Экономикалы ресурстар жне ндіріс факторлары

ндіріссіз экономика жо жне лемдік экономиканы талдамай трып, оны негізі болып саналатын ндіріс туралы тсінік болу керек. Материалды игіліктерді ндіру - адам мен табиатты зара рекетін, шаруашылы ызметі процесіндегі адамдар арасындаы зара рекетін крсететін адам мірі мен оамны негізі.

ндіріс - адамдарды масатты шектеусіз ажеттіліктерін анааттандыруа баытталан ызметі. Бл адамдарды - материалды, леуметтік, интеллектуал-ды ресурстарды пайдалануа итермелейді. Ресурстарды шектеулілігі адам­дар мен оамды анааттандыру ажеттілік­терін тадауа итермелейді.

Тадау экономикалы категория ретінде бл - ндіру, сату жне сатып алу болып саналады. Бл міндет (тадау) кез келген оамда оны леуметтік-саяси рылысына арамастан арастырылуы тиіс.

Нені ндіру керек – яни андай байлы, андай сапада жне анша ндірілуі тиістігі шектеулі ресурстармен байланысты болады.

алай ндіру керек - бл андай шектеулі ресурс­тар­дан жне андай комбинациялардан, билікті андай техно­логияны кмегімен ндіру керектігі туралы шешім абылдайды.

Кімге жне анша ндіру керек - бл адам ажеттілігі шектеулі болан жадайдаы кімге анша ндірілген материалды игіліктерді блу проблемасы болып табылады.

Мндай крделі проблемаларды шешу шін шаруа­шы­лы субъектілері зара байланыс пен комбинация негізінде ндірісті негізгі факторлары - жер, ебек, капи­тал мен субъектілерді ксіпкерлік ызметіне айналатын ндіріс ресурстарына, адамдарды ндірістік ызметі жне табиат жасаан байлытар туралы деректерге ие болуы тиіс.

ндіріс ресурстары - бл тауарлар мен ызметтер жасау процесінде пайдаланатын табии, леуметтік жне рухани кштерді жиынтыы.

Ресурстар трт трлі болады:

1. «Табии» - ндірісте олдану шін леуметтік, пайда­лы табии кштер мен заттар, олар «таусылатын», «ал­пы­н­а келтіретін» немесе «алпына келтірмейтін» болып ажыратылады.

2. Материалды» - бл ндіріс нтижелері болып саналатын, адам жасаан инструменттер, машиналар, сарылатын шикізаттар.

3. «Ебек» - «леуметтік-демографиялы, ксіптік-біліктілік жне мдени білім беру» параметрлері бойынша бааланатын ебекке абілетті халы.

4. «аржылы» - оам ндірісті йымдастыру шін аша аражаттарын блуі болып табылады.

Кез келген оама тн табии, материалды, ебек ресурстары «базалы» деп аталады. аржылы ресурстар ндірісті экономикалы сатысында базалы ресурстара осылады, сондытан да ксіпкерлік ызмет жне апаратпен бірге туынды факторларды райды.

ндіріс факторлары - бл ндіріс процесіне ресурс­тарды алуан трлерін шынайы трде біріктіруді білдіреді. Ресурстар бір-бірімен зара байланысты, оларды комбинациясы жадайында ана фактор­лара айналады, сондытан да ндіріс - алуан трлі фактор­ларды зара байланысты рекеттеріні бірлігі болады.

ТП-ны дамуымен байланысты ресурстарды саны сетіндігіне арамастан, экономикалы теория ндірісті трт негізгі факторларын: жер, капитал, ебек, ксіпкер­лікті бліп крсетеді.

ндіріс факторларыны нарыы ресурстара деген сраныс ндірістік айталама сипатын білдірсе де, сраныс пен сыныс ртрлі субъектілер арасындаы шектеулі ресурстарды блуді реттейді. Дегенмен, тпкі ттыну шін нім нерлым ажет болса, осы ресурстара деген сраныстар да солрлым жоары болады. Барлы ресурстар ндіріске белгілі бір комбинацияларда, зара толытыру жне зара алмастыру трінде ана атысады. Машинкалар мен рал-жабдытарды табии (жанды) ебекпен, оан керісінше ауыстыруа болады, ал табии материалдарды - жасанды ебекпен ауыстыруа болады. Сондытан да ресурстар баасыны згеруі, рашанда зге ресурстар баасыны згеруіне келіп соады. Жер ндіріс факторы ретінде ндірістік процесте бкіл пайдаланылатын табии ресурстарды білдіреді. Бірсыпыра салаларда (аграрлы пен ндіруші жне т.б.) жер тікелей шаруашылы жргізу объектісі ебек «заты» мен «ралы» ретінде тсіндіріледі. Одан зге, «жер» ндіріс факторы ызметінде меншік объектісі ретінде атысады.

Капитал - ндіріс факторлары жйесіндегі материал­ды жне аржылы ресурстар.

Ебек - тікелей ндіріс процесімен айналысатын халыты белсенді блігі.

Ксіпкерлік - «ебек» факторыны бір трі, табысты ндіріс йымдастыру абілеті, нары конъюктурасын басара білу, туекелге бару жне экономикалы пробле­ма­­ларды шешу.

Нарыты экономикада ндірісті рбір факторы оны меншік иелері арылы крсетілген, сондытанда, ндіріс «оамды процесс» саясатына ие болады жне меншік иелері арасындаы арым-атынас арылы ндіріс факторларын круге болады. ндірісті рбір факторы зіні иесіне кіріс келеді: капитал-пайда, жер-рентаа, ебек-ебекаыа, ксіпкерлік-кіріс алуа. оам­ды жиынты нім мен табыс алудаы рбір факторды осан лесінен шыара отырып, оны иесі зіні орнын табады жне оамдаы шектеулі ресурстара иелік жасайды.