Меншікті кп трлілігіні объективті ажеттілігі

ХІХ асыр шін жеке меншікке негізделген, жмыс кніні 14-18 саата созылуы тн болды. Мндай жадайларда тек коммунисттер ана емес, сонымен атар, социал-демократтар, трлі партиялар мен озалыс­тар тесіздік пен жеке меншікті орнына оамды мен­шікті ру шін кресті.

оамды меншік негізінде адамзат оамын йым­дастыру логикасы меншікті жалпы халыты жне мемле­кеттік формасында рылуы шарт. Оны форма­ларыны кп трлілігі болуы ммкін.

оамды меншік бірігіп иеленуді, билеу, пайдалануды бол­жайды. Егер оамды меншік - орта, бірігіп иелену бол­са, онда ол ндіріс ралдарына атысты адамдарды барлыын теесті­ре­ді. Бл оам мшелеріні тедігі, адамды адам анау сияты капитализмні басты кемшілігін кері ысырып тастайды. Сондай-а, оай табылатын табыстарды пайдалануды жояды. Барлы оам мшелері тіршілік ете­тін аражаттарды жал­ыз айнар кзі жалпы жне міндетті сипата ие жеке ебек болуа тиіс. Осыдан блуді социалис­тік принциптері шыады: «кім жмыс істемесе, сол тама ішпейді». Бл, социалистік ндіріс ралдары оамды меншікке негізделген. Мнда жаман ештеме жо.

Алайда, ндіріс ралдарына оамды меншіке алаш­ы алыптасуынан-а оан шешілмейтін айшылытар жктелген болатын: иеленуге мліктік ыты болмауы (2.2. кесте). оамды меншікті іске асыру.

оамны барлы мшелері меншік иелері. Алайда соларды біреуі ндіріс аражатын, ралдарын билеп, басарып немесе нді­ріс пропорцияларын анытау керек. Ешкім жеке зі, дербес, мны істей алмады. Сонда тедік негізінде рылан оам «басару аппаратын» рды. Ол халыты атынан - ндіріс ара­жаттарыны меншік иесіні атынан иелену, пайдалану жне меншікті билеуді жзеге асырады. Біра оамны эконо­микалы айшылытары, бара-бара шешіл­мейтін мселе бола бастайды. Мемлекеттік билік ауымды шаруашылыты басару ммкіндігін жоалтты, саяси жне экономикалы билікті зі тімді бола бастады. Меншік ыы басару аппаратыны тікелей араласуынсыз іске асырылады.

оам шін иын жадай билікті партиялы мемлекеттік, шаруашылы, зады, атарушылы формаларыны объек­тивті лаюы болады. Билікті бл аппараты тек халы­ты атынан ана емес, сонымен атар халыты зін ндіріс аражаттарын, экономикалы, леуметтік жне идеологиялы трыдан басаратын корпоративті кшке айналады.

Таы бір леуметтік жне экономикалы тосауыл, на­ры ызметтерін реттейтін, ынталандыратын маызды эконо­ми­калы категориялар біртіндеп ыдырай бастады. Жай тсі­нікте нары болан жо, оны «крінбейтін олы», туекелі, ынта­сы, ізденушілігі, ттынушылы жмысы жоа­лып кетті. Осыны барлыын ештеемен ауыстыруа бол­мады, ал нары ата бсекелестік жадайында рекет ететін табысты, ынталы, есепке бейім ндірушілерді тадады жне тадайды.

оамды меншік - нарыты реттейтін, ынталан­ды­ра­тын рлдерін жоспармен ауыстырды. Туекел, ынта, ізденушілік - осыны барлыы жоспарда арастырылуы керек болды. Егер жоспар ылыми негізделсе, ол оны орындал­маушылыы мен асыра орын­далуын болдырмады. Халы шаруашылыы – тегерілген. ндіріс монополиясы дамып, бсекелестік, туекелдік жойылады.

 

2.2 кесте

 

 

 

 

Социалистік экономика зін зі реттейтін жйе ретінде нарытан айырылып, ебекті оамды ажетті шыын­дарын (ЕШ) есептеуге ызыушылыын жоалтты. Ішкі салалы жне салалы бсекедегі нары осы ЕШ-ты анытау нтижесінде, з дербес шыындары мен жеке ксіпкер капиталын салыстыратын есептеу апаратын береді.

Осылайша, оамды меншікке негізделген ішкі айшылытар социализмді капитализммен экономикалы жарыса тсуге келді. Капитализмдегі материалды ызыушылы ксіпкерді іздеуге, жаа технологияларды енгізуге, білімді жмысшы кшін тартуа, маркетингті оуа мжбр етеді. Социализм осыны барлыынан айрылды, ол экономикалы шешімдерді шыынды сипаты негізінде абылдады.

Осыны барлыы социалистік меншікті ауысуына келді.