Нормативтік-ыты актілерді задылыына орай дау айту туралы істер бойынша іс жргізу.
Негізгі ымдар: ерекше талап ою.
1. Ерекше талап оюмен іс жргізу мынандай трде жзеге асады, яни сайлауа, референдумдара атысушы азаматтар мен оамды бірлестіктерді сайлау ытарын орау туралы аоыздар бойынша іс жргізу, кімшілік ы бзушылытар туралы істерді арауа укілетті органдарды (лауазымды адамдарды) аулыларына дау айту туралы істер бойынша іс жргізу, мемлекеттік кімет, жергілікті зін-зі басару органдарыны, оамды бірлестіктерді, йымдарды, лауазымды адамдар мен мемлекеттік ызметшілерді шешімдері мен рекеттеріне (немесе рекетсіздігіне) дау айту туралы іс бойынша іс жргізу, нормативтік-ыты актілерді задылыына орай даулар туралы істер бойынша іс жргізу, прокурорды органдар мен лауазымды адамдарды актілері мен іс-рекеттерін засыз деп тану туралы жгінуі арылы. Ерекше талап оюмен жргізілетін істерді арау жне шешу кезінде сот ісін жргізуді жалпы ережелеріні олданылуы туралы Р-ны Азаматты іс жргізу кодексіні 3-блімшесіні баптарында айтылан.
2. Мемлекеттік органны, жергілікті зін-зі басару органыны, сайлау комиссиясыны, лауазымды адамдарды шешімімен, рекетімен (немесе рекеттсіздігімен) сайлау немесе сайлану, сайлауа, референдума атысу ыы бзылды деп санайтын азамат, оамды бірлестік, сайлау комиссиясыны мшесі задарда белгіленген соттылыа жататын іс бойынша арызбен сота жгінуге ылы. Сайлауа зірлік жне оны ткізу кезеінде, сондай-а дауыс беру кнінен бастап бір ай ішінде тскен арыз оны берілген кнінен бастап бес кн мерзімде, ал дауыс беру кнінен бес кн брын, дауыс беру кні жне сайлау орытындылары жарияланана дейін тскен арыз дереу аралуа тиіс. Сайлаушыларды (тадаушыларды) тізімдеріндегі тзетулер ажеттігі туралы сайлау комиссиясыны шешіміне шаым жасау туралы арыз келіп тскен кні аралуа тиіс. Арызды сот арыз берушіні, тиісті сайлау комиссиясы немесе мемлекеттік орган, жергілікті зін-зі басару органы кіліні атысуымен арайды. Сот отырысыны ткізілетін уаыты мен орны туралы тиісті трде хабарланан аталан адамдарды сота келмеуі істі аралуы мен шешілуіне кедергі болмайды. Арыз негізді деп танылан сот шешімі бзылан сайлау ыын алпына келтіру шін негіз болып табылады. Сот шешімі дереу зады кшіне енеді жне ол апелляциялы шаымдануа жатпайды. Ол тиісті мемлекеттік органа, жергілікті зін-зі басару органына немесе сайлау комиссиясыны траасына жіберіледі. Сот шешіміні орындалмауына кінлі лауазымды адамдар зада белгіленген тртіппен жауапкершілікте болады.
3. Р-ны кімшілік ы бзушылы туралы кодексіні 538-бабыны 2) жне 3) тармашаларында аталан органдар (лауазымды адамдар) шыаран, кімшілік ы бзушылы туралы істер жніндегі зады кшіне енбеген аулыларына кімшілік жауаптылыа тартылан, жбір крген адамдар жне оларды зады кілдері мен ораушылары сота шаымдануы, сондай-а прокурор сота наразылы келтірі ммкін. кімшілік ы бзушылытан зардап шеккен адам да сотта кімшілік жаза олдану туралы аулыа дау айтуа ылы. Сота шаым беру кімшілік жаза олдану туралы аулыны орындалуын тотата трады. Шаым беру мерзіміні ткізіліп алуы, кімшілік жаза олдану мерзіміні, сондай-а аулыны орындалу мерзіміні туі сотты шаымды арауа абылдаудан бас тартуына негіз болып табылмайды. Мерзімдер мен оларды істі дрыс шешу шін маызын сот шаымыны мазмнына арамастан тексереді. кімшілік ы бзушылы туралы істерді арауа укілетті органны (лауазымды адамны) аулысына жоарыда крсетілген адамдар аулыны кшірмесі табыс етілген кннен кейін он кн ішінде тікелей сота шаым бере алады. кімшілік ы бзушылы туралы іс бойынша аулыа шаым жоары тран органа (лауазымды адама) жне сота бір мезгілде тссе, онда шаымды сот арайды. кімшілік ы бзушылы туралы іс бойынша аулыа прокурор аулыны кшірмесін алан кннен бастап он кн ішінде сота наразылы келтіруі ммкін.
Сот шаымды он кн мерзімде арайды. Сот шаым берген адама, сондай-а іс-рекетіне шаым жасалып отыран кімшілік органа немесе лауазымды адама сот отырысыны ткізілетін уаыты мен орны туралы хабарлайды, алайда оларды келмей алуы істі аралуы мен шешілуіне кедергі болмайды. Істі араан кезде сот кімшілік жаза олдану туралы аулыны задылыы мен негізділігін тексереді, ол за негізінде жргізіліп отыр ма жне оны соан укілетті орган немесе лауазымды адам жргізіп отыр ма, адамды кімшілік жауапа немесе оан жктелген міндетті орындауа тартуды белгіленген тртібі саталды ма, азамат задара бл шін тиісті жауаптылы белгіленген кімшілік ы бзушылы жасады ма, ол осы ы бзушылы жасауа кінлі ме дегенді анытайды. Сот азаматты кімшілік ы бзушылы рамы немесе оиасы болмааны шін кімшілік жауапа тарту негіссіз деп таныан жадайда, Р-ны кімшілік ы бзушылы туралы кодексінде аталан, кімшілік ы бзушылы туралы іс бойынша іс жргізуді болдырмайтын зге де жадайларда сот кімшілік ы бзушылы жніндегі аулыны кшін жою туралы жне ол істі ысарту туралы йарым шыарады.
4. здеріне нормативтік ыты актіні кші олданылатын, мемлекеттік органны немесе лауазымды адамны зада кзделген тртіппен абылданып, жарияланан нормативтік ыты актісімен азаматтарды немесе зады тлаларды Р-ны Конституциясында, задарында жне Р Президенттіні жарлытарында кепілдік берілген ытары жне замен оралан мдделері бзылып отыр деп санайтын азамат немесе зады тла бл актіні заа толы немесе жекелеген блігінде айшы келеді деп тану туралы арызбен сота жгінуге ылы. Сота арыз беру нормативтік-ыты актіні олданылуын тотатпайды. Арызды негізсіз деп тани келіп, сот оны анааттандырудан бас тарту жнінде шешім шыарады.
Заа сйкес келмейтін нормативтік ыты актіге жне (немесе) жеке олданылатын ыты актіге, сондай-а мемлекеттік органны немесе лауазымды адамны іс-рекетіне прокурорды наразылыын засыз акт шыаран немесе засыз іс-рекет жасаан орган немесе лауазымды адам не жоары тран орган немесе лауазымды адам абылдамаан жадайда, прокурор наразылы келтірілген актіні немесе іс-рекетті засыз деп тану туралы хабарлама алынан кезден бастап он кн мерзімде немесе оны зада арауды зада белгіленген мерзімі ткеннен кейін беріледі. Прокурорды сота жгінуі наразылы келтірілген актіні кшін сот араана дейін тотата трады. Сот прокурорды арызын он кн мерзімде арайды. Прокурорды арызы оны атысуымен жне наразылыты абылдамау туралы шешім шыаран органны, лауазымды адамны немесе оны кіліні атысуымен аралады. Сот отырысына наразылыты абылдамау туралы шешім шыаран орган басшысыны, лауазымды адамны немесе оны кіліні келмеуі прокурорды арызын арауа кедергі бола алмайды, алайда сот бл адамны келуі міндетті деп тануы ммкін. Сот прокурор арызыны негізді екндігін анытай отырып, тінішті анааттандыру жне нормативтік ыты актіні, жеке олданылатын ыты актіні немесе іс-рекетті засыз деп тану туралы шешім шыарады. Егер сот наразылы келтірілген актіні немесе іс-рекетті заа жне органны немесе лауазымды тланны кілеттігіне сйкес деп таныса, ол арызда анааттандырудан бас тарту туралы шешім шыарады.
Дріс 13.