Меншікті кп трлілігіні объективті ажеттілігі
ХІХ асыр шін жеке меншікке негізделген, жмыс кніні 14-18 саата созылуы тн болды. Мндай жадайларда тек коммунисттер ана емес, сонымен атар, социал-демократтар, трлі партиялар мен озалыстар тесіздік пен жеке меншікті орнына оамды меншікті ру шін кресті.
оамды меншік негізінде адамзат оамын йымдастыру логикасы меншікті жалпы халыты жне мемлекеттік формасында рылуы шарт. Оны формаларыны кп трлілігі болуы ммкін.
оамды меншік бірігіп иеленуді, билеу, пайдалануды болжайды. Егер оамды меншік - орта, бірігіп иелену болса, онда ол ндіріс ралдарына атысты адамдарды барлыын теестіреді. Бл оам мшелеріні тедігі, адамды адам анау сияты капитализмні басты кемшілігін кері ысырып тастайды. Сондай-а, оай табылатын табыстарды пайдалануды жояды. Барлы оам мшелері тіршілік ететін аражаттарды жалыз айнар кзі жалпы жне міндетті сипата ие жеке ебек болуа тиіс. Осыдан блуді социалистік принциптері шыады: «кім жмыс істемесе, сол тама ішпейді». Бл, социалистік ндіріс ралдары оамды меншікке негізделген. Мнда жаман ештеме жо.
Алайда, ндіріс ралдарына оамды меншіке алашы алыптасуынан-а оан шешілмейтін айшылытар жктелген болатын: иеленуге мліктік ыты болмауы (2.2. кесте). оамды меншікті іске асыру.
оамны барлы мшелері меншік иелері. Алайда соларды біреуі ндіріс аражатын, ралдарын билеп, басарып немесе ндіріс пропорцияларын анытау керек. Ешкім жеке зі, дербес, мны істей алмады. Сонда тедік негізінде рылан оам «басару аппаратын» рды. Ол халыты атынан - ндіріс аражаттарыны меншік иесіні атынан иелену, пайдалану жне меншікті билеуді жзеге асырады. Біра оамны экономикалы айшылытары, бара-бара шешілмейтін мселе бола бастайды. Мемлекеттік билік ауымды шаруашылыты басару ммкіндігін жоалтты, саяси жне экономикалы билікті зі тімді бола бастады. Меншік ыы басару аппаратыны тікелей араласуынсыз іске асырылады.
оам шін иын жадай билікті партиялы мемлекеттік, шаруашылы, зады, атарушылы формаларыны объективті лаюы болады. Билікті бл аппараты тек халыты атынан ана емес, сонымен атар халыты зін ндіріс аражаттарын, экономикалы, леуметтік жне идеологиялы трыдан басаратын корпоративті кшке айналады.
Таы бір леуметтік жне экономикалы тосауыл, нары ызметтерін реттейтін, ынталандыратын маызды экономикалы категориялар біртіндеп ыдырай бастады. Жай тсінікте нары болан жо, оны «крінбейтін олы», туекелі, ынтасы, ізденушілігі, ттынушылы жмысы жоалып кетті. Осыны барлыын ештеемен ауыстыруа болмады, ал нары ата бсекелестік жадайында рекет ететін табысты, ынталы, есепке бейім ндірушілерді тадады жне тадайды.
оамды меншік - нарыты реттейтін, ынталандыратын рлдерін жоспармен ауыстырды. Туекел, ынта, ізденушілік - осыны барлыы жоспарда арастырылуы керек болды. Егер жоспар ылыми негізделсе, ол оны орындалмаушылыы мен асыра орындалуын болдырмады. Халы шаруашылыы – тегерілген. ндіріс монополиясы дамып, бсекелестік, туекелдік жойылады.
2.2 кесте
Социалистік экономика зін зі реттейтін жйе ретінде нарытан айырылып, ебекті оамды ажетті шыындарын (ЕШ) есептеуге ызыушылыын жоалтты. Ішкі салалы жне салалы бсекедегі нары осы ЕШ-ты анытау нтижесінде, з дербес шыындары мен жеке ксіпкер капиталын салыстыратын есептеу апаратын береді.
Осылайша, оамды меншікке негізделген ішкі айшылытар социализмді капитализммен экономикалы жарыса тсуге келді. Капитализмдегі материалды ызыушылы ксіпкерді іздеуге, жаа технологияларды енгізуге, білімді жмысшы кшін тартуа, маркетингті оуа мжбр етеді. Социализм осыны барлыынан айрылды, ол экономикалы шешімдерді шыынды сипаты негізінде абылдады.
Осыны барлыы социалистік меншікті ауысуына келді.