нысандары болып оамны табысы мен байлыы, экономикалы суді арыны мен факторлары т.б. категориялар аралады. Макроталдау инфляция мен жмыссыздыты реттеу, іскерлік белсенділікті ынталандыру, халы шаруашылы проблемаларын шешуге баытталан.
Мезоэкономика – лтты экономиканы белгілі бір ішкі жйелеріні немесе халы шаруашылыы салаларыны К, айматы экономика т.б. жмыстары мен задарын зерттейді.
Біріншіден, экономикалы теория адамдар арасындаы байланысты жне ндірістегі тртіпті, тауар мен ызметті айырбастау кезіндегі, шектеулі ресурстарды пайдалану тсілін, материалды жне материалды емес німдерді оам мшелеріні пайдалануын зерттейді.
Екінші: саяси экономияны зерттейтін объектісі - шектеулі ресурстар жадайында материалды игілікті ндіру, айырбастау, блу жне ттыну кезіндегі адамдар арасындаы арым-атынасты арастырады.
Саяси экономия зіні пні ретінде экономикалы задарды зерттеуге байланысты экономикалы процесті объективтік негізін жне былысын, экономикалы процесс пен былысты негізін арастырады (1.2кесте).
1.2 кесте
 |
 |
Экономикалы теория пні мен саясиэкономия пні сас. Дегенмен, экономикалы теория адамдар арасындаы субъективтік жаын арастырады. Яни адамдарды мінез-лын, таптар мен таптарды материалды, материалды емес игіліктермен байланысты атынастарын арастырса, ал саяси экономия материалды игілікті талдаумен шектеледі.
шінші: шаруашылыты басару, жргізу ережесін сатауды, сонымен атар саяси проблемаларды да арастырады. Мысалы, мемлекет жмыссыздара тлемаы тлей ме, жмыс істемейтін аналара кмектесе ме, конверсиялауа дауыс бере ме жне басалар.
Экономика ксіпкерлікке атысты сратара да жауап береді, неге биржалар кп, ашаны банкіге салу тиімді ме т.с.с.
Ресурстарды шектеулі болуымен байланысты оларды пайдалану баламалы жадайда іске асады. Осы жадайды Самуэльсон 2 тауарды мысала ала отырып, арастыран зебіректер мен май ндірістерін арастырайы.
Бірінші вариант: оамны барлы ресурсы май ндірісін ндіруге баытталан, бл 5 млн. кг майды максимум ндірісті ресурсты-технологиялы жадайына байланысты ндіруге болады.
Екінші вариант: 15 мы зебірек шыаруа баыт-талан. Бірінші, екінші варианттарды олдануа болмайды.
шінші вариант: оам зебірек шыару шін май ндіру клемін азайтады.
Балама ммкіндік маынасы тменде крсетілген.
1.3 кесте
| Ммкіндік | Зебірек, мы тг. | Май, млн. тн |
| А | ||
| В | ||
| С | ||
| Д | ||
| Е | ||
| F |
ндірістік ммкіншілікті клбеуі (нктелер А, В, С, Д, Е, F) лде трансформация, бл экономика толы жмыс істеген кезде баламалы болады.
ндірісті техникалы-экономикалы жадайына арай ресурстарды блу арылы ндіруге ммкіндік бар. Ресурстар толы жмыс істеген кезінде байланыс болады, барлы нктелер ммкіндік комбинациясына байланысты, клбеу трансформацияланады. Кез келген нкте клбеуге парето тиімділік жадайын анытайды.
ндірістік ммкіншілік толы амтамасыз етілмесе, не ндірістік комбинациясында жмыссызды болса, оны 4 нктесінде деп болжаса, май мен зебірек клбеуде жатпайды. Бл жадай мынаны ескертеді: егер олда бар осымша ресурстарды пайдаланса, онда ару-жара жне май німдерін шыаруды молайтамыз. ндірістік ммкіншілік клбеуі 5 нкте маында болса, онда оам бір мезгілде зебірек жне май ндірісін лайта алмайды.
Трансформация клбеуіні ндірістік айырмашылы-ын білу, арты экономикадаы трансформациялы клбеуді жоары дегейге ктерілуі техникалы жаалытар ашуа, азба байлытарыны жаа орын табуа жне т.б. ммкіндік береді. оам р кезеде орлануды тадайды (аржылы жне наты секторларды инвестициялау мен ттыну) (жеке). орлануды кбейту (жаа зауыттар мен фабрикалар шін крделі аржыны кбейту) оамны бірнеше жылдан кейін клбеу трансформация сатысына ктерілуіне ммкіндік береді.
Экономикалы зады алай тсіндіруге болады?
Бл – экономикалы ым ретінде алыптасан былыстарды себеп-салдарлы байланыстары. Экономикалы зерттеулер кезінде алымдара жекелеген, ошауланан фактілермен жмыс істеуге тура келеді. Сол себепті фактілерді топтастырып, жинатап орыту ажет. Бл индуктивті діс, яни жеке орытындыларды логикалы пайымдау дісімен жргізіледі.
1.2. Экономикалы задарды объективтік сипаты
Экономикалы задарды объективтік трде сер етуі адамдарды сана-сезіміне байланысты емес. Экономикалы процестерді ішкі мазмнын, мнін анытау шін обьективтік задарды ашу керек. Олар экономикалы былыстар мен процестерді асиеттері (мн жне форма) арасындаы ажетті,траты, дайы туелділіктерді крсетуі тиіс жне обьективтілігімен байланысты себеп-салдарлы байланыстарды айындайды.
Экономикалы задар адамдарды экономикалы іс- рекеттері мен атынастарын білдіреді.
Сонымен, экономикалы задар бл адамдар арасындаы экономикалы атынастарды бейнелеу формасы. Олар адамдарды оамды іс-рекеттеріні туелді байланыстарын, жйелі ым-атау формасындаы задарды арастырады.
Экономикалы задара леуметтік, оамды атынастар задары жатады. Осылайша, олар табиат задарынан ажыратылады. Оны екінші бір айырмашылыы -тарихи шектеулі сипатта болуы, ал табии задар мгілік атынас ретінде зерттеу дісіне ана туелді. здеріні рекет ету сипатына арай экономикалы задар ерекше жне жанама болып екіге блінеді.
Ерекше экономикалы задар жеке дуірлерге, формациялара тн. Мысалы, лды жне феодализм дуіріндегі материалды игіліктерді блу заы.
Жалпы экономикалы задар барлы экономикалы формацияларда рекет етеді, мысалы, ебек німділігін арттыру заы, уаытты немдеу заы жне баса да тарихи-леуметтік ажеттіліктер.
Абстрактылы ойлау кезінде мн сырты абытан босайды. Абстрактылы ойлау кезінде логикалы тсінік алыптасады, аз не кп зерттелген наты шынды талданып, орытындыланады. мірді бл фактісінде таусылмайтын ылыми зерттеулер жатыр.
Логикалы тсінік оамны экономикалы мір жадайын талдап бейнелейтін экономикалы категория болып саналады. К. Маркс: «... Категория мір сру жадайыны кн-кріс формаларыны оамда белгілі кейбір жатарын ана білдіреді деп жазды».1
оамны экономикалы даму заын анытау – экономикалы ылымны негізгі міндеті. Ф. Энгельсті «Задар туралы ылым, ндірісті басару жне адам оамындаы материалды мір игілігін айырбастау»2 экономикалы теориясы бан тура баынады.
1.4 кесте
|
|
|
|
 |  |  |
Суретте экономикалы теорияны баса экономикалы ылыммен байланысы, райсысыны зіне тн пні, ойан масаты крсетілген. рылыс экономика курсын алса, осы ндіріс саласына байланысты задылытар мен негізгі ерекше задарды зерделейді, не оны зіндік сипатын, рылыс саласындаы экономикалы категориялар ызметіні ерекшелігін анытайды. Негізгі кіл оятын жадай - рылысты тиімділігін арттыру экономикалы тталар мен категорияларды, оны кейбір бліктерін: рылыс, жоспарлау мен смета жасау, рылыс ндірісіндегі несие-аржы тетігі, материалды-техникалы маркетинг, менеджмент – бір сзбен айтанда рылыстаы крделі аржыны жмсауды тиімділігін арттыру, ерте жасалан негізгі ндірістік орларды айта ру жне жаыртуды арастырады.
1.3. Экономикалы теорияны функциясы
Экономикалы теория баса экономикалы ылымдармен зара байланысы арылы шектелмейді, оамны табии кешеніне, сонымен бірге техникалы ылымдара да сер етеді, адамдарды шаруашылы ызметінде оларды пайдалануды тиімді нтижесін анытайды. Бл экономикалы социологияа атысты, мдени экономия, химия ылымыны экономикасы, металлургия салаларыны экономикасы т.с.с. экономикалы ылымны ішкі саласы олданбалы ылымдарды барлы салаларымен байланысты. Бл ылымдарды техника мен технологиясыны интегралды байланысыны дамуына сер етеді, бл жадай келешек инженер кадрларды дайындауа, техникалы шешімді тиімді пайдалануа те ажетті.
Келесі функциясы прагматикалы жне практикалы-болжамалы. Экономикалы дебиеттерде бл екі тсінікке бір жадайда талдау жасау керек. Практиканы алдын-ала жасалан болжамнан бліп арастыру оам лшемін жаымсыз жадайа келу ммкін.
Толы жадайда негізделмеген жне ылыми бадарлама жасалмаан оны кп варианттылыын шешуді экономикалы практикада валюнтаризм деп атайды. Бл вариант оам шыынына келеді.
Экономикалы теория баса ылымдар сияты танымны р трлі формаларын олданады. Оларды барлыы шаруашылы мірді зерттеу дістерінен тратын ылыми методологияны райды. Ол дістер жалпы ылыми жне жеке болып блінеді.
Жалпы ылыми дістер – бл кне грек философтары негізін салан жне кейінгі буын алымдары дамытан диалектикалы материалистік аидалар. Олар бір-біріне туелді, айшылыты трде дамытып, дайы озалыста болады.
Бл процестерді зерттеу барысында тарихи жне логикалы тсілдер олданылады.
Тарихи діс былыстарды пайда болып, дамып жне біріні орнын бірі басанын тізбекті талдауа жадай жасайды.
Логикалы (теориялы) тсіл тарихи былыстарды тарихи длме-дл даму жолы емес. Ол зерттеліп отыран былысты мнін ыну мен асбтракциялауды, яни оларды болмысы мен асиеттерін жорамал трде таза зерттеуді кздейді. Осыны негізінде бл былыс жайында ылыми тсінік пайда болады, яни логикалы тсінік немесе тауар, баа, аша, акция, бсеке т.б.сияты экономикалы категориялар алыптасады. Зерттеуді осындай дісін ылыми абстракция деп атайды.
ылыми-техникалы жекелеген дістерге: байау, синтездеу мен анализді кмегімен алынан материалды деу, индукция мен дедукция, задар мен категориялар жйесін ру, оларды тексеру, тжірибе-сынатар жргізу, модельдер растыру, оларды математикалы формализациясы жне т.б. жатады.
Математикалы модельдер индивидиумды крсетеді. Альферд Маршаллды крсетуінше «Экономикалы ылым жеке жне оамды ызметті сол блігін, негізінен, материалды игілікті жасалуын жне пайдалануын зерттейді».
Рейман Барр «Экономикалы ылым – бл сирек ресурстарды басаруды, адамдарды тртіптік формаларын жне оны пайдалануды сансыз кп шектелмеген ттыну амтамасыз ететіндігін зерделейтін ылым» деп жазды.
Экономикалы ылым – бл білімні жиыны, оамда стемдік ратын шаруашылы идеологиясыны рамдас базасы жне экономикалы ойларды алыптастырушы.
азіргі кезде экономикалы ылым экономикалы былыстар мен процестерді тсіндіріп болжаушы, экономикалы игілікті пайдалану жне жасау тенденциясыны рдісіні задылыын арастырушы маызды леуметтік институт.
Экономикалы теория экономикалы ылымны рамдас блігі болып саналады. Шаруашылы практикасыны тжірибесін талдайды жне экономикадаы табии процесті реттеу шаруашылы ызметіні аясы ретінде оам мен индивидиумны ттынуын ажеттіліктерін анааттандыру жадайын зерттейді.
Экономикалы ылымны жне экономикалы пніні зерттеу дістемесіндегі тсінік сас.
Дниежзіндегі экономистерді кбі экономикалы теорияны мбебап теория деп атайды. Оу пні ретінде экономикалы теория, (экономика жне саясиэкономия) осалы орды айта тапсыруа байланысты, ндірілетін жне ндірілмейтін болып блінеді. Сонымен осалы орды толтыруды клемі мен дегейіні шектеуі оларды зара арым-атынасымен сипатталады, игілік сирек категория ретінде арастырылады.
олда бар игілік сол кездегі ттынуды анааттандыруа толы клемде жетпеуі ммкін, ол р кезде орын алады. Егер, аз ана игілікпен ттынуды толы амтамасыз етеміз деп елестетсек, онда наты аны болады, экономикалы субъектілерді бір мезгілде болатын ттынуы сол аржымен толы анааттандырылса да, молытырылан ттыну, негізінен, жетіспеушілік болып алатыны аны болды. Мынадай салыстырмалы ттынуды шектеулі игілігі жетіспеушілік игілік категориясын райды.
Кп жаты ттынуды шектеулі аржыда анаат ету ммкін, шындыында барлыын толы анааттандыру ммкін болмайды. Демек, рбір экономикалы имыл наты жадайды анытайды. анааттандыру шін:
- ммкіншілікті бір, не бірнеше болу жадайына байланысты одан шыатын орытынды: экономикалы проблеманы шешу кезінде, экономикалы трыдан тиімді баламалы вариантты тадау керек. Мндай жадай, егер наты экономикалы субъектілер бар болса, сол уаытта ммкін болады, баламалы варианттарды арасындаы ммкіншілікті тадау шін ттыну тоталмайды, сондытан ндірістік айырбас, блу, ттыну р уаытта айталанып, оларды бірлігі мен зара байланысы дайы ндірісті райды. Осымен байланысты экономика іргелі даму жадайында экономиканы айналыс сипатын алады. рбір экономикалы рекет ттынуды тануы тиіс;
- ттынуды салыстырмалы жне уаытша анааттандыру шеберінде болмай алмайтын айта бастау, лаю, крделену, тередеу жадайлары р уаытта траты жадайа айналады. Баса жаынан, бізді аржы ттынуымызды толы амтамасыз етуге (ресурстар мен технология) практикалы трыдан шектелген. Шектеу р трлі жадайда болуы ммкін.
Е алдымен игілікті сан жаынан ара-атынасы ртрлі болады, табии жадайа байланысты, аз не кп кездеседі. Осыдан кейін адамдар жасайтын материалды игіліктер шектеулі болады. Ол айта деу ммкіншілігіне, сол жадайдаы материалды игілікті осалы орды шектеулі болуына жне оны сол кездегі айта деу ммкіндігіне байланысты болады.
Тйін
1. Экономика – материалды жне материалды емес игіліктерді ндірумен байланысты ілім.
2. Экономикалы теорияны пні – ол адамдар ажеттілігін анааттандыру шін материалды жне материалды емес игіліктерді ндіру кезінде шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану жніндегі атынастар.
3. Макроэкономика табысты суін, бааны згермейтіндігін жне жмыссыздыты дегейін зерттейді. Макроэкономистер болып жатан оианы тсіндіруге ана тырысып оймайды, сонымен бірге экономиканы жмыс істеуіні жасаруына баытталан экономикалы саясатты жасауа да кш салады.
4. Микроэкономика – й шаруашылытары мен фирмаларды шешімдерді алай абылдаулары туралы, сондай-а осы экономикалы агенттерді зара рекеттері туралы ылым.
5. Экономикалы теория ылыми категориялар дісі – іске атысы жо экономикалы жне экономикадан тыс фактілерді экономикалы талдаудан шыарып тастау.
6. Талдау – бірттас бтінні блшектерін жекелеп арау.
7. Синтез – аралатын бірттас бтін былысты жеке блшектерден ралуы.
8. Индукция – фактілерден бастап жинатауа дейін жеткізетін озалысты тжырымдау.
9. Дедукция – жалпыдан натылы экономикалы фактіге жеткізетін озалысты тжырымдау.
10. Салыстыру – аралатын былыстарды састытары мен айырмашылытарын анытау.
11. Аналогия (йлестік) – бір немесе бірнеше асиеттерді белгілі былыстан белгісіз былыса ткеру.
12. «ртрлі те жадайдаы» долбар дегеніміз – зерттелудегіден зге барша факторлар долбармен келісім тауып трса, олар траты деп абылданады.
13. Экономикалы-математикалы лгілеу - ртрлі экономикалы былыстарды математикалы дістермен формальды сипаттау болып табылады.
айталауа арналан сратар
1. Экономикалы теория нені зерттейді?
2. Экономикалы зерттеу не шін керек?
3. Экономикалы теорияда андай зерттеу дістері олданылады?
4. Микроэкономика мен макроэкономиканы айырмашылыын тсіндірііз. Олар алай зара байланысан?
4. Экономистер неге лгі (модель) рады?
5. Соы кезде андай макроэкономикалы проблемалар талылануда?
Тестілер
1. Экономикалы задар дегеніміз:
а) леуеттік-саяси атынастарды экономикалы нормативтері
б) экономикалы былыстарды субъективті-психологиялы бейнесі
в) объективті, траты айталанып отыратын экономикалы былыстарды себеп-салдарлы байланы-сыны моделі (лгісі)
г) ылыми зерттеуді ерекше дістері
2. ылыми методологияны мні:
а) оам дамуын тарихи-логикалы бірлікте талдау
б) адамны оамдаы рлін айындау
в) ылыми жйелерді жасау
г) жеке алымдар ілімі
2 Таырып.
МЕНШІКТІК АТЫНАСТАР
ЖНЕ ОЛАРДЫ ЭКОНОМИКАДАЫ ОРНЫ
2.1. Меншікті экономикалы жне ыты негізі 2.2. Меншікті рылымы мен формалары
2.3. Меншік кптрлілігіні объективті ажеттілігі
2.4. азастан Республикасындаы меншікті мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіру