Орасын осылыстарынан улану

орасын (Plumbum), Рb – ауыр металл, атомды салмаы 207,2г. Табиатта орасын жне оны осылыстары галений минералы жне орасын алуда олданылатын ккіртті орасын (РbS) немесе орасын жылтыры трінде кеінен таралан. орасын бу немесе ша трінде атмосфераны ластап, жануарларды уландыру кзі болып табылады. орасынды балытанда, электр желілеріне орасын ап дайындаанда, орасын бояуын ндіру нерксіптерінде жмыс істейтін адамдар арасында да улану байалады. орасын техника саласында кеінен олданылатын, зор маызы бар металл, жасы зерттелген ндірістік у. орасын туындылары ішіндегі уыттылыы тмендері- орасын металы, сурик, орасын ацетаты т.б., уыттылыы е жоарылары белгілі инсектицид - орасын арсенаты. Сонымен атар, орасын тотыы, мышьяк ышылды орасын секілді осылыстары да азаны уландыра алады. Дние жзінде олданылатын таы да бір уытты препараты - тетраэтилорасын (ТЭ), азаа тері арылы еніп, улануды жйкелік белгілерін крсететін улы зат. Ол жанар май рамына жаныш зат оспасы- антидетанатор ретінде осылады.

Тетраэтилорасын - шпалы сйы, те уытты заттар атарына жатады, кумулятивті сер етеді. Органикалы ерітінділерде, липидтерде, майларда жасы ериді.

Патогенезі. орасын препараттарыны ттыр, антисептикалы, кйдіргіш асиеттері бар. Азаа орасын препараттарыны ерімеген, шпалы препараттары кпе арылы, ал ерітінділері ас орыту жолдарыны кілегейлі абытары жне тері жабындылары арылы енеді. Тетраэтилорасын бтін молекула ретінде сер етеді. орасын- эритроциттерді резистенттілігін тмендетеді, торша абышасыны ткізгіштік абілетін жоарлатады, сол себепті азадаы су жне калий –80(-а дейін кемиді. Эритроциттер гемолизденеді. Гемоглобиндерді блінуі нтижесінде билирубиндер жинаталып, ми торшаларындаы фосфорлы тотыуды бзады. Гемоглобинні синтезделуі нашарлап, ферменттер жйесіні аминдік, сульфгидрильдік жне карбоксильдік топтары азаяды.

орасын – бйректе, бауырда, сйекте, еште жне т.б. мшелерде жинаталады. Улану жіті жне созылмалы трлерде туі ммкін. абыну нтижесінде бйрек брісіп алады.

ТЭ серінен тиамин жетімсіздігі, холинэстераза ферментіні белсенділігіні тмендеуі байалып азада ацетилхолин кп млшерде жинаталады, кокарбоксилаза ферментіні тзілуі иындайды.

Н.В.Лазаревты мліметтері бойынша орасынны жалпы 41%-ы сйекте, 22%-ы бауырда, 11%-ы бйректе болады. Оны азадан шыуы те баяу жреді.

орасын осылыстары азаа тскеннен кейін, ртрлі макромолекулаларды, яни, ферменттермен сульфгидрильдік тобымен химиялы байланыса тсетін уытты тиол тобына жатады. Сондытан, орасын осылыстарымен улануды патогенезі те крделі, улану ауыр трде теді.

орасын осылыстарына- ірі ара, ит, ой, стар те сезімтал болып келеді. Ал жылыларды сезімталдыы тмен. орасынны судаы уытты млшері-0,2-1 мг/л, осыан орай су кздеріндегі оны млшері 0,1 мг/л аспауы керек.

Клиникалы белгілері. Ірі ара малыны жіті улануы кезінде жйке жйесіні заымдалуы байалады. Жасырын кезеі 34-90 кн, малда іш ту, іші кебу, сілекейіні ауы, шлдеуі, азыа тбетіні болмауы жне андаы жалпы азат дегейіні тмендеуі байалады. Улануды жітілу трінде- жасырын кезеі заа созылады, рса уысыны ауырсыаны жне тырысу белгілері байалады, алтырайды. йы басады, жалпы лсіздік, температурасыны жоарылауы, жрек соуы жиілейді, тыныс алуы нашарлайды.

Созылмалы улану кезінде жасырын кезеі те заа созылуы ммкін. Малда жалпы лсіздік сезіледі, арытайды, буындарыны ісуі, ішіні туі, кебуі, атуы, жрмей алуы, терлеу секілді белгілерді байауа болады.

ой мен озыларда улану жалпы малды лсіреуімен, тынышсыздануымен, іші туімен, іш тастауымен сипатталады.

Жылыларда - кілегейлі абытарыны бозаруы, рса уысыны ауырсынуы, ішіні атуы байалады. Зрі оюланып, температурасы жоарлайды, тыныс алуы жиілейді, жрек соуы жылдамдайды. Ал тауытарды улануы- арытауымен, шлдеуімен, блшы еттеріні лсіреуімен сипатталады.

Патологиялы-анатомиялы згерістері. Жіті улану кезінде малдар арытайды, асазаныны кілегейлі абыы жне ащы ішекті гиперемиясын, ісінуін, нктелік анталаулар круге болады.

Бауыр босасыан, абышасыны астында анюлар, сарайан нктелерді байауа болады. Тама плеврасыны, абышасыны астында, эпикардта нктелі жне жолаты анталаулар бар, жрек еті- бозарып кеткен, босасыан, піскен ет сияты.

старда- ішекте жне асазанда кілегей абытарыны абынуы жне ліеттенуі байалады. Бауыры сарайып, эпикард астында кптеген анйылуларды круге болады.

Жануарларды жітілеу жне созылмалы уланулары кезінде ас орыту жолдарыны кілегейлі абытарыны абынуы жне асазан жарасы, тсі ср жне ара ліеттенулер круге болады.

Балау. Балау шін анамнездік деректері, сонымен атар, клиникалы белгілері, патологиялы анатомиялы сою орытындысы жне химиялы-токсикологиялы талдау дістері ескеріледі. орасыннан уланан кезде-эритроциттерді базофильді тйіршіктенуін ескерген жн. Балауды негізі бауырдан- 10 мг/кг, бйректен-25 мг/кг жоары орасын осындыларын табу болып табылады.

Емі. Уланан малдарды тез арада асазанын таза жылы сумен жуып-шаю керек. Ішке натрий немесе магний сульфатын береміз. Ірі ара малына –300-400г, са жануарлара 30-40г. Осы кезде орасын осылыстары ерімейтін тздара айналып, азадан ішек арылы шыып кетеді.

Парентальды трде егу шін унитиол жне тетацин- кальцийді 10-30 мг/кг, ішекті тйілуі кезінде атропин сульфатын -0,5 мг/кг тері астына егеді. Унитиолды бір реттік емдік млшері сиырлар шін –10мг/кг, ойлара-15 мг/кг, адара-20мг/кг, тауытара 30мг/кг райды. Кйіс айыратын малдара униталды кре тамырына жне рса уысына, ал баса жануарлара тері астына жне блшы етке егу керек.

Ауыз арылы ішке бергенде, унитиолды млшерін анша жоарлатыанымен де те тмен нтиже береді. ойлар мен бзауларда тері астына еккенде сол жерде абыну процессі жреді. орасыннан уланан кезде тетацин- кальциді олданан те тиімді.

В₂ витаминін, кокарбоксилаза, несеп айдаыштар, тыныштандырыштар олданып, кре тамыра глюкозаны, аскорбин ышылыны ертіндісін егуге болады.

Улануды алдын алу. орасын осылыстарынан улануды алдын алу шін е алдымен орасынны жне оны осындыларыны мал азасына азы - су,ауа арылы тсуіне жол бермеу керек. Малдарды, соны ішінде жас малдарды лкен жол жаасында рамында 200 мг/кг орасын бар топыраты жерлерде жаюа болмайды.

Натрий сульфатыны немесе магний сульфатыны е аз млшеріні зі (50-100 мг/кг) аптасына 2-3 рет мал азасына тссе, орасын осындыларымен рекеттесіп, оны ерімейтін тздара айналдырады.

рамында те уытты зат тетраэтилорасын бар этилді жанармайларды (бензин) олдану ережесін ата сатаан жн.

Тетраэтилорасынны уытты серін басу, тмендету шін хлорлы к олданылады.