Ашаны пайда болуы, мні жне теориясы

р халы баалылыы жойылмайтын, рі кпке йгілі трлі баалы заттарды аша ретінде пайдаланды. Оан жататындар: балта, пыша, найза, алан, сада жне т.б. Осындай сан алуан заттарды аша ызметтерін атарды, кейбір экономистерді аша дегеніміз - тауарлар мен ызмет крсетуде айырбастауа жарайтын «трлі заттар» деп млімдеуіне себеп болды. Біра, блайша, тегін зерттеу себебінен субъективтік жне объективтік екі кзарас алыптасты.

Субъективтік кзарастар - адамдарды бл жнінде зара келісімдер жасауыны нтижесінде “аша” пайда болан деп пайымдалды.

Объективтік кзарастар - тауар-аша атынастары-ны дамуы нтижесінде, бкіл тауарлар арасынан дара блініп шыан, рі жалпыа бірдей баламалы рл атаратын ерекше тауарды “аша” деп аталды.

Бл теория тауар айырбасыны дамуын жне ашаны пайда болуын зара байланыстырып зерттеді. оамны бастапы даму сатыларында, бір німді екінші німге тікелей алмастыру кезінде кездейсо сттерде, айырбас пайда болды.

Екі тауарды зара алмастыру кезінде біреуіні ны екіншісіні нына теестірілетін болды. ндіріс пен оамды ебек блінісіні дамуы салдарынан нарыа тауарлар кптеп тсетін болды. Біреуді олындаы арты, жалыз тауарын баса тауарларды нын кездейсо теестіру, заман талабын анааттандыра алмады.

Уаыт озан сайын бкіл тауарлар арасынан бір зат (мысалы, ой) дара блініп шыты, ол зінен баса тауарлара айырбасталды. Мндай жалыз тауар баса тауарларды нын анытайтын болды. Айырбасты тарихи за даму нтижесінде айрыша тауар, яни аша пайда болды. Аша дегеніміз - жалпылама балама рлін атаратын ерекше тауар.

Трлі елдерде бірнеше асырлар бойы ашаны рлін ртрлі заттар атарып келді.

Жылдар ткен сайын жалпылама баламалы рлді алтын атаратын болды. Оан себепші оны тменде аталан асиеттері, яни алтынны: :

1) сапасыны біртектілігі;

2) блінгіштігі;

3) икемділігі (портативтілігі);

4) саталыштыы.

Алтын - сирек кездесетін жне ебек шыындарын кп ажет ететін металл. Алтынны баса тауар сияты ттыну ны жне зіндікны болады. Алтынны ттыну ны семдік заттарды жасау, шекейлеу мен безендіру шін ажет, сонымен бірге оны неркесіпте жне т.б. пайдаланады. Алтынны нын, нны ебек теориясы, оны ндіруге жмсалан оамды ажетті ебек арылы анытайды.

Алтынны жалпылама баламалы ызметі, оан ана тн ерекше асиеттерге, яни айрыша ттыну ны мен ныны болуына байланысты.

Алтынны айрыша ттыну ны оны баса тауарларды зіне баындырып, оларды н млшерін белгілеуіне байланысты пайда болады. Алтынны ны оны аша ретінде жалпыа орта тімді зата айналуына байланысты алыптасады.

азіргі кездегі аша тжырымдамалары ХІІ-ХІІІ . мірге келген теориялармен зара сабатас. Олара жататындар ашаны металды, номиналды жне млшерлік теориялары.

Брыны теориялар згерістерге шырап, олард жаа трлері пайда болды. Брыны теориялар ашаны шыу тегі, мні, аша ныны алыптасу проблемаларына баса назар аударан еді, ал азіргі кездегі аша теориялары нары экономикасыны дамуына ашаны сер етуі жніндегі мселелерді зерттейді.

Ашаны металды жне номиналды теориялары - осы теориялар авторларыны ашаны андай ызметтеріне баса мн беруіне байланысты бір-бірінен згешіліктеріне байланысты.

Ашаны металды теориясы капиталды алашы орлануы кезеінде пайда болды. Оны кілдері У.Стаффорд. Т.Манн, Д.Норс жне баса да меркантилистер болды. Олар ашаны азына ралы жне дниежзілік аша ызметтерін шектен тыс баалап, соны салдарынан ашаны асыл металдармен шатастырды. Мемлекетті монеталарды кзді арашыындай сатауын талап етті. Ашаны леуметтік атынастар ретінде емес, оны зат ретінде арастырды.

Ашаны номиналды теориясын Римні жне орта асырды загерлері жасады. Кейінірек оны Дж.Беркли мен Стюарт одан рі дамытты. Олар ашаны металды теориясын сынады, ал здері ашаны айналыс ралы жне тлем ралы сияты ызметтерін шамадан тыс баалады.

"Номиналистер" - ашаны - тауарлар айырбасына - ызмет ететін шартты белгілер, есеп айырысу лшемдері деп жариялап, оны мемлекет кіміні жемісі ретінде тсіндірді.

Ашаны млшерлік теориясыны іргетасын алаандар Дж.Локк, Ш.Монтескье, Д.Юм, Д.Рикардо болды. Олар ашаны н млшері ызметін жоары баалады. Бл теорияны жатаушылар нны ашалай нны ашалай лшемі мен тауарлар бааларыны дегейін - айналыстаы аша массасы анытайды деген пікірді уаттайды. Ашаны млшерлік теориясын осы замана лайыты жетілдіруге лес осандар И.Фишер мен А. Пигу болды. Оларды кзарастарына алдаы таырыптарда тоталамыз.