Сынап жне оны осылыстары

Сынап- (Hydraqyrum) Hq- жалыз ана сйы, ауыр металл, ашыл жылтыр тсті, атомды салмаы-200,61 г.

Сынап осылыстары ветеринария мен медицинада кеінен олданылады. Сынапты ерігіш осылыстары ішінде, медицина мен ветеринарияда жиі олданылатын, е уыттысы - екі хлорлы сынап(HqCl₂) немесе сулема. Ол жаымсыз металл иісті нта немесе а тсті кристалл кйінде болады.

Сынапты кейбір бейорганикалы осылыстары жне тздары еріткіштерде (су, спирт) лсіз ериді немесе ерімейді. Бл осылыстарды уыттылыы, оларды сулема тзу асиетіне немесе белсенді Hq ионын тзетін диссоциациялану дрежесіне байланысты. Сынап осылыстарына мынадай осылыстарды жатызуа болады: Каломель (Hq₂Cl₂), екі йодты сынап(HqІ₂), а сынапты преципитат(HqClNH₂), сынап тотыы(HqO) жне таы басалар.

Сынапты органикалы осылыстары бейорганикалы осылыстарына араанда едуір уытты келеді. Бл топтаы улы химикаттар бидай, ара бидай, арпа, слы, жгері жне техникалы даылдарды тымдарын егу арсаында дрілеу шін кеінен олданылады.

Сынапты органикалы осылыстарыны ішінде е жиі олданылатыны – этилмеркурхлорид.

Этилмеркурхлорид– Химиялы рамы сулемаа сас,суда ерімейтін, органикалы ерітінділерде лсіз еритін, а тсті кристаллды нта. Сулемаа араанда уыттылыы кшті. Тышандар шін ЛМ₅₀ –26,4 мг/кг, шошалар шін- 45 мг/кг. Топырата 4-5 айа дейін фунгицидтік серін сатайды. те аз концентрацияда ауыл шаруашылыында дндерді дрілеу шін олданылады.

Ауыл шаруашылыында этилмеркурхлоридтен баса гранозан, меркургексан жне меркурбензол олданылады.

Меркурбензол - рамы 1% сынаптан, 20% гексахлорбензолдан, 76% тальктен жне 3% бояыш заттардан тратын зат.

Меркургексан - рамында 1% сынап, 20% гексахлорбензол, 20% гексахлоранны гамма-изомері жне бояыш заттары бар кешенді препарат.

НИУИФ-2 немесе гранозан - рамында 2,5% этилмеркурхлорид, 9,6% тальк жне 1,5% минерал майы бар, а тсті нта, суда ерімейді, зіне тн жаымсыз иісі бар. Ол ра кйінде днді-даылдар тымдарын дрілеу шін пайдаланылады. 1т асты дрілеу шін 4 кг гранозан жмсалады. Дрілеу егін егер алдында 2 ай брын жргізіледі. Соан арамастан препаратты уыттылыы за уаыта саталынады.

Токсикодинамикасы. Сынап те кшті у. Мал азасына уытты сері жоары жне жинаталыш келеді. Сынап препараттары кілегейлі абытардан, гематоэнцефалит кедергілерінен оай тіп кетеді. Ауыз арылы тскен сынап осылыстары азаа альбуминат трінде сііп (гранозан), мида, бауырда, бйректе жинаталып, уытты сер етеді. рамында сульфгидрильдік топтар болатын ферменттерді ошаулайды, кальций жне кмір алмасуын бзады, орталы жне шеткі жйке жйесіні ызметін гертеді.

Сауын малдарда сынапты органикалы осылыстары стпен бірге блініп шыады. Бл жаа туан, енесін еміп жрген тлдерді мшелері мен лпаларында сынапты жинаталуына себепкер деген сз.

Клиникалы белгілері. Сынаппен улану (меркурализм) деп аталынады. Ол жіті жне созылмалы трде теді. Жіті трде кбінесе шошалар уланады.

Ірі ара малда: ауыз арылы тскенде, ауызды кілегейлі абытары анталайды, ашы ызыл тсті, майда, дгелек трдегі эрозиялар (клдіреуіктер) пайда болады. Мал лсірейді, азыа тбеті болмайды, блшы еттері дірілдейді, кейде жтеледі. Нжісіні тсі, иісі згеріп, іші теді. Дене ызуы алыпты дегейден ауытымайды. Мал ауыр дем алады, ккірек тсын басанда ауырсынады. Несепті тсі кгірт-ызыл болады. Жіті улануа тн негізгі белгі- сілекейді кп блінуі. Жас мал сынапа сезімтал келеді. Азаа сынап енген со 2-3 сааттан кейін мал леді. Созылмалы трі 2-3 кнге созылып, аыры ліммен аяталады. Азаа сіген сынап, зат алмасу былысын бзады, ан рамындаы эритроциттерді млшері тмендейді, паренхиматозды мшелерді заымдайды. сіресе, сынап сырта блініп шыатын немесе жинаталып алатын мшелерді (бауыр,бйрек, кк бауыр) заымдану дрежесі жоары болады. Улану дрежесіне арай, сынап препараттары орталы жйке жйесін жне жректі салдандырып сер етеді.

Шошада: жалпы кйзеледі, щлдей береді, тбеті тмендейді, блшы еттері дірілдейді, кілегейлі абытары кгереді. за уаыт жатып алады, сіресулер, салданулар байалады. Торайлар 5-7 кн ткен со леді, ал ересек шошаларда улану 15-20 кнге созылып, ліммен аяталады.

Жылы: лсірейді, сілекей кп блінеді, іші теді, нжісіне ан араласады, тыныс алуы иындайды. Жрек ызметі нашарлайды.

Патологиялы-анатомиялы згерістері. Тері жне тері асты шелі кгерген, жалпы анемия жадайында, ішек-арын кілегей абыы ісініп кеткен, талаурап абынан, то ішек анталап, ліеттенген, ан тамырлары кеейген, ан ара-ошыл тсті, нашар йиды. аа блшы еттері бозылт, болбыр, р жерлерінде анталаулар бар. Бауыр, бйрек клемі лайан, лі еттенген ошатар айналасына к тектес зат жиналан.

Балау. Балау клиникалы белгілеріне жне химиялы талдау нтижелеріне байланысты ойылады. Біра, кейбір жадайларда улану жіті трде ткен кезде клиникалы белгілер байалмайды немесе толы крінбейді. Мндай жадайда химиялы талдау жасалынады.

Емі. азіргі уаытта сынаппен улануды емдеу шін ветеринария мен медицина саласында меркаптан туындылары жиі олданылады. Шет елдерде антидот ретінде БАЛ (британды антилюзит) олданылады. Оны 5%-ды ерітінді трінде, 1 кг салмаа 2,5-5 мл клемінде блшы етке егеді. ТМД елдерінде бл препарата сас - унитиол олданылады.

Унитиол – а тсті кристалды нта, суда жасы ериді. нта трінде флакондарда (5г), сйы трінде ампулаларда (5%-ды 5 мл) жне таблетка трінде (0,25 – 0,5 г) шыарылады. Кре тамыра, блшы етке егеді, ішке береді. Кре тамыра 5%-ды глюкоза немесе натрий хлоридіні изотониялы ерітінділерімен араластырып, баяу жайлап егіледі.

Млшері: Мйізді ірі ара, жылы шін – 10 мг/кг.

ойлара – 30 мг/кг.

Шоша , ешкі,ит, стара – 25 мг/кг.

Дикаптол – ампулада шыарылады.

Млшері: Блшы етке – 4 мг/кг.

Натрий тиосульфаты– кре тамыра егіледі, ішке беріледі.

Ішке млшері:

Ірі малдара: 25 – 40г.

ой, шошаа: 6 – 8 г.

Кре тамыра:

Сиыр, жылы – 20%-ды

ерітіндісінен 200 мл.

ой- ешкіге – 10 мл.

Бдан баса тері астына кофеин егеді. Антидот болмаан жадайда арынды азатты сумен жуады, іш ткізгіштер береді.

Сатандыру, алдын-алу шаралары. Улы химикаттармен дріленген азыа жне жемге арналан азыты заттарды пайдалануа зілді – кесілді тиым салынады. Дріленген днді жуып, тазалааннан кейін де мала беруге болмайды. Гранозаннан уланып, сауыан малды (мысалы шоша) 6 – 8 айдан кейін союа болады, біра оны ішкі мшелері мен етіндегі гранозанны алды млшеріне міндетті трде химиялы - токсикологиялы талдау жргізеді.