аралы баылау. Коллоквиум сратары.
1. Р интелектуалды меншік ыы.
1. Авторлы ы жне оны оралуы.
2. Р сайлау ыы.
3. Сайлау алдындаы гіт насихат.
4. Р сайлау органдары туралы тсінік.
5. Р сайлауды аржыландыру, сайлау орытындылары.
6. Р Президентіні конституциялы – ыты мртебесі.
7. Р конституциялы кеесі.
8. Р Парламенті.
9. Р кіметі.
10. Р атару органдары.
11. Р Соты, жйесі, буындары.
12. Р ы орау органдары туралы тсінік.
13. Р лтты ауіпсіздікті амтамасыз ету.
14. Р ділет органдары.
15. Р ішкі істер органдарыны ызметі.
16. Р Нотариалды ызметі.
17. Р Адвокатурасы.
18. Р кология ыы.
19. кологиялы ы бзушылы шін жауапкершілік.
20. Р Отбасы ыы.
21. Ата – ана мен бала арасындаы ыты атынастар.
22. Бала асырап алу , ораншылды , аморшылды.
23. Неке. Некені тіркелуі жне тотатылуы.
24. Р Ебек ыы туралы тсінік.
25. Жеке ебек шарты туралы тсінік.
26. Демалыс уаыты.
27. Жмыс уаыты.
28. Р кімшілік ыы.
29. Р кімшілік ы субъектілері.
30. Зады тла ымы.
31. Зады айа тсінігі.
32. Жер ыы жне оны айнар кздері.
33. Мемлекеттік ызмет ымы.
34. Р леуметтік амтамасыз ету ыы.
35. Р аржы ыы.
36. Р бюджет ыы
37. Р салы ыы.
Глоссарий
| № | ымы | Мазмны |
| Авторитарлы | Саяси бостандытар,оны ішінде опозициялы йымдарды апарат ралдарыны рекеттеріні бостандыы жоары дегейде шектеледі. Билік бір немесе бірнеше тланы олына шоырланады | |
| кімшілік акт | Мемлекетті басару органдарыны натылы ыты атынасты тудыруа,згерту немесе жоюа баытталан актісі | |
| Аккредитив | Бір немесе бірнеше мекемені біреуге белгілі сама тлегені жніндегі басаа жарлыы туралы нды жат | |
| Акцепт | Шарт жасасу туралы арсы жаты сынысын абылдау | |
| Апатрид | Отансыз адам-азаматтыы жо азамат | |
| Апартенд | Нсілдік келістуге негізделген блу,жіктеу саясаты.Адамзата арсы баытталан халыаралы ылмыс | |
| Вето ( латынша тиым салу) | Мемлекетте андай да болсын органны шешімін кшіне енгізбеу орындалуын тотату. (Парламент заын тотату президентке,корольге беріледі) | |
| Виндикация | (латын-ораймын,талап етемін) Меншік з млкін баса біреуді засыз иемденуінен айтарып алуы иесіні | |
| Вердикт | Жоары сот шешімі | |
| ыты нормалар болжамы | ыты режимді олдану шарты | |
| рекет абілеттілігі | Адамны з рекетімен ы алу жне оны жзеге асыру,зі шін міндеттер тудырып,оны орындау абілеті | |
| Демпинг | Р аумаына зіні алыпты баасынан тмен баа мен сатылатын тауар келу | |
| Де - факто | 1мемлекетті 2-ші мемлекетті ресми трде толы мойындалуы | |
| Де- юре | 1мемлекетті 2-ші мемлекетті ресми трде толы мойындауы | |
| ыты норманы диспозициясы | Онда азаматтарды мемлекет органдарыны ытары мен міндеттерімен мазмны баянды етіледі | |
| Дотация | Мемлекеттік жрдем аржыны трі | |
| За | Е жоары кші бар нормативтік акт | |
| Диверсификация | Зейнетаы активтеріні жоалып кетуі атерін азайту масатымен оларды орналыстыру жніндегі баалы ааздар рыногын реттеу туралы міндетті талаптар | |
| Кассация | (айта арау)тменгі инстанцияны сот ісін жргізу заын бзуына байланысты жоары инстанцияларды сот шешімін згертуі | |
| Конфедерация | Ода,оамды, бірлестік | |
| Лизинг | Млікті жала алу | |
| Кворум | Мжіліс шешіміні зады болуы шін атысушылар саныны жеткіліктілігі( р палата депутаттарыны 2/3 атысса ткізіледі) | |
| Конституциялы кеес | Р Конституцмясын орауа арналан ерекше орган.кілеттілігі-6 жыл,траасын, 2-санат траасы таайындайды. | |
| Лоббизм | Жоары органдара белгілі бір топты немесе жеке бір адам атынан жргізілетін ысым | |
| ы нормасы | Мемлекет органы абылдап, бекіткен жалпыа міндетті мінез – лы ережесі | |
| Оферта | (сыныс) шарт жасасу туралы бір немесе бірнеше жатара жасалан наты сыныс | |
| Нормативтік-ыты акт | Референдумда абылданан кілетті орган немесе лауазымды адам абылдаан,ыты нормаларды белгілейтін,тотатып жазбаша ресми жат | |
| Опцион | Келісілген баа бойынша жне шартта белгіленген мерзімі ішінде баалы ааздарды белгілі бір тріні белгілі бір млшерін тарапты сатуа 2-і сатып алуа міндеттемесін белгілейті 2 жаты шарт | |
| Плагиат | Біреуді ылыми,деби нерге арналан шыармасын асаана иемдену | |
| Регламент | андай да бір мемлекеттік орган мен оны рылымды блімшелері ызметіні ішкі тртібін реттейтін ережесі. 1) Жиналыс,мжілісті жргізу тртібі 2) Халыаралы конгресті бір атар актілеріні атауы | |
| Репатриант | 1 мемлекетте тратын, біра ртрлі жадайа зге мемлекетке тап болан адам | |
| Реквизия | Млікті мемлекетті з арауына алуы | |
| Референдум | Бкілхалыты сайлау | |
| Репатриация | скери ттындарды, оныс аударыландарды.Отана айта оралуы | |
| Менталитет | Тланы ішкі лемі,оны руханилыы,жеке адам мен топтара тн ойлау тсілі,аылы,дниені абылдауы | |
| Секвест | 1. аражат жмсауа шек ою 2. Даулы заттарды сатау | |
| Сервитут | Адамны жеке меншік ыындаы немесе жер пайдалану ыындаы жер учаскелерін шектеулі нысаналы пайданалу ыы | |
| Тоталитаризм | кімшіл-міршіл мемлекеттік басару формасы оамны бар саласында баылау орнату | |
| Унитарлы мемлекет | з ішінде андай да бір мемлекеттік рылымы жо,аумаын кімшілік – ауматы бліністерге блген мемлекетті рылымды | |
| Факторинг | Ашалай талапты беріп аржыландыру ( 1 тарап ашаны баса тарапты белгілі билігіне беруі) | |
| Федерация | Автономияларды бірігіп одаты мемлекет руы | |
| Цензива | Орта асырда Францияда шаруаларды жерді мра ретінде иемденуі | |
| Цессионарий | Меншілік ыы берілетін тла | |
| Эмитент | олданылып жрген задара сйкес баалы ааздарды шыаруды жзеге асыратын жне баалы аазды иеленушілері алдында з атынан міндеттемелері болатын тла. | |
| Этатизм | Озбырлы теориясы мемлекетті оамны леуметтік – кономикалы жне мдени міріне шексіз араласуы | |
| Юрисдикция | Зады бзуа байланысты істі арау кілеттілігі | |
| Узурпазия | Зорлы, озбырлы-кілетті немесе баса адамны белгілі бір ытарын засыз тартып алу | |
| Эмбарго | 1.Тауарды ,баалы затты шетелге шыаруа немесе келуге тиым салу 2 Шет мемлекетті млкін стап алу. |
Баылау лшем ралы (диффренциалды сына сратары (эссе)
1. Мемлекетті баскаруды нысандары. Монархия: абсолюттік жне конституциялы. Республика: парламенттік жне президенттік.
2. Туелсіз азакстандаы мемлекет жне ккык теориясыны дамуы. Мемлекет пен ккыкты шыуы туралы теориялар.
3. Конституцияда бекітілген адам мен азаматтарды ккыктары мен бостандыктары
4. кімшілік жауапкершілік, кімшілік жазалау шаралары жне кімшілік ккык бзушылык туралы істер бойынша ндірісті тсінігі
5. Ерлі-зайыптыларды ккыктары мен міндеттеріні туындауы. Отбасында ерлі- зайыптыларды тедігі.
6. азакстан Республикасыны Ебек кодексі бойынша акы тлеу тртібі. Ебекке акы тлеуді тсінігі мен ккыктык реттелуі.
7. Зады тлаларды тсінігі, белгілері жне трлері. Мемлекетті азаматтык ккыктык катынастара катысуыны нысандары.
8. ылмыска атысуды тсінігі. ылмыска катысушыларды трлері жне кылмыса атысу нысандары. ылмыстык жазаны ымы, белгілері мен максаттары.
9. Талап-арыз ымы жне мазмны. Азаматтык істерді сотта карау. Ic жргізу мерзімдері
10. Адвокатка койлатын талаптар. Нотариат институты ккык корау органы ретінде.
11. Мемлекеттік аржылар саласындаы аржылык ккы бзушылыктар: тсінігі, негізгі белгілері, крамы
12. Салыктык бакылауды тікелей жзеге асыратын органдар.
13. оршаан ортаны орау саласындаы мемлекеттік баскару.
14. Жер меншік иелері мен пайдаланушыларды ккыктары мен міндеттері.
15. Халыкаралык кыктык актілер, оларды трлері.
| СМЖ ЖМУ Е/ПОК.09-2016 | Ф.4.09-33 |
Пнні оу-дістемелік амтамасыздандыруларыны картасы
азастан Республикасыны конституциялы ыы
(пнні атауы)
| дебиет трі | № | Шифр | дебиет атауы | Бар болуы | Ескер ту | |
| Кітапханада | % | |||||
| Негізгі | Х62(2К)я73 18 | азастан Республикасыны мемлекеті мен ыыны негіздері: Оулы / раст. К. Баянов.- Алматы, 2009.- 692б. | ||||
| Х0я73 Ж69 | Мемлекет жне ы теориясы: Оулы / Алматы: Нр-Пресс, 2007.- 296б. | |||||
| Хя73 Б21 | Балов С.Д. ы негiздерi: Оулы.-2-шi басыл.-Алматы,2004.-248 б: | |||||
| Х628.11(2К)я73 А23 | Аыбаев А.Н. ылмысты ы. Ерекше блім: Оулы . Алматы: Жетi жары, 2007.- 584 бет. | |||||
| Х62(2К)я723 С21 | Сапаралиев . Мемлекет жне ы теориясы: Оулы- Астана: Фолиант, 2007.- 336 б. | |||||
| осымша | Х 623.013я73 33 | издарбекова А.С. Ксіпкерлік ы.- Алматы, 2011..- 272 б. | ||||
| Х628.10(2К)я73 А23 | Аыбаев А.Н. ылмысты ы. Жалпы блiм: Оулы.- 4-Алматы: Жетi жары, 2007.- 360 б. | |||||
| Х0я73 А 22 | Адарбеков Т. ы негіздері: Оу р- Алматы: За дебиеті, 2009.- 260 б. | |||||
| Х 625(2к)я73 Е 68 | Еркінбаева Л.. Р Жер ыы Жалпы жне ерекше блімі. – Алматы, 2010.- 312 б. | |||||
| Х627(2К)я73 14 | аазов О. азастан Республикасыны ебек ыы: Оу ралы - Тараз: М.Х.Дулати атындаы ТарМУ, 2006.- 165б. | |||||
| Х620.12(2К) 18 | азастан Республикасыны Конституциясы.- Алматы, 2011- 96б. | |||||
| Хя73 О78 | ы негіздері: Оу ралы / .И. Оспанов.- Алматы: Жетi жары, 2009.- 296б. | |||||
| Х620.12(2К)я73 С21 | Сапаралиев . азастан Республикасыны Конституциялы ыы: Оулы - Алматы: Жетi жары, 2008.- 480бет. | |||||
| Анытама материалдар | Х0я21 З 22 | За терминдеріні сздігі.- Алматы: Жетi жары, 2007.- 832б. | ||||
| Хя21 С 28 | Сбікенов С. За терминдері мен ымдарыны азаша-орысша орысша-азаша сздігі.- Алматы: Жетi жары, 2007.- 688 | |||||
| Интернет оры | WWW.zakon.kz | |||||
| WWW.akorda.kz/ |
Дрістер кешені
1- дріс.«Р ы негіздері» курсыны пні жне жйесі. Мемлекет теориясыны негіздері
Жоспар
1. «ы негіздері» оу курсыны жйесі
2. Мемлекет туралы негізгі тсініктер
3. ы жне мемлекеттік-ыты былыстарды негізгі тсінігі
Негізгі ымдар:ы, мемлекет, теориялар, мемлекетті нысаны.
«ы негіздері» кешенді оу курсы, оны рамына мемлекет пен ы туралы негізгі мліметтер кіреді. ыты ілімдер жйесінде ы негіздері маызды орын алады. «ы негіздері» оу курсы зады емес маманды бойынша оитын студенттерге арналан ыты теорияны, азастан Республикасы занамасыны негіздерін анытайтын жйелік курс болып табылады. ы негіздеріні зерттеу объектілеріні жйесіне ы нормалары, задар, мемлекет пен ы туралы негізгі білімдерді тсіну шін ажет оулы, монографиялы, арнайы жне номативтікыты дебиеттер кіреді.
ы негіздері курсыны пніне негізгі ы салаларын, ыты атынастарды негізгі трлерін жне оларды мазмнын, зады жауапкершілікті негізгі трлерін жне оларды олдану тртібін оып йрету жатады.
Оу курсын оу барысында студент кем дегенде мынадай білімді алуы ажет: КР Конституциясыны нормаларыны жйесін, материалды жне процессуалды ыыны негізгі анытамалары мен категорияларын. Алан біліміні негізінде студент трлі ыты институттарды жне ыты атынастарды ажырата білу ажет.
Мемлекет - халыты белгілі бір аума шеберінде з ырына кндіретін, бкіл оам атынан ішкі жне сырты саясатты жзеге асыратын, халыа міндетті задар шыарып абылдайтын, халытан салы жинайтын саяси йым.
оам- адамдарды йымдасуы мен мір сруіні нысаны, оны шеберінде материалды жне рухани игіліктер ндіріліп ттынылады. Мемлекет оамны негізінде пайда болады, оамны дамуыны белгілі кезеіндегі нтижесі.
Мемлекетті пайда болу себептері: ебекті оамды жолмен блінуі, млік тесіздігіні пайда болуы, оамны леуметтік абаттара блінуі, тап шиеленісіні кшеюі, осымша нны пайда болуы.
Мемлекетті пайда болуы туралы теориялар:
1. Теологиялы теория – мемлекет пен ы дайды мірімен алыптасып, дамып келеді деп тсіндіреді. ( А.Августин, Ф. Аквинский, Ж. Маритен)
2. Патриархалды теория – мемлекет адамдарды отбасы тжіридесінен алыптасан азаматтарды саналы трде здеріні мдде-масаттарын іске асыру шін біріккен ода деп тсіндіреді. (Аристотель, Михайловский, Фильмер)
3. Келісім шарт теориясы – оамны табии жадайыны мемлекеттілікке ауысуын келісім жолымен байланыстырады: халы з еркімен билікті мемлекетті олына береді; мемлекет халы мддесін орайды. Теориясы (Г. Гроц, Д. Локк, Д. Дидро,Ш. Монтескье)
4. Органикалы теория – адамзат оамыны мемлекеттілігіне ауысуын волюциялы дамумен байланыстырады.( Платон, Блюнчли, Спенсер, Вормс)
5. Кштеу теориясы - кшті тайпалар лсіздерге зорлы, зомбылы жасап зіне баындырып, баылауды жасарту шін мемлекет рады – деп тсінеді( Гумплович, Каутский, Дюринг)
6. Психологиялы теория – адамдарды психологиялы біріккен кзарасы, іс-рекеті, мінезі, тртібі – брі келісіп, жымды трде басарады деп тсіндіреді (Петражецкий, Фрезер )
7. Диалектикалы-материалистік теория – мемлекет пен ыты пайда болуын кономикалы трыдан тсіндіреді, себептері: оамды ебекті блінуі, осымша німні, жеке меншікті пайда болуы,т.б.( К,Маркс, Ф.нгельс, В.Ленин).
Мемлекетті функциялары ішкі жне сырты болып екіге блінеді. Ішкі: кономикалы, леуметтік, аржы реттеу, мдениет баытындаы, кологиялы, ыты тртіпті реттеу жатады. Сырты ызметтеріне: шет мемлекеттермен екі жаты пайдалы арым-атынастарды дамыту, мемлекетаралы саяси ынтыматастыты дамытып, жасарту, мдени жне ылыми-техникалы ынтыматастыты алыптастыру, дниежзілік аламды мселелерді реттеп, іске асыру, мемлекетті оранысын, ауіпсіздігін амтамасыз етуді жне т.б. жатызуа болады.
Мемлекетті нысаны шке блінеді:
І. Басару нысаны:
1. Монархиялы ( билікті мрагерлік жолмен берілуі): абсолюттік монархия – монархты билігін баса мемлекеттік орган шектемейді(Египет, Вавилон, ытай, Жапония); конституциялы монархия – монарх билігі баса бір органмен немесе замен шектеледі(лыбритания,ндістан).
2. Республикалы (билікті сайлау жйесі арылы алыптасуы): парламенттік республика – мемлекетті басару нысанында билік парламентті олына жиналан(Италия, Германия); президенттік республика – мемлекетті бірінші басшысы, кіметті зі басарады, президент – республика бірлігіні ттастыыны символы(АШ, Франция, Ресей, Тркия, азастан); аралас (президенттік- парламенттік).
ІІ. рылымды нысаны:
1. Унитарлы («унитас» деген сз – бір, жалыз деп латын тілінен аударылады) – жері ттас, блінбейді, ол суа болмайды, тек ана кімшілік-жергілікті аудандара ана блінеді.
2.Федерация («федус» деген сз-ода деп латын тілінен аударылады) – рама мемлекет,бірнеше автономиядан трады.
3.Конфедерация - белгілі масата жету шін бірнеше ерікті мемлекеттерді уаытша одаы.
ІІІ.Саяси режимі:
1.Демократиялы-билікті айнар кзі – халы.
2.Антидемократиялы (демократияа арсы) : Авторитарлы ( жеке адамны билігіне негізделген саяси тртіп); Тоталитарлы ( кімшілдік- міршілдік жйе )
ыты мемлекет - демократиялы жолмен абылданан за стемдік ететін, оны алдында брі те саналатын, жеке адамны ытары амтамасыз етілетін мемлекеттік рылыс.
Азаматты оам – жеке тланы емін – еркін дамуын амтамасыз ететін оамны кйі.
2-ші дріс.ы теориясыны негіздері. Мемлекет жне ы теориясыны алыптасуы мен дамуыны тарихы
Жоспар
1.ыты ымы жне белгілері. ыты пайда болуы
2.Мемлекет, ы туралы негізгі тсніктер
3.Мемлекетті, ыты пайда болуы.
4.ыты айнар кздері .
5.азастанды ыты негізгі салалары.
Негізгі ымдар:ы, норма, за.
Мемлекет пен ы туралы, мемлекеттікыты былыстар туралы негізгі ымдар.
Мемлекет дегеніміз зі орналасан ауматаы бкіл ел клемінде билік жргізетін басару жне мжбрлеу аппараты бар, з алдына дербес ерекше саяси йым. Бгінгі кнгі мемлекетті басты ерекшелігі азаматтарды мемлекеттік жне оамдаы істерге натылы атыстыруды амтамасыз ететін, шын мніндегі, демократиялы оам ру болып табылатындыында.
ы дегеніміз мемлекет белгілеп, малдаан жалпыа міндетті мінезлы ережелеріні ережелеріні (нормаларды) жиынтыы. ыты зіндік ерекшелігі оны нормаларын сатау мемлекетті мжбр ету кшімен амтамасыз етілетіндігінде.
ыты айнар кздері – ы алыптастыратын леуметтік факторларды жиынтыы (мемлекет, таптар, идеологиялар жне т.б.) , оан ыты сипат беруге ажетті мемлекеттік ерікті кріну нысаны (за, жарлы, аулы,декрет жне т.б.). ыты бастауы болып тек ыты мні бар актілер ана танылады.
ыты норманы рылымы – оны рылысы, лементтері: гипотеза, диспозиция жне санкция.
ыты е алашы тарихи айнар кздеріні бірі бл ыты дстр. Адамдарды немі олдануыны барысында детке айналан, саталуы мемлекеттік мжбрлеумен амтамасыз етілетін, мінез-лы ережелеріні жиынтыын ыты дстр деп атаймыз.
кімшілік немесе сот прецеденті - сотты жне кімшілік органны наты бір істі - мселені арап, реттеп шешуге негізгі норма бола алады.
ыты мемлекетті лы мраты мемлекет з органдарыны рекеті шін жауап беретін, ал азаматтар мемлекет алындаы жауапкершілік сезімін толы сезінетінмемлекет пен жеке адамны арасынды зара міндеткерлік болып табылады. ыты мемлекетте задар мен баса да нормативтік жзеге асыру барысындаы прменді адаалау мен баылауды маызы зор. Задарды брмалануына ешандай да жол берілмеуі керек.
За ылымында «ы» термині бірнеше маынада олданылады:
1. ы - ресми трде танылан жеке жне зады тлаларды заа сйене отырып рекет жасау ммкіндігі.(ебек ету, білім алу, денсаулыын сатау)
2. ы – ы нормаларыны жйеге келтірілген жиынтыы ( адамны еркіне байланысты емес)
3. Оу пні ретінде олданылады. ( конституциялы, азаматты,кімшілік жне т.б.)
4.Тлалы ы пен объективтік ыты жиынтыы ретінде олданылады ( ы жйесі деген тсінік алыптасады)
ы - жалпыа бірдей міндетті, мемлекет кшімен амтамасыз етілетін, оамды атынастарды реттейтін, зада жне баса ресми жаттарда аныталан ыты норма ережелерді жиынтыы.
Негізгі белгілері: Жйелілігі, нормативтік сипаты ( ереже, аида, рсімдерден трады), формальды анытылы ( ыты мемлекетпен байланыстылыы), мемлекетті кшіне сйенуі, адамдарды еркін білдіруі.
оамды атынастарды реттеу тртіптеу ереже, аида нормалар негізінде болады. Норма – жріс- трысты, мінез –лыты лгісі, млшері, талоны. ыты норма – оамдаы атынас субъектілеріні ытары мен міндеттерін реттеп, басарып отыратын жалпыа бірдей мемлекетпен амтамасыз етілетін ереже-аида.
Тртіп ережелеріні нормаларында лементтер нормативтік кесімдерді баптарында, блімдерінде крсетілген.
ыты айнар кзі – нормативтік ыты актілер. НА – мемлекеттік органдар ресми трде абылдаан жалпыа бірдей міндетті жат.
Р олданылатын нормативтік ыты актілер: Р Конституциясы, Конституциялы задар, задар, кодекстер, Р Президентіні жарлытары, Р Парламенті мен палаталарыны аулылары, Р кіметіні аулылары, Р Конститутциялы Кеесіні, Жоары Сотыны аулылары, Р Министрлері мен Мемлекеттік орган басшыларыны бйрытары, мслихаттар мен кімдерді шешімдері.
Нормативтік - ыты актілерді жйелеу. Инкорпорация – Нормативтік актілерді белгілі бір таырыпты амтитын нышандарына арай жйелейді.
Кодификация – нормативтік актілерді жйеге келтіру, згерістер мен толытырулар енгізу, ескірген нормаларды згерту, жою.
Консолидация - бірнеше нормативтік актілерді бір ірі рамаа біріктіру.
ыты норманы ш лементі болады: Диспозиция ( мінез-лы ережесі )
Гипотеза ( жорамал); Санкция ( шара, жаза),
ы нормалары реттеуші жне ораушы болады. Реттеуші ы нормалары: міндеттеу; тыйым салу, ыты белгілеу.
ыты негізгі функциялары: реттеу жне орау. ыты реттеу функциясы – нормативтік актілер арылы оамды атынастарды байланысын, орындалу жолдарын, баыттарын анытап отыру.
ыты орау функциясы – нормативтік актілерді оамдаы арым-атынаса ыпалын, серін кшейту, жаман атынастара тыйым салу.
Зады айатар ( фактілер ) - натылы мірлік мн- жайлар.Сипатына арай: ы ратын ( ебек шартын жасасу), ы тотататын ( йді сату ), ы згертетін ( йді айырбастау).
ы бзушылы – ыа арсы,оама айшы тлаа зиянды, ауіпті, кінлі, жазаланатын рекет немесе рекетсіздік.
ы бзуды зіне тн ерекшеліктері: нормативтік актілерді дрыс орындамау, оама, тлаа ауіпті, кінлі іс-рекет, оамды тртіпке, масата зиян келтіру.
ы бзуды объективтік жне субъективтік жатары болады.
Объективтік жаы – нщрмативтік кесімге келетін арсы – іс-рекет жне оны зияны; теріс ылы пен зиянны арасындаы байланыс.
Субъективтік жаы – теріс ылы жасаан адамны есіні дрыстыы, оан оса рекет абілеттігі болуы.
ы бзушылы теріс ылы жне ылмыс болып блінеді.
Теріс ылы – ыты саласына сйкес бірнеше трге блінеді: кімшілік теріс ылы, азаматты теріс ылы, тртіптілік теріс ылы.
ылмыс - те зиянды, ауіпті ы бзушылы. Сондытан оан арсы те ата жауапкершілікті трлері олданылады.
ы бзып, кінлі болан субъектіге мемлекет зіні мжбрлеу шараларын олданады. Ол бойынша кінлі субъектіні жеке з басы мліктік шектеуге шырайды немесе йымды сипаттаы ысым мен шектеуге тседі. За бойынша жауаптылыты екі трі бар: айып тлеу жне ыты бзуды тзеу. Айып тлеу кімшілік немесе тртіптік теріс ылы жасаанда олданылады. ыты бзуды тзеу – жауаптылыы бзылан ыты норманы еріксіз алпына келтіруге мжбр ету.
За алдындаы жауаптылы тек ы бзушылы болан жадайда ана туындайды. Жауапа тартылушы тла мемлекетті мжбрлеу шарасы тек ана ы бзушылыты бар екендігі аныталанда жне ол заа сйкес келсе ан мойын сынуа ылы. Егер лауазымды тлалар жауапа тартуды процессуалды ережелерін бзса немесе оан нсан келтірсе, олар жауапа тартылуа тиісті.
3-дріс.Р конституциялы ы негіздері
Жоспар
1.Конституциялы ы туралы тсінік. К.. нормалары.
2.Р Конституциясы . Негізгі белгілері.
3.Жеке тланы мртебесі
4.Р конституциялы рылымы тсінігі. Р – егеменді, демократиялы, зайырлы, ыты, леуметтік мемлекет.
5.Р Президенті. Р Парламенті
6.Р Конституциялы Кеесіні мртебесі
7.Сот билігіні Конституциялы негіздері
8.кімет.
Негізгі ымдар: Конституция, норма, мртебе, билік
Конституциялы ы - ы нормаларымен реттелетін оамды атынастар жне оны пнін райды. Конституциялы ы нормаларымен реттелетін оамды атынастар мемлекет жне оам рылымыны негізін райды, мемлекеттік билікпен тікелей байланысты. «Конституция» деген сз латынны «рылы», «жары», «за» деген маынаны білдіреді. Е алашы конституция 1787 жылы АШ- та абылданды. Конституциялы ы нормаларымен реттелетін атынастар аясы мейлінше ке. Ол мемлекет пен оам міріні барлы салаларын амтиды.
Конституциялы ыты нормалара ыты нормаларды барлыы тн. Оларды мемлекеттік органдар абылдайды. Олар оамды атынастарды ретке келтіретін рал болып табылады. Олар баса да за нормалары сияты, екі: реттеушілік жне ораушылы ызметті атарады. Реттеуші нормалара - ыты атынас мшелеріне субьективтік ы беру жне олара зады міндеттеме жктеу жолымен тртіпті белгілі бір нсасын белгілейтін конституциялы-ыты нормалар жатады. ы ораушы нормалара субьектілер тртібін, олар тртіпті бзан жадайда мемлекеттік мжбірлеу шараларын белгілеу жолымен анытайтын конституциялы-ыты нормалар жатады.
Конституциялы ыты нормаларын тсіну шін конституциялы реттеуші нормаларды кілеттік беруші, тыйым салушы, міндеттеуші нормаларына тоталайы.
кілеттік беруші конституциялы ыты нормалар субьективтік ыты жаымды мазмнда белгілейді. ысасы субьектіге андай да бір жаымды рекет жасауа ммкіндік береді.
Тыйым салушы адамдарды белгілі бір асиеттегі рекеттеріне стамдылы жауапкершілігін белгілейді.
Міндеттеуші конституциялы нормалар адамдарды, оамды бірлестіктерді, мемлекеттік органдарды белгілі бір жаымды рекеттер жасау жауапкершілігін белгілейді. Мысалы: Конституция Парламент Палаталары Трааларына біратар жауапкершілік жктейді. Сондай-а азаматтарды да конституциялы жауапкершілігін есте сатаан жн.
аза тарихында конституция 1926,1937,1978,1993,1995 жылдары абылданды.
Р 1995 ж. 30 тамыз Конституцияны ерекшелігі:
- бкілхалыты дауыс беру арылы абылданды ( референдум)
- за абылданан кн демалыс- мемлекеттік мереке
Р Конституциясы кіріспеден (преамбула), негізгі мтіннен, орытынды жне тпелі ережелерден трады( 9 блім, 98 бап). 1998 жылы 7 азанда, 2007 жылы 21 мамырда, 2011 жылы 2 апанда Конституцияа згерістер мен толытырулар енгізілді.
Жеке тланы ыты мртебесі оамны мемлекеттік йымыны толыанды мшесі ретінде жеке адамны задар мен зге де ыты актілерде белгіленген ытарыны, бостандытары мен міндеттеріні жиынтыы трысында крінеді.
( азаматтыпен тікелей байланысты)
Р азаматтарыны ытары мен бостандытары:
1. Жеке басыны ытары ( мір сру, ар-ождан, еркін жріп- тру, діни сенім бостандыы, жеке аражата пиясы)
2. леуметтік – кономикалы ытары (білім алу, денсаулыын сатау, демалу, трын й, шыармашылыпен айналысу т.б.)
3. Саяси ытар ( сайлау жне сайлану, мемлекеттік басару ісіне атысу, мемлекеттік ызметке кіру, жиналыстар мен шерулерге атысу).
Конституциялы рылыс деп оам мен мемлекетті саяси жне леуметтік –кономикалы йымын мндаы жеке адамдарды Ата За нормаларымен бекітілген оамды атынастарды жиынтыын айтамыз.
Р Президенті - мемлекетті басшысы, мемлекетті ішкі жне сырты саясатыны негізгі баыттарын айындайтын, ел ішінде жне халыаралы атынастарда азастан атынан кілдік ететін е жоары лауазымды тла. азастан Республикасыны Президентін сайлау Конституцияа (41 бап) жне Президентті «Сайлау туралы» Жарлыына сйкес белгіленген. Конституция Президенттікке кандидат алдына ойылатын негізгі талаптарды белгілеп берді. Мемлекетті басшысы жне жоары лауазымды тланы ызметін тиісті дегейде атару шін Президенттікке кандидат кемелденген жаса келген, мірлік мол тжірибе жинатаан болуы керек. Президенттікке Р кемінде 40 жаса толан азаматыны сайлана алатындыы, мемлекеттік тілді еркін мегере алатын, кез келген лт кілі сайлана алады. кілеттілігі 5 жыл, 2 мрте сайлана алады, біра бл тыш Президентке олданылмайды.
Президентті Парламентке атысты кілеттігі: Президент Парламентті кезекті жне кезектен тыс сайлауын таайындайды; Парламенттік кілеттік мерзіміне Сената 15 депутатты таайындайды; Парламентті бірінші сессиясын шаырады; Парламент депутаттарыны азастан халына антын абылдайды; Сенат траасы лауазымына кандидат сынады; Парламент Палаталарыны кез келген бірлескен жне жеке ткізілетін отырысында атысуа жне сз сйлеуге ылы;
Р мемлекеттік билік ш тармаа блінеді:
1. За шыарушы - Парламент – екі палатадан: Сенат( жоары палата, 47 депутаттан), Мжіліс( тменгі, 107 депутаттан трады) Парламент Конституцияа згерістер мен толытырулар енгізеді, задар абылдайды, соыс жне бітім мселелерін шешеді.
2. Атарушы – кімет Атарушы органдарды жйесін басарады. ( министрліктер, агенттіктер, ведомстволар) Мемлекетті леуметтік- кономикалы саясатыны, ораныс абілетіні, ауіпсіздігіні негізгі баыттарын зірлейді жне жзеге асуын амтамасыз етеді.
3. Сот билігі (жоары жне жергілікті сот жйесі) Р сот трелігін тек ана сот жзеге асырады.Р Жоары сотты траасын, ала трааларын президентті сынысымен сенат сайлайды.Ауданды (алалы) сотты ділет министріні сынысы бойынша Республика Президенті рады.ауданды сотты жалпы санын Президент белгілейді. Облысты жне оан теестірілген соттар р облыста Президент арылы ралады. р облысты сот шін судьялар санын да Президент белгілейді.
Конституциялы кеес - Р Конституцияны жоары труын жне азастан аумаында ттас олданылуын амтамасыз ететін, Конституцияа ана баынатын дербес орган. кілеттілігі 6 жыл. Жеті мшеден трады. Траасы мен екі мшесін Президент, екі мшесін Сенат траасы, екі мшесін Мжіліс траасы таайындайды.кс-президенттер Конституциялы Кеесті мыр бойы мшесі болады. Конституциялы Кеес мшелеріні жартысы ш жыл сайын жаартылып отырады.
Конституциялы кеес мшелеріне мынадай талаптар ойылады: олар Р азаматы болуы тиіс; жасы 30-дан тмен болмау керек; азастан аумаында труы тиіс жне жоары за білімі болуы тиіс, за мамандыы бойынша кем дегенде 5 жыл жмыс тжірибесі болуы керек.
4-дріс.Р кімшілік ы негіздері
Жоспар
1.Мемлекеттік басару жйесі. Субьектісі. Обьектісі.
2.кімшілік ы туралы тсінік. .. нормалар. Субьектілері. Зады тла. оамды атынастарды кімшілік-ыты реттеу.кімшілік ыты атынастар трлері
3.Атарушы билік органдары
4.Жергілікті атару органдары
5.Мемлекеттік ызмет.
6.кімшілік – саяси аяны басару.
Негізгі ымдар: Басару, кімшілік ы, билік органдары, мемлекеттік ызмет
кімшілік ы –Р ы жйесіні лкен бір саласы. оамды атынастарды реттейтін мемлекеттік басару процесінде пайдаланатын жне мемлекеттік аппаратты ызметін амтамасыз ететін аса маызды тсілді бірі
кімшілік ы –мемлекеттік ызметке атысушыларды ыты жне йымды нысанын бекітеді , кілетті органдар , лауазымды адамдар шін мінез-лы ережелерін таайындайды. ыты мемлекет ру ісін жзеге асырады. кімшілік ы –атарушы билік аясындаы оамды атынастарды реттейтін ыты нормалар жиынтыы басаша атауы басару ыы.
Мемлекеттік басару –мемлекеттік билікті жзеге асыру, билікті іске асыру жніндегі Р мемлекеттік органдар ызметіні трлеріні бірі. Мемлекеттік билікті мні мен рылымы Конституция мен конституциялы задарда крсетілген.
Атарушы билік органдары:
ызмет сипатына арай : салалы зіретті органдар, сала аралы зіретті органдар, баылау, адаалау, мандандырылан мемлекеттік органдар.
Салалары мен ызметіні сипаты бойынша :
кономика саласы бойынша: кономика жне бюджеттік жоспарлау, индустрия жне сауда, нергетика, ауыл шаруашылыы, клік жне коммуникация, аржы т.б.
леуметтік – мдени сала бойынша: білім жне ылым, ебек жне халыты леуметтік орау, денсаулы сатау, туризм жне спорт т.б
кімшілік- саяси ызмет саласы бойынша: ділет органдары, ішкі істер, ораныс, кедендік баылау т.б.
Жоары атару билігі: Р Президенті мен кіметіне беріледі.
Р Орталы атару органдары: министрліктер, агенттіктер, Р лтты ауіпсіздік комитеті, ведомствалар, жергілікті атару органдары.
Мемлекеттік ызметті йымдастыруды басты негізгі талаптары Р Конститутциясында арастырылан (33-бап). Сонымен атар 1999 жылы 23 шілдедегі «Мемлекеттік ызмет туралы» Заынан.азастан Республикасыны зге де норматиатік-ыты актілерінен трады.Аталан За мемлекеттік ызметті йымдастыруды негізін, мемлекеттік ызметтерді ыты жадайларын жне мемлекеттік ызмет аясындаы арым-атынастарыны реттелуін анытайды.
Мемлекеттік кімшілік ызметі- мемлекеттік саяси ызметшілерді рамып\на кірмейтін, мемлекеттік органдар траты ксіби негізінде лауазымды кілеттілік жзеге асыратын мемлекеттік ызметші.
Мемлекеттік лауазым - мемлекеттік органны нормативтік –ыты актілермен белгіленген лауазымды кілеттілік пен лауазымды міндеттерді ауымы жктелге рылымды бірлігі; мемлекеттік ызмет- мемлекеттік ызметшілерді мемлекеттік органдардаы мемлкеттік билікті міндеттері мен функцияларын іске асыруа баытталан лауазымды кілеттігін атару жніндегі ызметі.
Мемлекеттік ызмет - мемлекеттік органда задарда белгіленген тртіппен республикалы немесе жергілікті бюджеттен не азастан Республикасы лтты банкіні аржысынан аы тленетін ызметі атаратын жне мемлекетті міндеттері мен функцияларын іске асыру масатында лауазымды кілеттілікті жзеге асыратын азастан Республикасыны азаматы.
Лауазымды адам – дайы, уаытша немесе арнайы кілеттік бойынша кімет кілін міндеттерін жйегеасыратын немемлекеттік органдарда йымдастырушылы- кім берушілік немесе кімшілік- шаруашылы ызметтерді орындайтын адам лауазымды кілеттік – задарда белгіленген ытары мен негізгі міндеттері бар мемлекеттік ызметшілер з ызметін жзеге асыратын мемлекеттік органдарды алдында тран масаттар мен міндеттерге жауап беретін, наты мемлекеттік лауазыммен кзделген кілеттілік.
Мемлекттік кімшілік ызмет санаты - мемлекеттік кімшілік ызметшілер атаратын, лауазымды кілеттікті клемі мен сипатын крсететін кімшілік лауазымдар жиынтыынымсаралаушылы сипаттамасы.
Біліктілік талаптары - мемлекеттік кімшілік ызметті атаруа міткер азаматтара оны ксіби даярлыыны дегейін, зіреттілігін жне наты кімшілік ызметке сйкес келуін анытау масатында ойылатын талаптар.
Мемлекеттік саяси ызметші- таайындалуы (сайлануы),босатылуы жне ызметі саяси-айындаушы сипатта болатын жне саяси масаттар мен міндеттерді іске асыру шін жауап беретін мемлекеттік ызметші.
Мемлекеттік ызметшілерді зіне жктелген міндеттерді орындамааны жне тиісінше орындамааны, лауазымды кілеттігін асыра пайдалананы, мемлекеттік жне ебек тртібін бзаны шін, сондай-а «Мемлекеттік ызмет турулы»Заында белгіленген, мемлекеттік ызметте болуа байланысты шектеулерді сатамааны шін мемлекеттік ызметте болуа байланысты шектеулерді стамааны шін мемлекеттік ызметшіге тртіптік жазалар:
1) ескерту; сгіс; ата сгіс;
2) ызметке сйкес еместігі туралы ескерту;
3) атаратын ызметінен босату олданылуы ммкін.
Тртіптітік жазаны лауазымды кілеттігіне сйкес осындай ыы бар адамдар олданылады. Жасааны шін зада згедей жауаптылы кзделген рекет шін олдануа болмайды. азастан Республикасыны нормативтік –ыты актілермен белгіленетін тртіппен олданылады.
Мемлекеттік ызметшілер ылмыс жне зге де ы бзушылытар жасаан жадайда задарда белгіленген негіздер мен тртіп бойынша тиісінше ылмысты, кімшілік, материалды жауапты болады.
5-дріс.Р отбасы жне неке ыыны негіздері
Жоспар
1. Отбасы ыы ымы,негіздері, аидалары
2. Неке ру жне тоталу тртібі. Неке шарты.
3. Ата-анамен балалар арасындаы ыты атынастар.Бала асырап алу.
4. Отбасы мшелеріні алименттік атынастары.
Негізгі ымдар: Отбасы, неке, некені бзылуы, алимент
Неке – ерлі-зайыптылар арасындаы мліктік жне мліктік емес жеке атынастарды туызатын, отбасын ру масатымен задарда белгіленген тртіппен тараптарды ерікті жне толы келісімі жадайында жасалан еркек пен йелді арасындаы те ыты ода;
Жалан неке – отбасын ру ниетінсіз зада белгіленген тртіппен жасалан жне ерлі-зайыптыларды ытары мен міндеттерін туызбайтын неке;
Отбасы – некеден, туыстытан, бала асырап алудан немесе балаларды трбиелеуге алуды зге де нысандарынан туындайтын мліктік жне мліктік емес жеке ытар мен міндеттерге байланысты жне отбасы атынастарын ныайту мен дамытуа жрдемдесуге тиісті адамдар тобы.
Неке жасы – адамны некеге тру ыына жеткендегі жасы;
Балалы ша – кмелетке толмаан адамдарды ыты жай-кйі;
Млікті шартты режимі – ерлі-зайыптыларды жне оларды осы некеден туан балаларыны неке шартымен белгіленген меншігіні режимі;
Суррогат ана шарты – балалы болуды алайтын адамдар мен бойа бала бітіруді жасанды дісін немесе мбрион имплантациясын олдануа келісім берген йелді арасындаы келісім;
Патронат – уклетті мемлекеттік орган мен баланы трбиелеуге алуа тілек білдірген адамны жасасан шарты бойынша ата-анасыны аморлыынсыз алан балалар азаматтарды отбасына трбиелеуге берілетін трбие нысаны;
Алименттер – алуа ыы бар екінші адама бір адам беруге міндетті болатын асырау аражаты;
Отбасылы жадай – некеде трандаы немесе айырылысандаы жадайы балаларды немесе отбасыны баса да мшелеріні болуы немесе болмауы;
Материалды жадайы – жалаыны, зейнетаыны, баса да табыстарды болуы немесе болмауы; оларды млшері; млікті болуы; ебек абілетін жоалту дрежесі; отбасыны баса мшелерінен материалды кмек алуы немесе алмауы;
Неке жне отбасы, ана, ке жне бала мемлекетті орауында болады.
Р неке отбасы задары