Ас тзыны токсикологиясы

Хлорлы натрий (NaCl) - жануарлар мен старды рационындаы арнайы жне ажетті азыты оспа болып саналады. Ол а тсті кристаллды нта, суда жасы ериді. Азыты масатта ірі кесек, ірі нта немесе брикет кйінде пайдаланылады. азіргі кезде оны азыа осумен атар, жеке кесек кйінде ірі ара мала, оны німділігін арттыру жне жаа туылан тлдерді сіп, нуін жоарылату масатымен береді. Кейбір дебиеттерде шошаларды тзды жоары млшерлерімен (1,25-1,66 г/кг) за уаыт азытандыранда алынан тиімді нтижелер жазылан. Осы кезде жануарларды сімі 33-36% жоары болады. Біра ас тзын абайлап пайдаланан жн, себебі, онымен жануарларды, сіресе, шоша жне сты улануы жиі кездеседі.

Токсикологиялы маызы жне млшері. Жануарларды ас тзымен улануы, сіресе, старды улануы, рама жем мен ра ст алмастырышта тз концентрациясыны кбейіп кетуінен, ірі ара малына арналан рама жемді шоша мен стара байамай беріп ойаннан, ас тзымен за уаыт ашыаннан со, азаа кп млшерде ас тзы тсуінен, тздалан балы пен ртрлі тздытарды бергеннен болады. Кейбір кездері, рама жемді алыс ашытыта темір жол вагондарымен жне автотранспортпен тасымалдаанда тзды сеперациясы, яни, натрий хлоридіні ауыр кристалдары рама жемні тменгі абаттарына шгіп, нтижесінде рама жемні тменгі абаттарынан азытандырылан мал улануы ммкін.

Ас тзыны уытты жне лтіре сер ететін млшері ртрлі. Бл токсикалы серге ртрлі факторларды сер етуіне байланысты болуы ммкін. Жас тлдер натрий хлоридіне анарлым сезімтал, ары немесе ктіп-бапталуы нашар мал аз млшерінде де уланып алуы ммкін. Сумен ашыу уытты серді кшейтеді, кристалдармен тзбен азытандыраннан грі ас тзы ерітінділерімен суару лдеайда ауіпті. Ас тзыны лтіріп сер ететін млшері- ірі араа-5-6г/кг, ойа 3-4г/кг, жылыа- 2-3г/кг, шошаа- 1,5-2,5г/кг, са 3-4г/кг, су тышана 2г/кг. лкен млшерде кп уаыт ас тзын берсе, созылмалы улану туындайды.

Патогенез. Ол суда жасы еріп, ана жылдам сіеді де, изононияны бзылуына келіп соады да, орталы жне шеткі жйке жйесіні, жйке мен синапстарда импульстарды туіне зор ыпал жасайтын, бір жне екі валентті катиондарды ызметін бзады. ан мен лпааралы сйытаы осмосты ысымны бірден жоарылауынан эритроциттер брісіп, тіршілікке маызы зор мшелер торшаларында сусыздану пайда болады. Нтижесінде зат алмасу былысы алдымен деп, кейіннен тежеледі. Ас тзы сонымен атар,асазан мен аш ішекті кілегейлі абытарын тітіркендіріп, геморрагиялы гастроэнтеритке кеп сотырады.

Клиникалы белгілері. Ірі арада ас тзын абылдааннан кейін улану белгілері 30-120 минуттан кейін біліне бастайды. Тынышсыздану, жиі кйіс айыру, тісін ышырлату, жиі жне кп зр блу, іш ту, шлдеу, лсіздік, теселіп жру, атаксия болады. Жануарлар за жатып алады, бзауларда опистонус болады, рефлекстер кшейеді. Блшы етті кейбір бліктеріндегі діріл, бірте-бірте зіліссіз дірілге ласады. Тыныс алу мен жрек ызметі нашарлайды. Мал алтырап, дірілдеп, аз уаыттан со леді. ойда улану белгілері 16-18 сааттан со, лім 1 тулік ішінде болады. Шошада 2-3 сааттан со озу, су, атты шлдеу, сілекей ау болады. Кз арашыы лкейіп, нашар креді. Іші тіп, кейде ан аралас зр бледі. Жйке жйесі бзылуынан зіне тн емес имыл, озалыстар жасайды. Дене блшы еттері дірілдеп, алтырайды. лер алдында лаы мен терісі кгереді, тері сезімталдыын жоалтады. Жануар тулік клемінде, не одан кейін леді. ста шлдеу, тмсыынан сйы аады, атаксия, анаттары тсіп, басын артына аратып алады. лер алдында ая пен анат салданады.

Патологиялы-анатомиялы згерістер. Кптеген нктелі эндокардтаы анталаулар, кпе мен шажырайдаы ісіктер, бауыр, бйрек, лимфа тйіндері ана толан. Катаралды жне геморрагиялы гастроэнтерит жне бауырдаы датарды круге болады. ОЖЖ-де периваскулярлы ауматаы тамырлар абыраларындаы эозинофил инфильтраты, гемодинамикалы згерістер, ісік, жйке торшаларыны дистрофиялы згерісі- вакуолизация мен кариопинкоз байалады.

Балау. Анамнездік,деректеріне, клиникалы белгілеріне жне симптом, патологиялы згерістерге сйенеді. Ал балауды бекіту шін азыты, арындаы азыты химиялы-токсикологиялы тексерістен ткізеді. Асазан-ішек жне бауырды рамынан хлорлы натрийді млшерін тексереді. Млшер бойынша ол 0,25-пайыздан аспауы керек.

Емдеу. Су ішкізу жйкені, жрек жмысы мен тыныс алуды айта алыпына келтіру керек. Суды мал ішпей ойса, клизма, зонд арылы су жіберу керек. Мнсыз баса дістерді сері шамалы. Арнайы антидот ретінде кальций хлоридіні, 10%-ды ерітіндісін ірі араа кре тамыра жібереді, ал 5%-ды ерітіндіні 1%-ды желатин ерітіндісінде са малдара блшы етке жне тері астына 1-2 мл/кг млшерде егеді. Жрек лсіздігі мен тыныс алу тарыланда кофеин натрий-бензоотын, кордиамин жне баса да уаттандыратын заттар береді. Ас орыту жолы жмысын жасарту шін ішке сімдік майларын жне нр бергіш шырышты заттар береді.

Алдын алу. Тзбен ашыу болмау шін міндетті трде немі ажетті млшерде азаа тзды келуін амтамасыз ету керек. Шошалара азы алдытарын берген кезде хлорлы натрийді млшерін баылау керек. рама жемдегі ас тзыны млшерін, оны тасымалдааннан кейінгі р абатындаы хлорлы натрийді млшерін анытау керек.