Оукен заы жне жмыссызды дегейін мемлекеттік реттеу
Батыс экономикалы теориясында жне тжірибесінде жмыс кшін ыыстыру нтижесіндегі тауар мен ызметті леуетті шыындарын есептеу Оукен заы негізінде жзеге асырылады. Оукен заы жмыссызды дегейі згерісін жалпы лтты німні (Ж¥) згерісімен байланыстырады .
Y-Y’/Y’=B*(u-u’)
мнда: - ндірісті наты клемі,
" - Ж леуетті клемі,
и - жмыссыздыты наты дегейі
u'- жмыссыздыты табии дегейі
B- Ж циклдік жмыссыздыты динамикасына сезімталды эмпиристік коэффициенті. Егер жмыссыз-дыты наты дегейі табии трдегіден 1%-а жоары болса, онда ндірісті наты клемі леуетті трді лшеміне те болады. Р = 2,5%
Бл сім 2,5 пен 3% ртрлі экономистер жмысындаы згерістер.
Финляндияда арт адамдар бір мезгілде зейнетаыны 3 трін алады: крілігіне - мемлекеттен, жмыс орнынан -фирмадан жне мемлекеттен берілетін зейнетаы орынан, оны руа зейнеткерді зі атысады.
Швецияда леуметтік сатандыруды тіптен бірегей рылымы бар. Зейнетаы алатын адамдар жарналар лесіні небрі 1 %-ын райды, ал алан 99 пайызы былайша крінеді: мемлекеттен - 27%, жергілікті кімет органдарынан - 31%, ксіпкерлік фирмалардан - 41% алады.
Тйін
Бл таырыпта жмыс кші мселелері арастырылып, оны леуметтік-экономикалы сипаттамасы берілді. Ебек ресурстарыны жмыспен амтылу дрежесі, сіресе азіргі кезедегі, экономика рылымы мен салалары бойынша жмыс кштерін айта блу тетігіні сері те маызды проблема болып саналады.
Ебек нарыы теориясы мен ебек нарыыны тетігін талдауда тжырымдамалы кзарастар белгілі ызы-ушылы тудырады (ебек нарыыны классикалы моделі, неоклассикалы моделі, кейнсианды моделі, монетаристік моделі)
Жмыссызды нысандары, оны трлері, Оукен заы жне жмыссыздыты реттеу мселелері толы крсетілген.
Негізгі терминдер:
Ебек ресурстары. Жмыс кші. Жмыспен амтылу. Жмыссызды
Циклдік жмыссызды Жмыссызды дегейі Жмыссыздыты табии дегейі Жмыссыздыты инфляциялы дегейі Жмыссыздытан сатандыру Жмыссыздыты кту Оукен заы
• Фрикционды жмыссыздык рылымдык жмыссызды..
• Жмыссыз жастара;
• 30-дан асан жне 45-тен жоары жастаы жмыссыздара;
• ылымды кп ажетсінетін салалара мамандар дайындау т.с.с
Бдан баса да, жмыссыздара арналан арнайы клубтар жмыс істейді, онда кеестер, сыныстар беріледі, жмыса абылдау тестілерінен теді, бос орындар іздесуге кмектеседі, тегін кесе жабдытарын жне жмыс іздеуге телефондар береді.
Дамыан елдер жмыссыздара материалды жрдемаы трінде леуметтік кмектер береді. Оны алу шін негізгі жмыста істеген мерзімі талап етіледі немесе оамды жмыс (науастарды, крілерді, мгедектерді ктіп бау, аланы кеейту т.с.с) істеуі тиіс. Жрдемаы алу шін табыса арай сатандыру жарнамасын тлеу ажет. Жрдемаы тлеу мерзімдері ата шектелген. Мселен, АШ-та жрдемаы алуды е шекті мерзімі 26-30 апта, Жапонияда - 40 апта, Германияда - 104 апта.
Кейбір дамыан елдерде жмыссызды жрдем-аысымен атар осымша жрдемаылар тленеді, олар "мтаждыты" тексергеннен кейін ана беріледі, яни отбасы рамы, ебек ызметі, жмыс істеген мерзімі жне аясы, мемлекеттік марапаттаулары т.б.
Сонымен, жмыссыздыты болуы халыты леуметтік оралу мселелерін тудырады, оан XX . екінші жартысынан бастап бкіл дние жзі айрыша кіл бледі. Нарыты жйе жмыс кшіні траты жмыспен амтылуына кепілдік бермейді. Сондытан мемлекет халыты табыс дегейіні, оларды жалпы клеміні 50%-дан асуын амтамасыз ететін, леуметтік корау жйесін рады.
леуметтік орау алаш рет 1883 жылы Германияда, 1911 жылы Англияда, 1935 жылы АШ-та пайда болды. Ол Скандинавия елдерін ерекше табыса жеткізді.
Практикум.
а) Мысалы, Финляндияда арт адамдар бір мезгілде зейнетаыны 3 трін алады ма;
в) ебек нарыыны тепе-тедігінде жмыссызды ммкін бе?;
с) егер ндірісті наты клемі леуеттіге те болса, онда экономикада жмыссызды бар ма, жо па?
е) егер инфляция дегейі тмендесе, онда баа андай кйде болады?
2. Сіз университетке тскен кні зіізді жолдасыыза 5000 теге арыза бердііз делік. Сіз екеуіізде пайызды наты ставкасы нл болады деп ктесіз. Берешек айтару университетті аятаан со пайызды тіркелген номинал бойынша жргізілуі тиіс. Егер оу кезеінде (4 жыл) инфляция сіз кткеннен тмен болса, онда кім тады, кім тылады?
3. Халы саны - 100 млн. адам райды, соны 24 млн. адамы - 16 жаса дейінгі балалар мен за уаыт ошаулауда болан адамдар (жйке ауруымен ауыратындар ауруханада, трмеде боландар); 30 млн адам жмыс кші рамынан шыандар; 4 млн. 600 мы адам жмыссыздар; 1 млн. адам - толы емес жмыс кнімен жмыс істейтіндер, жмыскерлер жне жмыс іздеушілер.
Есептеіз:
а) жмыс кші лшемін;
б) жмыссызды дегейін;
4. Мынадай апарат бар: жмыспен амтыландар саны — 90 млн. адам, жмыссыздар саны - 10 млн. адам:
а) жмыссызды дегейін есептеіз
б) бір айдан со 90 млн. адамнан 1 млн. адам жмыстан босатылды, ал тіркелген жмыссыздарды атарынан 1 млн. адам жмыс іздеуді тотатты.
в) жмыспен амтыландар санын;
г) жмыссыздар санын жне жмыссызды дегейін анытаыз.
5. Бір ксіпорыннан екіншісіне ауысан уаытша жмыс іздеушілер саны жылына орта есеппен 20 млн. адам рады жне оларды райсысы ебек нарыында