Токсикологиялы маызы бар, уыттылыы жоары жне орташа гербицидтер.
Жылы анды жануарлар шін те уытты гербицидтерге негізі бензолды ядро болатын осылыстар жатады. рамында хлоры жне ккірті бар гербицидтерде де хлорорганикалы инсектицидтерге тн асиеттер байалады. рамында хлор бар гербицидтерге фенооксисірке ышылыны барлы туындылары жатады. Уыттылыы тмен гербицидтерді физикалы-химиялы асиеттері ртрлі (симазин, дихлор, альмочевина, темір купоросы, ккірт жне оны препараттары т.б.), кптеген гербицидтерді мндай асиеттері рі толы зерттелмеген. Біра бл осылыстарды за уаыт бойы азыпен азаа тсуі, оан белгілі бір дрежеде теріс сер етуі де ммкін.
Токсикологиясы. Бензол, фенол жне крезол осылыстарыны азаа тсіп, оны уландыру процесі жасы зерттелген. Мысалы, ДНОК- екі нитротобы бар екені белгілі. Бл препаратты мал азасына еніп, лпалар мен ан сарысуына таралуына жасы жадай жасайды. Сонымен атар, нитроосылыстарды кпе, ішек жне заымдалан тері арылы да сіірілетіні белгілі. сіресе, фенол мен крезол туындыларыны майда ерітілген туындылары тез сігіш келеді. Нитроосылыстар канны азаттарымен тыыз байланысты, сондытан лген малды ан сарысуынан кп млшерде кездестіруге болады. Фенол атарындаы нитроосылыстар азадан бйрек арылы те жай блінеді. Оларды тек аз блігі ана уыттылыы тмен осылыстара айналады. Кйісті малдарда бл заттар мес арын микрофлорасы серінен белгілі бір дрежеде заласызданады. Оларды жай блінуі осылыстарды азада жиналып алуына жадай туызады.
Фенол жне крезол туындылары лпалардаы фосфорлану былысын бзады. Бл осылыстарды тексеру барысында тері астына еккенде иттерді лтіре сер ететін уытты млшері 1кг салмаына 25мг, препаратты ауыз арылы жібергенде оны млшері екі есе кбейтіледі. Нитроосылыстарды уыттылыы оршаан орта температурасына байланысты. ысы кезеге араанда бл заттар жылды ысты кезедерінде ауіптірек.
рамында ДНОК бар (немесе баса да нитрофенол осылыстары) азытармен сауылатын, етке ткізілетін малдарды, сонымен бірге старды азытандыруа жол берілмейді.
Фенооксисірке ышылы туындыларыны уыттылыы зертханалы малдарда жасы зерттелген. Бл препараттарды уытты млшері ірі малдара араанда зертханалы жануарлар шін кбірек. Егер тышан мен егеуйрытар шін ол 1кг салмаа 400 мг болса, онда иттерге оларды уыттылыы 4 есе жоарылайды (1кг салмаына100мг). Мйізді ірі араны фенооксисірке ышылы туындыларыны уытты серіне ттеп бере алатын 1 реттік млшері 1кг салмаына 500-1000 мг, ал олар азы арылы апта бойы 1кг азыта 100 мг млшерде ішке тсіп трса, улануды клиникалы белгілері байалады. Созылмалы трде улану оларды белгілі бір уаыт ішінде аз млшерде азаа тсіп труы салдарынан болуы ммкін. Бос кйіндегі фенооксисірке ышылыны, оны тздарыны жне эфирлеріні зара згешеліктері бар. ышылдар эфирге араанда уытты, ал эфирлер тздара араанда уытты болады.
Гербицидтерді кпшілігі карбаматтар жне мочевина тобына жатады. Бл препараттарды кейбіреуіні ортадан тмен, кпшілігіні уыттылыы аз болады. Гербицидтерді сер ету аясы те ке,бір мезгілде гербицид жне фунгицид ретінде сер ете алады.
ИФК мен хлор ИФК рылымдарыны зара айрышылыы бір хлор атомыны осылуында, біра осыан байланысты уыттылы 3 есеге жоарылайды. Бл жерде мынадай орытынды жасауа болады, карбамин ышылы алифатты тізбегіндей, сонымен атар бензол ядросындаыдай белсенді заттарды тасымалдаушы болып табылады. Карбамат тобындаы гербицидтерді алдытары бар азытарды олдануда ешандай шек ойылмайды.
Зертханалы жануарларды (оянны) асазан-ішек жолына (1кг салмаына 2-3г) массивті млшерде хлор-ИФК препаратын енгізген кезде андай оксигемоглобин метгемоглобинге айналып, анемия мен формалы элементтерді дегенерациясы дамиды.
Улану кезіндегі клиникалы белгілері. й жануарлары болсын, жабайы жануарлар болсын гербицидтермен уланан кезде білінетін клиникалы белгілері уытты заттарды рамына, тсу млшеріне жне баса да трлі жадайлара байланысты болады. Жануарлар уыттылыы жоарылау фенол мен крезол препараттарымен улананда мынадай клиникалы белгілері байалады/ тбетіні болмауы, шлдеу,тере рі жиі тыныс алу (кейбір малдарда ауыр трде улананда терлеу байалады), несеп блінуіні тмендеуі, жалпы блшы еттер лсіздігі, ентігу. Жіті трде улананда кйісті буаз малдарда іш тастау байалуы ммкін. Дене температурасы басында алыпты болады, лер алдында ктеріледі. Клиникалы белгілері азаа у тскеннен со немесе бірнеше саат ткеннен кейін біліне бастайды.
Фенооксисірке ышылыны препараттарымен уланандаы клиникасы фенол мен крезол препараттарымен уланандаы белгілерге араанда лсіз білінеді. Бл кезде жалпы блшы ет лсіздігі, тбетті болмауы УПЕ-да арты аятарымен озалыс байланысыны бзылуы байалады.
Карбаматтар тобындаы гербицидтермен улананда клиникалы белгілер онша білінбейді, олар біраз уаыт ткеннен со байалуы ммкін. Малды мінез лында айтарлытай згерістер байалмайды, сонымен атар азаны негізгі жйелеріні ызметтерінде де заымданулар болмайды.
Балау жне болжам. Гербицидтермен жіті улануда балау оай. детте анамнез негізінде арап анытайды. ауыр дрежеде улананда болжам олайсыз.
Емі. гербицидтермен улананда жргізілетін ем жо. Жрек ызметін жне жалпы тонусын реттейтін дрілер арылы симптоматикалы ем жргізіледі.
Патологиялы-анатомиялы згерістер. Гербицидтермен жіті улананда асазан-ішек жолдарында, бауыр жне бйректе аздаан згерістер болады. Фенол- крезолды гербицидтермен созылмалы трде улананда бл згерістер сіресе бауырда жасы байалады.
Алдын – алу шаралары. Жануарларды, старды, балытарды жне пайдалы жндіктерді улануын болдырмау шін ауыл шаруашылыында біратар игілікті шараларды жргізілуі тиіс. Жануарларды делген жерлермен атынасын болдырмау. Бл негізінен уыттылыы орташа препараттара жне уыттылыы тмен заттара байланысты. Елімізді мата сіретін аудандарында гербицидтерді дрыс олданылуын баылау - улануды алдын-алу барысында ерекше орын алады.
Триазин туындылары
Симметриялы триазин туындылары нтижелілігі жоары (жасы сер ететін) гербицидтер. Оларды жгері, брша, картоп,пияз, сбіз, т.б. алаптарды химиялы трыдан деу шін олданылады. Кбінесе,олар суда нашар ериді, сілтілер мен ышылдардын серлеріне тзімді, жануарлар шін уыттылыы тмен,кумулятивті асиеті атты білінбейді, топырата 14 айа дейін саталады.
Атразин - а кристалл нта, суда нашар, органикалы еріткіштер мен ышылдарда жасыра ериді. Топырата 2 жыла дейін саталады, 50% дымыл нта кйінде шыарады. Оны жгері алабындаы арамшппен крес шін 3-8кг/га млшерімен пайдаланады.
Препаратты уыттылыы жоары емес (ЛМ50 850-3000 мг/га). Кумулятивті сері лсіз байалады.
Симазин- а тсті кристалл, иіссіз. Суда жне органикалы еріткіштерде нашар еритін зат. Техникалы препарат 50% сер ететін затты рамына енгізеді. Атразин трізді олданады, тамыра сер ететін траты, кшті гербицид болып есептеледі. Зертханалы жануарлар шін уыттылыы 1400-4000 мг/кг. Ал оны 4-8кг/га млшерінде пайдаланады.
Пропазин - а тсті кристаллды зат. Су жне органикалы еріткіштерде дрыс ерімейді,сімдік майларында жасы ериді, 50% дымыл нта трінде шыарылады, 3-6кг/га млшерде олдану керек.Зертханалы жануарлар шін уыттылыы тмен (6000мг/кг). Кумуляция коэффициенті - 3,7. Пропазинні серінен жануарлар азасында тепе-тесіздік туындайды.
Прометрин- а, лсіз, жаымсыз иісті нта. Суда нашар. органикалы еріткіштерде жасы ериді, 50%дымыл нта ретінде шыарылады, зертханалы жануарлар шін уыттылыы тмен. ояндарда 250-500мг/кг прометрин серіне жалпы кйді тмендеуін, эритроцит жне альбумин млшеріні азайанын , лейкоциттерді кбейгенін байауа болады.
Мезоранил - кристалды зат, суда нашар, органикалы еріткіштерде жасы ериді. ырыабат алаптарында арамшппен кресу шін олданылады (3-10кг/га). Тышандар шін орташа лтіріп сер ететін млшері- 635мг/кг. Триазин туындыларыны ішінде кешенді препараттар да шыарылады.
Карагард - уыттылыы тмен гербицид, орташа лтіріп сер ететін млшері (зертханалы жануарлар шін) 1000мг/кг-нан жоары. Токсикозды ауыр трі жануарларда демікпе, жалпы кйзелу, шлдеу, тбетті тмендеуімен сипатталады.
Гезагард (прометрин) - зіне тн лсіз иісі бар, суда еритін, а тсті кристалл. Ккніс жне брша тымдастар алабындаы асты тымдас арам шптерді жою шін, егіс науаны кезінде, топыраа брку арылы олданады. Уыттылыы тмен. ЛМ50 – тышандар мен атжалмандара 1700-3750 мг/кг. Топыра рамында 7 айа дейін саталады.
Триазин туындыларыны патогенезі жануарлар азасына егістіктегі (жгері, брша, картоп, сбіз, т. б) арам шппен бірге тседі. Бл пестицидтер жергілікті тітіркендіу серінсіз бірден ана теді. Торшадаы нуклеин ышылдарыны алмасуын бзады, бл а зат алмасуыны бзылуына келіп сотырады. Оларды сер ету механизміндегі басты нрсе- антифолилік белсенділік.
Атразин, пропазин, симазин торшаны блінуін тотатады, хромасомаларды бірігуін тудырып, хромасомды мутациялы, цитогенетикалы сер тудырады. Бл белгілер оны жануарлара 1,30 ЛМ50 млшерде рсаа еккенде болуы ммкін.
Агелон серінен дене салмаы тмендеп, гемоглобин, эритроцит саны азайып, бауырды белок тзу ызметі бзылады. 1,20 ЛМ50 млшерінде карагард жануарлара тмендегідей сер етеді: сімі тмендейді, ОЖЖ озады, лейкоцитоз, кпе лпасында сульфгидрильді топтар кбейеді.
Созылмалы улануда ОЖЖ-ні озуы кшейеді,лпа тыныс алуыны арындылыы бседейді, бауырды антитоксикалы жне ауыз тзетін ызметі бзылады. Бауыр, кпе, жрек, т.б. сульфгидрильдік топтар кбейеді, лейкоцитоз, гипергликемия, протромбинді индекс жне малдарды сіп, ну абілеті тмендейді, карбангидраза, пероксидаза ферменттеріні белсенділігі азаяды. сіресе, еркек малдар сезімтал келеді. Эмбриотоксикалы сері де байалады.
Клиникалы белгілері. Жалпы кйді, тбетті тмендеуі, сілекей ау, тыныс алуды жиілеуі, кпеде сырыл, т.б. озалыс згереді. Жндері йпаланып, тері заымданады (раты,эритема, ліеттену сияты белгілер крінеді). Зр блу жиілейді, терлеу, кз жне мрыннан су ау, атаксия ршіп, коматозды кй байалады.
Патолологиялы - анатомиялы згерістер. кпеге ан толан, асазан, ми ыртыстарында нктелі жне даты анталаулар бар. Шажырай мен ішкі азалар ана толан, бауыр майлы дистрофияланан, кейбір торшалар лі еттенген, жрек еті мен бйрек дистрофиясын байауа болады. Созылмалы трінде ждеу, арытау, арынны кілегей абыыны гиперкератозы, бйрек пен бауыр дистрофиялануы байалады.
Балау. Анамнез жинау, клиникалы белгісі, патанатомиялы згерістер, азы, азы оспаларын,патологиялы зер заттарды химиялы- токсикологиялы тексеруден ткізу.
Емдеу жне алдын-алу. Кйдірілген магнезия, ттыр препараттар (танин, танальбин) олдану арылы асазанды жуу. Адсорбциялайтын зат ретінде белсенді кмірді пайдалануа болады. Антидот ретінде «В» тобындаы витаминдерді рамына кіретін ораний ышылын олданады. Ол ан тзілу, амин ышылы, нуклеин ышылы, пурин, пиримидин синтездеріне атысады. Оны барлы жануарлара 0,1-0,2 мг/кг млшерінде береді, блшы етке егуге немесе ішке беруге болады.
Фенол туындылары
Фенол туындылары екі топа блінеді. Хлор туындылары (пентахлорфенол, натрий пентахлорфеноляты) жне нитро туындылары (динитрофенол, динитроорторезол, нитрофен, динитрофенил карбонат). Бларды мбебап пестицид, инсектицид, акарицид, фунгицид, бактериоцид, гербицид ретінде ке олданылады. Біра оларды барлыы жануарлар шін те уытты.
Пентахлорфенол (ПХФ) - лсіз, фенола тн иісі бар, кристалды зат, суда нашар, органикалы еріткіш пен майда жасы ериді, сатауа тзімді, шыр. Мата, соя, картоп, ызылша алаптарында инсектицид, фунгицид, гербицид, десикант, дефолиант ретінде 20-30 кг/га млшерінде пайдаланады. Жануарлар шін те уытты, тышан шін ЛМ50-187 мг/кг, атжалмана-125, ояндара лтіріп сер ететін млшері 70-160 мг/кг, 20% майлы ерітінді трінде шыарады. Тсі оыр, ішке тссе, асазан, ішек, бауыр, бйрек ызметтері бзылып, гипохромды анемия дамып, дене ызуы ктеріледі. Кумулятивті сері-орташа, тері жне кілегейлі абытарды тітіркендіреді. Натрий пентахлорфеноляты- оыр тсті нта 15-25/кг/га млшерінде гербицид ретінде пайдаланылады. Зертханалы жануарлар шін те уытты. Кумулятивті сері орташа, кілегейлі абыпен теріні тітіркендіреді. Суда ериді. Жгері, соя, картоп кктемей трып, арамшптерге арсы (беде, жоыша) пайдаланылады.
Динитрофенол – сары тсті кристалды зат, суда нашар ериді, жарылыш зат, инсектицидтік асиеті бар. Жануарлара те уытты. Атжалман шін орташа лтіріп сер ететін млшері 40мг/кг, ояндара-200, итке-25 мг/кг. Жергілікті жерді тітіркендіріп сер етеді.
Динитроортокрезол (ДНОК) - жаымсыз иісті, суда нашар еритін сары тсті кристалл зат. рамында 25-40 %-ды дуст немесе суспензия тріндегі сер етуші заты бар аммоний тзы кйінде шыарылады. ыса тзімді зиянкестермен арамшптерге арсы, бау-башалармен жзім алаптарын деу масатындаы инсектицид жне фунгицид ретінде олданылады. олдану млшері асты тымдастар шін 3-5кг/га, бау-бащалармен жзім алаптарында 10-20кг/га.
ДНОК жануарлара те уытты. Тышана ЛД100-40мг/кг, атжалмана-85, мысыа-60, ойа-200 мг/кг. Тері мен кілегей абыа тез сіеді. Препаратты гонадотропты, эмбриотоксикалы сері бар. Нитрофен-ою оыр, паста трізді,ткір иісті, 70% сер ететін заты бар масса. Нтижелілігі жоары фунгицид, инсектицид, акарацид, гербицид ретінде башаларда, алаптарда олданады.(40-75кг/га млшерде). Жануарлара улылыы орташа. Тышана ЛД50-450мг/кг,атжалмана 700-800, мысыа 250 мг/кг. Кілегей абыты тітіркендіреді.
Дихлорфеноксисірке ышылы (2-Д) – таза кйдегі, фенолды лсіз иісі бар, суда нашар ерйтін, тйіршікті зат. Сатауа тзімді. Шабындытар мен жайылымдардаы арам шптерді жою шін жне арборицид ретінде, 10%-ды нта трінде, 10-12 кг/га млшерінде олданылады. ЛД50 – иттерге 100 мг/кг; тышан, й ояндары жне теіз шошалары шін 300-1000; тауытара – 2000-4000; балапандара – 360-820; мйізді ірі аралара 500 - 2000 мг/кг. ойлар те сезімтал келеді (1000 мг/кг), Эмбриоуытты сер етеді. Ірі аралар мен ойлара тменгі уытты млшері - 100 мг/кг. Сиырлара кніне 10 мг/кг млшерінде 4 апта сер етсе, стті млшері крт тмендейді. Торайлара кніне 200 мг/кг-нан беріп отырса 3 айдан кейін жаппай ырылып алады. Егер шошалара кніне 500 мг/кг млшерінде олданса, тліні дамуы баяулайды. Туылан торайларда ан азды, лсіздік, салмасызды (100г) байалады. Кпшілігі туыланнан кейінгі алашы кндері-а лім-жітімге шырайды. Препарат балытар мен аралар шін те уытты.
Дихлорфенокисірке ышылыны аминді тзы (2,4-ДА) – 40-50 %-ды суда еритін дайын оспа (концентрат) трінде шыарылатын, ткір иісті, кгірт сйыты. Сауда тораптарында 10 %-ды “аминді ерітінді” деген атпен белгілі. Арборицид ретінде бидай, кріш, жгері жне тары алаптарын арам шптерден арылту масатында олданылады. ара топыраты жерлерде тез ыдырайды (3-6 апта). мдауыт жерлерде ыдырау мерзімі затау (3 айа дейін). Млшері – 1-12 мг/кг. ЛД50 – тышандар шін – 980-1200 мг/кг; тауытара – 1950; 10-кндік балапандар шін 560 мг/кг. Кумулятивті сер етеді. Ірі аралар мен ойлара е тменгі уытты млшері - 100 мг/кг. 2,4 Д-ын сиырлара кніне 10 мг/кг млшерінде 4 апта берсе, стті млшері крт тмендейді. Торайлара кніне 200 мг/кг-нан беріп отырса 3 айдан кейін жаппай ырылып алады. Егер шошалара кніне 500 мг/кг млшерінде олданса, тліні дамуы баяулайды. Туылан торайларда ан азды, лсіздік, салмасызды (100-380г) байалады, кпшілігі туыланнан кейінгі алашы кндері-а лім-жітімге шырайды. Препарат балытар мен аралар шін те уытты.
2,4 Д - ны натрилі тзы (диканирт) – фенолды иісі трізді, суда жасы еритін, ашы срылт нта. Ауыл шаруашылыы алаптарын арам шптерден тазарту шін 1-3 кг/га млшерінде олданылады. ЛД50-а тышандар шін 370 мг/кг, ат жалмана –710, тауытара - 665, й ояндары шін - 800 мг/кг. Кумулятивті сері лсіз.
2,4 Д – ны бутилді эфирі (2,4 - ДБ) – фенолды иісі секілді иісті, суда нашар, органикалы еріткіштерде жасы еритін, кгірт-ба тсті сйыты. Шабындытарды, жайылымдарды жне бау-башаларды арам шптерден арылту шін олданылады. Млшері 0,4 – 18 кг/га, топырата 4 – 6 апта, сімдік рамында 56 кнге дейін саталынады. Уыттылыы орташа гербицид. Зертханалы жануарлар шін ЛД50- 400 - 1250 мг/кг, жабайы стара 1000 - 1350 мг/кг. Бзаулара препаратты 1000 мг/кг млшері лтіре сер етсе, ойлара, егер кніне 250 мг/кг млшерінде олданып отырса, 9 кннен кейін жаппай ырылып алатыны жайлы деректер бар.
Клиникалы белгілері. Токсикозды туіне байланысты жіті трінде тбетті тмендеуі, шлдеу, су секілді белгілер байалады. Жануарлар терлеп, сілекейі шбырып, іші тіп, іші тйнейді. Дене ызуы тмендеп, салмаы кемиді, кілегейлі абытары бозарады, сараяды, тыныс алуы жиілеп, тахикардия, аритмия, блшы ет дірілі байалады, озалыс координациясы бзылады. Эритроцит, лейкоцит млшері тмендеп, метгемоглобин кбейеді (сіресе балапандар анында). Сиырларды сттілігі тмендейді. Осы сиырлардан туылан бзауларды салмаы жне анындаы лейкоцит млшері азаяды. 2,4 – Д-ны бутилді эфирін айталап олданан кезде, тлдерді анамолиясы жне лі тууы кездеседі. Орталы жйке жне жрек – ан тамыр жйесі заымданады.
2,4 – Д-ны аминді тзымен созылмалы улануы малды жалпы кйзелуі, тбетіні болмауы, диарея, жа асты лимфа тйіндеріні лкеюі, кілегей абытарыны бозаруы, тамыр соуыны жиілеуі, мрнынан су ау жне тыныс алуды нашарлауы секілді клиникалы белгілермен ерекшелінеді. Сонымен атар, эритроцит, лейкоцит жне гемаглобин млшері тмендейді. Тауыты мекиендері 2,4 Д препаратыны серіне те тзімді. Ал тештері уланан кезде, айдары жне сыралыы кгеріп, клемі лкейеді, жемсауынан немі кгірт тсті шырыш блініп трады, тыныс алуы жиілеп, иындайды. 2,4 – Д-ны бутилді эфирімен делген жайылымдара 52 – 78 саат ткеннен кейін ана мал жаюа болады.
Патогенезі. Динитрифенол осылыстарыны уытты сері рамында темірі бар азаттарды функциясыны тежелуімен білінеді, фенол туындылары организмге тскеннен кейін, тотыу-тотысыздану процестерін бзады. Фенол туындылары энергия алмасуын бзып, АТФ синтезін тежейді. Нтижесінде азадаы жылу алмасу згеріп, анны формалы элементтері гемолизденеді жне метгемоглобин саны кбейеді.
Патологиялы-анатомиялы згерістері. Ішкі мшелер ана толан, кпеде са ошаты жне жайылмалы (диффузды) анталаулар байалады, лік сіресіп алады. Тыныс алу мшелеріні кілегейлі абытары сарыш-ызыл, ана толан. Ас орту жйесіні кілегейлі абытары сарайан. Бауыр алаланып, ана толан. Бйрек, тала, йы безі кгерген.
Балау. Кешенді трде жргізіледі.
Емдеу. Асазанды натрий гидрокарбонаты, калий перманганаты, магний тотыы осылан жылы сумен шаяды. Белсендірілген кмір мен тзды іш айдаыштарды береді. Арнайы у айтарыш ретінде 1% - ды ерітінді кйіндегі метилен кгін (0,5-1мг/кг млшерде) олданады, оны 40% - ды глюкоза ерітіндісімен осып берсе, сері анарлым кштірек болады. Антидот ретінде натрий тиосульфатыны 10% - ды ерітіндісін вена тмырына енгізсе болады (ірі мала-100мг, са мала-10мг). Майлы іш айдаыштар жне стті пайдалануа болмайды.
Алдын-алу. Бл пестицидтерді азы пен суа тсуіне жол бермеу керек.
Хлораттар
сері кшті дефолиант ретінде магний хлоратын, кальций хлоратын, кальций хлорат- хлоридін, натрий хлоратын олданады. Мата, соя, картоп, ант ызылшасы, арасора, жзім алаптарында олданылады (7-35кг/га).
Магний хлораты- а тсті кристалл нта, суда жасы ериді. рамында 60% магний гидраты, 40% магний хлориді бар. Уытты млшері тышандара ЛД50-620мг/кг, теіз тышанына-1000мг/кг-нан асады. Кумулятивті сері лсіз байалады. Мал анындаы магнийді орташа млшері - сиыр анында 2-3мг/% болады, ал 3,2мг/%- дан асып кетсе, гипермагнемия алыптасады. Магний ионыны антогонисі-кальций ионы.
Кальций хлораты- а тсті, кристаллды нта,суда жасы ериді, зертханалы жануарлара уыттылыы тмен. Тышандара ЛМ50-1112 мг/кг.
Кальций хлорат-хлориді - а тсті,те са, жеіл, жмса нта, суда оай ериді. Белсенді дефолиант. Уыттылыы тмен пестицид. рамындаы кальций хлораты мен кальций хлоридіні ара атынасы 1:2. Натрий хлораты- а тсті, майда, жмса нта зат, суда жасы ериді, жарылыш зат. Химиялы деу шін олданылады.
Патогенезі. Азаа сігеннен кейін торшалы жне субторшалы дегейде зат алмасуа сер етеді. аланша безіні ингибиторы (тежегіші), натрий, калий, магний, кальций иондары биологиялы мембранадан ешандай иындысыз тіп, торшадаы зат алмасуды соы німдерін сырта шыаратыны белгілі. Сйтіп, натрий-калий алмасуы бзылуы азаа елеулі серін тигізеді. Хлораттар жергілікті жерге тітіркендіріп сер етеді. Магний хлораты серінен бауырды азат тзу ызметі, кмірсу, май алмасу, йы безі ферменттеріні (трипсин, симпаза, липаза) белсенділігі бзылады. Нтижесінде, адинамия, тыныс алуды бзылуы, гематоэнцефалиялы жне баса да барьерлерді ткізгіштігі згереді, гемоглобин млшері кемиді. Лейкоциттерді фагоцидтік белсенділігі тмендеп, сіп-ну функциясы, бйрек ызметі тежеледі (бйректен ан кету). лексені сойып зерттегенде кілегейлі абытарды заымдананын, ішекті катаралды абынанын, ас орту жолыны кілегей асты абыыны домбыуы мен инфильтрациясын байауа болады. Ішкі азалар ана толып, дистрофиялы згерістер пайда болады.
Емдеу жне алдын алу. Пестицидтерді сатау, олдану ережелерін ата сатау. Асазанды адсорбенттер (белсендірілген кмір) жне жмсартыш заттар осылан жылы сумен шаю. Натрий хлориді изотониялы ерітіндісі, глюкоза, адреналин ерітіндісін (1/1000), эфедрин
(5%) 1 мл-ден тері астына жіберуге болады. Антидот ретінде кальций хлориді олданылады (10% - ды ерітінді, 0,5мг/кг). алыпты жадайдаы магний млшері- магний хлораты, натрий хлораты жне хлоридімен улананда магний препараттары антидот бола алады.
Мочевина туындылары.
Бау-баша німдерін жне мата, картоп, ант ызылшасы, днді брша еккен кезде химиялы деу шін жне делмеген жердегі арамшпті жою шін пайдаланылады. Блара арезин, гербан, дикуран, диурон, дихлораль мочевина (ДХМ), дезанекс, поротан, линурон, патфан,тепсин-м, тенфан, феурон, метурин, монурон, небурон трізді гербицидтер жатады. Оларды брі – нтатар, суда нашар, органикалы еріткіштерде жасы ериді. Сырты ортада екі жыла дейін саталады. Жануарлар шін уыттылыы тмен, біра кумулятивті сері кшті, кейбіреуі тітіркендіріп сер етеді.
Патогенезі. Ішке тскенде асазанны кілегейлі абытарын тітіркендіруі ммкін. ана сігеннен кейін, аланша безіні ызметтін бзады. Алдымен ОЖЖ оздырып, кейіннен тежейді. Гемодинамикалы ауытулар болады (кілегейлі абытар мен теріні кгеруі). Мочевина туындылары ауыз рылысын бзатын (дихлоральмочевина, диурон, которан,т.б.), денатурациялаушы агенттерге жатады. Бл топты гербицидтері ыдыраан кезінде азаа уытты сер ететін бауырда метаболиттер тзеді де, азаа улы сер етеді. Мысалы: хлоранилин ан морфологиясын бзады, диурон - андаы эритроцидтерді санын азайтады. Дихлормочевина серінен анны формалы элементтері азаяды, эритроцидттерді шгу жылдамдыы жылдамдайды.
рамында фтор осылыстары бар которанны ыдыруынан кмірсу алмасуы бзылып, фторлимон ышылы тзілуі серінен Кребс цикліні бірден-бір маызды ферменті - аконитаза блокадаланылады. Оан оса, жректі биоэлектрлік белсенділігі згереді. Азаа метуринні кп тсуі нтижесінде витаминдер алмасуы бзылады. Мысалы: бауыр, бйректе аскорбин ышылы 50%- а кемиді. Гемоглобин, эритроцит саныны кемуі салдарынан таяша жне сегментядролы лейкоциттер саны кбейеді. Монурон серінен бауырдаы гликолиз бзылып, гексогиназа жне фосфор фруктогиназа белсенділігі тмендейді. Бауыр митохондриясында никотин-амид коферменттерінні саны азайып, гликолизді бзылуына кеп соады. Фенурон азаны сіп, ну функциясын бзады.
Клиникалы белгілері. Алдымен жануарлар озады,содан кейін тынышталады. Тбеті тмендейді. Аз озалып, сіп-дамуы баяулайды. Кйістілер арасындаы буаз малдар іш тастауы ммкін. Мочевина туындыларына сіресе, тауы сезімтал, олар лсіреп, анаты салбырап, ре озалады. ояндара линуронды бір рет пайдалананда 1000мг/кг жабыу,демікпе, жрек ызметіні згеруі білінеді. 10-кн бойы пайдаланса, ждеу, диарея, озалыс координациясыны бзылуы байалады. Тауытарда 3000-5000мг/кг жалпы кйді тез нашарлауы, демігу, айдары мен сыралыыны кгеруі, лім-жетім болады. 250мг/кг млшердегі линуронды30-кн бойы азыпен бергенде, олар арытап жне жмырта беруі тотааны байалан. Линуронны серінен (30-кн бойы 100мг/кг млшерде) ойларды андаы лейкоцидті саны кбейіп, 250мг/кг линурон млшеріні серінен жалпы кйді тмендеуі, блшы ет дірілі, жрісті бзылуы, кейінен блшы ет тонусы лсіреп, абыты сараюы мен гематурия болады.
Патолологиялы - анатомиялы згерістер. Ішкі мшелер ана толан, миды преваскулярлы жне перицеллюларлы абаттарыны домбыуы білініп, аланша без ана толады. Фолликулярлы эпителий проферацияа шыраан. Бауыр, кпе заымданан. Ленурон, фенурон жне таы баса препараттарды серінен бауыр, бйрек, кілегейлі абытар, тала заымдалып,кпе, эндокард пен перикардты ана толанын круге болады. Текоранмен уланса, тері жне шажыраай ан тамырлары ана толып, миокард дистрофияланады. То ішек жне аш ішектердегі катаралды абыну білінеді. Дихлормочевина серінен уланан лексені сойып кргенде, бауырды майлы дистрофиялануы байалады. аланша без ашы ызыл тсті жне клеміні лайанын байауа болады.
Балау. Анамнездік деректер жинап, клиникалы жне патанатомиялы белгілерге кіл бліп, азыты химиялы-токсикологиялы талдаудан ткізеді.
Емдеу жне алдын-алу. Синтетикалы мочевина туындыларын пайдалану барысында техникалы ауіпсіздік ережелерін мият сатаан жн. Емдік масатта мочевинаны ыдырау німдерін бейтараптау шін формалин ерітіндісін пайдаланылады. Ми жне кпедегі домбыан ісікті кетіру шін, алыпты млшердегі кальций хлоридін пайдаланады. Сонымен атар, аскорбин ышылы мен глюкозаны да пайдалануа болады. Алдын-алу шін мочевина препараттары арнайы, ауіпсіз орындарда саталынып, з керегінше олданылуы керек. Которонны млшері азыта 4 мг/кг-нан аспауы керек.