Халыаралы ебек блінісі

Халыаралы ебек блінісі туралы ымды тере жне жан-жаты зерттеген Н.Н.Барнский оны – экономикалы жарапиялы негізгі ым деп атады.

Халыаралы ебек блінісі – адам оамыны дамуы туралы ндіріс пен айырбасты суінен туатын сзсіз нтижесі. Оны сзсіздігі жеке ауматарды арасында рашан да айырмашылытар болуына байланысты. Ол айырмашылытар біріншіден, халыаралы ебек блінісі жадайында, екіншіден, табиат жадайлары мен байлытарында, шіншіден, леуметтік – экономикалы жадайларында, даму дегейінде, шаруашылы рылымында, ебек орларында, тарихи дстрінде жне т.с.с. Мндай айырмашылытар нерксіп пен ауыл шаруашылыы ндірісіні кптеген трлеріні белгілі бір аумаа бекітілуіне кеп тірейді.

Бл жекелеген экономикалы аудандара атысты, сондай-а халыаралы ебек блінісіні арасында зара байланысан ттас елдерге де атысты.Ол ежелгі кезде туан, біра, дниежзілік шаруашылыты шыуына байланысты дние жзін амтыды.

Халыаралы ебек блінісі жеке елдерді німіні белгілі бір трлерін ндіруге белгілі бір ызмет крсетуге оларды айырбастауа мамандануынан крінеді. Халыаралы ебек блінісі уаыт ішінде згереді.

Жеке елдерді, німні белгілі бір трлерін ндіруге жне белгілі бір ызмет крсетуге мамандануы ндіруші елді оларды з ажетінен арты ндіруін ажет етеді. Ол халыаралы мамандану салаларыны, яни кбінесе німді экспорта шыаруа баытталан жне халыаралы ебек блінісінде елді “келбетін” бірінші кезекте айындайтын салаларды алыптасуынан наты крініс табады.

1-мысал. Жапония электроника жасау жнінен дние жзінде бірінші орын алады. Бкіл шыарылатын электрониканы шамамен аланда жартысын ол баса елдерге экспорта жібереді. Электроника нерксібі оны халыаралы мамандану саласы.

2-мысал. Канада днді –даылдарды жинау жнінен дние жзінде бесінші, ал экспорта шыару жнінен екінші орын алады. Асты шаруашылыы оны халыаралы мамандану саласы. з кезегінде, халыаралы мамандану тауарлар мен ызметті халыаралы айырбасын ажет етеді. Бл айырбас халыаралы экономикалы байланыстарды дамуынан, жк тасындарыны саны мен уатыны артуынан крінеді, оны стіне, ндіру орны мен ттыну орны арасында ашанда лкен немесе кіші ауматы алшаты тзіледі.

Дниежзілік шаруашылы пен халыаралы ебек блінісі дние жзіні барлы елдерін амтып боланнан кейін, соы онжылдытарда тереге арай суде. Олар крделеніп, жаа формалар табуда. Халыаралы мамандануды жне айырбасты тередеуі біратар елдерді лтты шаруашылыыны ерекшеленуіне себепші болады. Сйтіп, халыаралы ебек блінісіні жаа, жоары сатысы - халыаралы экономикалы интеграция пайда болды. Ол жеке елдер тобыны оларды мемлекет аралы келісім саясаты негізінде тым тере жне траты зара байланыстарда дамуыны зады процесі болып табылады.

Ал,1973-ші жылы трт мемлекет осылды: Англия, Дания, Исландия, Греция, 1986-шы жылы атардан бастап Испания, Португалия осылып - “Еуропа он екілігі” дниеге келді. лтты Еуропа парламенті рылып, з мжілісін Страсбург (Франция) аласында ткізеді. ызмет саласына ауымдастыты бюджет-аржы істерін баылау жатады. Министрлер Кеесі ЕЭ-ты кіметаралы органы болып Министрлер Кеесіні шешімі серіктес- мемлекетті задарымен пара-пар саналады. Кеес жмысыны аясына ауымдасты ызметіні негізгі сратары толы енеді. р мемлекетті басшысы Кеес мжілісіне жарты жыл траалы жасайды. Траалыты алмасуы алфавиттік ретпен ауыстырылады.

Еуропалы экономикалы ауымдасты аумаына енген елдерден кеден салыы алынбайды. Сондытан, тауар, ызмет ету, капитал мен жмыс кші зара еркін озалып отырады.

Жан басына шаанда азы-тлік ндіруден Еуропалы экономикалы ауымдасты елдері АШ-ты басып озды. Энергетикалы туелсіздікті амтамасыз етіп, автомобиль шыаруда Жапония мен АШ-а басты бсекелес болды.

Ал, 1967-ші жылы Отстік-Шыыс Азия мемлекеттеріні сауда экономикалы тобы(АСЕАН) рылды. Оан алты мемлекет мше болды: Бруней, Индонезия, Малайзия, Сингапур,Тайланд, Филиппин, Латын Америкасы аумаында 1980-ші жылы сондаы елдерден е ірі экономикалы сауда тобы рылды. Масаты- айматаы сауда мен экономикалы ынтыматастыты дамыту, баса елдермен сауда- экономикалы байланыстарды лайту, келешекте латынамерикалы жалпы нары ру болып табылады. Бл ауымдастыа 11 ел кіреді:Аргентина, Бразилия, Венесуэла, Колумбия, Мексика, Парагвай, Перу, Уругвай, Чили, Эквадор. Штаб-птері Монтевидо (Уругвай) аласында орналасан.

 

14.3. Халыаралы экономикалы