Дрісті таырыбы: Жануарлар дниесі – Zoa. Бір жасушалы жануарлар дние тармаы – Protozoa
Терминдер мен анытамалар: органоид, вакуоль, жалан ая, талшы, кірпікшелер, жиырылыш талшы – мионемдер, циста, гамета, зигота, автотрофтар, гетеротрофтар, миксотрофтар, агамогонія, пелликула, гомогония, симбионттар, паразиттер, макро- жне микронуклеус, коньюгация, бентос, планктон, биоиндикация.
Дрісті топтама-тсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер)
1. Бір жасушалы организмдер - арапайымдыларды йымдасу ерекшелігі.
2. арапайымдыларды биологиясы
3. арапайымдыларды жйелеу принципі жне классификациясы
4. . арапайымдыларды таралуы жне экологиялы топтары.
5. Филогениясы
№2 зертханалы сабаты таырыбы:Кірпікшелілер (Ciliaphora) жне Апикомплекстер (Apicomplexa) типтеріні негізгі кілдеріні рылыс ерекшелігі, биологиясы.
Зертханалы сабаты мазмны :
1. арапайымдылар тнбасынан дайындалан уаытша препараттан жне дайын микропрепараттан кебісшені микроскоп арылы рылысын анытап, озалысын баылау.
2. Споралыларды (грегарина, кокцидий, т.б. кілдер) тіршілік рекетіне орай рылыс ерекшелегімен танысу.
дістемелік нсау:
1. арапайымдылар тнбасынан дайындалан уаытша препараттан жне дайын микропрепараттан кебісшені микроскоп арылы рылысын анытап, озалысын баылау.
2. Споралылар класыны (грегарина, кокцидий, т.б. кілдер) тіршілік рекетіне орай рылыс ерекшелегімен, тіршілік циклімен танысу.
1) Те кірпікшелі инфузория класс тармаы – Homotricha
Кірпікшелі кебісше – Paramecium caudatum .
Инфузория тнбасынан дайындалан уаытша препаратты ( суын сорыш аазбен сорып) кебісшені дене пішінін, рылысын анытап, озалысын, оректенуін жне зр шыару вакуольдеріні жмысын баылау, суретін салу.
2). Грегаринаны рылысы, даму циклі
Споралылар классы – Sporozoa
Грегарина – Gregarina sp.
Жауын ртыны жыныс без (н оызыны , ішек сйытыы) сйытыынан уаытша препарат дайындап микроскопты кіші лкейткіші арылы (дайын микропрепарат) грегаринаны сырты рылысымен дене бліктерін танып-білу, суретін салу.
Оулытан, сызба-кестеден грегаринаны даму циклін зерттеп, мегеру.
Лабораториялы жмыс ОЖСЖ жаласады.
Жмысты ортындылау
4,5,6 - СОЖ таырыбы: Біржасушалы жануарларды кбею жне даму циклдері. арапайымдыларды классификациясы, тіршілік ортасы, экологиясы.
Тапсырмалар:
1.арапайымдыларды кбею жолдары, даму циклдері.
2.Паразит формаларды (трипоносома, опалина ) рылыс ерекшелігі, даму циклі. 3.Споровиктерді даму циклі, жу жолдары жне кебісшені кбею жолдары
4.арапайымдыларды классификациясы. арапайымдыларды тіршілік ортасы, таралуы, экологиясы, филогениясы.
дістемелік нсау:
Крсетілген оулытардан жалан аятылар, талшытылар кластарыны негізгі кілдеріні кбею жолдары, тіршілік циклі, паразитті тіршілік ететін трлерді рылыс ерекшеліктері, даму циклі туралы конспект растыру.
Кокцидияны, грегаринаны, ан споробиктері (безгек плазмодиясы) даму циклі, иесіне жу жолдары жне кебісшені кбею жолдарын оып, сипаттап жазу, суретін салу. Тменде берілген кестені толтыру.
1 кесте
Споралылар класыны ш кіліні тіршілік цикліндегі састытар мен айырмашылытар
| Тіршілік цикл ерекшеліктері | Грегариндер | Кокцидиялар | ан споралылар |
| Паразитті иесіндегі локамизациясы | |||
| Жу жолдары | |||
| Даму кезеіндегі иелер саны | |||
| рыты (зиготаны) локамизациясы | |||
| Споробласт жне спораны пайда болатын орны | |||
| Спорозоиттарды пайда болатын орны | |||
| Негізгі ие | |||
| Кбею формаларыны кезектесуі |
арапайымдыларды азіргі заман систематикасын оулытардан анытап, дптерге тсіру. Оларды тіршілік ортасын, олайсыз жадайа бейімділіктерін, экологиялы топтарын, филогениясын сипаттап жазу.
4,5,6-СЖ мазмны:арапайымдыларды ашылу тарихы. ртрлі тіршілік ортаа адаптациясы. арапайымдылар кптрлілігі. Паразит формаларды жу жолдары, туызатын аурулары жне крес жолдары. арапайымдыларды табиаттаы, ылымдаы, халы шаруашылыындаы маызы.
зін -зі баылауа арналан сратар:
- Protozoa - біржасушалы эукариоттар, оларды рылысыны прокориоттан айырмашылыы
- Protozoa-ны ртрлі ызмет атаратын органеллелар типі
- озалыс органеллалары жне озалыс типі
- арапайымдыларды оректену тсілі жне оректену органеллалары
- Экожйеде оректену тізбегіндегі арапайымдыларды рлі
- арапайымдыларды кбеюі жне тіршілік циклдері
- арапайымдылар типтеріні зара филогенетикалы байланысы
- арапайымдыларды экологиялы радиациясы
- Адамда жне жануарларда арапайымдылар туызатын аурулар, оларды алдын-алу жолдары
- Адамны шаруашылы іс-рекеттерде арапайымдыларды пайдалануы
- арапайымдылар- шгінді жыныстар тзу жне мнай абаттарыны индикаторы
- арапайымдылар- биоиндикаторлар
Зертханалы жмыс бойынша орытынды сратар:
1. Споралыларды тіршілік рекеті
2. Паразитті тіршілікке байланысты споралыларды оректену жне рылысындаы ерекшеліктер.
3. Споралыларды даму циклі, жу жолдары.
4. Жоары сатыда йымдасан арапайым – инфузорияларды рылыс ерекшелігі.
5. Инфузория типіндегі эволюция баыттары.
6. арапайымдыларды озалыс органеллалары, тіршілік ортасы.
Негізгі дебиеттер:
Байдулова Л.А., Болатова .Б. «Омыртасыздар зоологиясыны практикумы» Орал-2012 14-23 бет
Болатова .Б. , Байдулова Л.А., Электронды оулы «Омыртасыздар зоологиясы» Орал 2007
Дуітбаева К. «Омыртасыздар зоологиясы» А. 2004 24 - 75 б.
Шарова И.Х. «Зоология беспозвоночных» М. 1999 32-98 б.
Зеликман А.Л. «Практикум по зоологии беспозвоночных » М.,1969 24-52 б.
осымша:
Догель В.А. «Зоология беспозвоночных» М. 1981 22-97 б.
Вестхайде В., Ригер Р. Зоология беспозвоночных. От простейших до моллюсков до арт ропод. Т.І, М.,2008г
Шалапенок Е.С., Буга С.В. Практикум по зоологии беспозвоночных. Минск, 2002. С. 272
Фролова Е.Н.т.б.«Практикум по зоологии беспозвоночных » М.,1985 29-46 б.
Шінші апта
№ 5,6 дрісті таырыбы: Кпжасушалы жануаралар дние тармаы- Metazoa
Терминдер мен анытамалар: лпа, экто-, энто- жне мезодерма, эмбриональды жне постэмбриональды даму, фагоцителла, Radiata, гетерополяр, полип, медуза, диффузды жйке жйесі, атпа жасушасы, планула, гидрант, гононгий, гидромедуза.
Дрісті топтама-тсімі (тірек конспектісі немесе тезистер).
1. Кпклеткалы жануарлара жалпы сипаттама.
2. Кп клеткалы жануарларды шыу тегі туралы теориялар.
3. Фагоцителла трізділер блім сті.
4. Паразоа (Parazoa) блім сті. Губкалар типі (Spongia)
5. Наыз кпклеткалылар (Eumetazoa) блім сті, Ішек уыстылар типі (Coelenterata) жалпы сипаттамасы, дене симметриясы, биологиясы.
6. Ескектілер типі.
№3 зертханалы сабаты таырыбы:Губкалар жнеІшекуыстыларды морфобиологиялы ерекшеліктері.
Зертханалы сабаты мазмны:
1. Тменгі сатыдаы кпжасушалы –губкаларды йымдасу ерекшелігі
2.Микропрепараттан гидраны дене абаттары, дене симметриясы, жасушалы элементтерін анытап, рылысымен танысу, тірі гидраны озалысын, сырты тітіркендіргішке жауабын, озалысын, оректенуін баылау.
3. Ылалды препараттан, оулы пен сызба-кестелерден сцефоидты медузаны рылысымен танысып, прогрессивті белгілерін анытау.
дістемелік нсау:1. Губкаларды макро- жне микропрепараттардан, сызба-кестеден йымдасу ерекшелігімен танысып, жасушалы элементтерін анытау, уаытша препараттан, кестеден аасын арап, суретін салу..
2. Ішекуыстылар типі – Coelenterata
Гидралылар класы – Hydrozoa
Тщы су гидрасыны ( Hydra Vulgaris) морфологиясын, жасушалы рылысын, дене симметриясын анытап, зерттеу.
- Аквариумнан тірі гидраны баылау (оректендіру, озалысына назар аудару), дене бліктерін , тіршілік формасын анытау.
- Микропрепараттан денесіні екі абатын (экто-,энтодерма), гастраль уысын дене симметриясын танып-білу, суретін салу.
- Сызба-кестеден, оулытан жасушалы элементтермен танысу, суретін салу.
3.Сцифоидтар (Scyphozoa) класы
Сцифоидты медуза аурелия ( Теіз табашысы – Aurelia aurita)
- Фиксацияланан аурелияны ораль, обараль полюсін, гастроваскуляр жйесін, сезім т.б. мшелерін зерттеп танып-білу, суретін салу.
Кбею жне даму циклі, баса кілдеріні рылысы СОЖ-де аралады.
7,8,9- СОЖ таырыбы: Ішекуыстыларды кбеюі, дамуы, классификациясы, экологиялы топтары, жануарлар филогениясындаы орны. Маржан полиптері..
Тапсырмалар: 1. Ішекуыстыларды прогрессивті белгілері.
2. Ішекуыстыларды кбею жолдары, тіршілік циклі.
3. Классификациясы, экологиялы топтары, жануарлар филогениясында алатын орны
4.Маржан полиптеріні рылысы, трлері.
Оулытан Ішекуыстылар, ескектілер типіні биологиясы, экологиясы, классификациясы, шыу тегі жне жануарлар жйесіндегі орнын анытап, сипаттап жазу. Даму стадияларыны тр шін маызын анытау. Жануарлар филогениясындаы оларды орнын крсету.
Обелияны рылысындаы ерекшеліктерді, рпа кезектесу жне оларды тр шін маызын крсету. Ішекуыстыларларды кбеюі, даму циклін танып-білу, кестеге тсіру.
Кесте 2
Сцифомедуза аурелия жне гидроид полипі обелияны рылысы мен кбеюіндегі састытар мен айырмашылытар
| Салыстыратын элементтер | Обелия геникулата | Аурелия аурита | ||
| полип | медуза | полип | медуза | |
| Дене пішіні | ||||
| Тіршілік рекеті | ||||
| Ауыз пішіні жне орналасуы | ||||
| Желкеме, оны орналасуы жне ызметі | ||||
| Тепе-тедік мшелеріні орналасуы | ||||
| Гастраль жіптерімен білеулер, оларды ызметі жне орналасуы | ||||
| Дара жынысты немесе гермафродитті | ||||
| Жыныс гонадаларыны орны | ||||
| Кбею типі | ||||
| Негізгі тіршілік формасы |
Маржан полиптеріні йымдасу ерекшелігі, кптрлілігі, таралуы, биологиясы, экологиясы, маызы. Маржан аралдары, рифтері т.б.
7,8,9- СЖ мазмны:1.Губканы морфологиялы рылысы, кбею тсілі, табиаттаы жне шаруашылытаы маызы. 2. Теіз гидроид полипі-обелияны тіршілік циклі.
3. Сцифоидты медузаларды тіршілік циклі.
4. Ескектілерді трлері, жануарлар эволюциясындаы маызы. Ескектілерді биологиясы, экологиясы, жануарлар жйесіндегі орны. арастырылан сратар бойынша баяндама, хабарлама дайындау, есеп беру.
зін -зі баылауа арналан сратар:
1. Губканы тіршілік рекеті, оректену тсілі
2. Губканы морфологиясы, клеткалы элементтері, аа элементтері
3. Губканы жануарлар жйесінде губканы орны.
4. Ішекуыстылар мен ескектілерді йымдасу ерекшеліктері, дене симметриясы
5. Ішекуыстылар мен ескектілерді еркін жзіп тіршілік етуге бейімділіктері
6. Ішекуыстылар мен ескектілерді тіршілік циклі
7. Ішекуыстыларды прогессивті белгілері.
8. Ішекуыстылар мен ескектілерді табиаттаы маызы
Негізгі дебиет:
Тртінші апта
№ 7,8 дрісті таырыбы:Алашы ауыздылар блімі. Жалпа рттар типі (Plathelminthes)
Терминдер мен анытамалар: дорзаль, вентраль, лабераль, тері-блшыет абы, парехима, ортогонды, протонефридия, гермофродит, телобластика, энтероцель.
Дрісті топтама-тсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер)
1. Екі жаты симметрияны пайда болуы.
2. ш абатты алашы ауызды жануарларды сипаттамасы.
3. Жалпа рттарды йымдасу дегейі (морфологиясы).
4. Жалпа рттарды классификациясы.
5. Жалпа рттар типіні филогениясы
№4 зертханалы сабаты таырыбы:Сорыш рттар (Trematoda) Бауыр сорышы
Зертханалы сабаты мазмны:
1. Бауыр сорышыны паразитті тіршілік етуіне байланысты сырты рылысы.
2. Тері-блшыет абы.
3. Ас орыту, зр шыару жне жыныс жйелері .
дістемелік нсау:
Тапсырма 1. Визуалды жне ол лупаны кмегімен фиксацияланан материалдан ртты дене пішінін, млшерін, фиксация мшелері-ауыз жне бауыр сорыштарды анытап, суретін салу.
Тапсырма 2. Сызба кестеден, оулытан Бауыр сорышыны тері-блшыет абыны рылысымен танысып, оны шыу тегі жне атаратын ызметін белгілеп, суретін салу.
Тапсырма 3. Микропрепараттан микроскоп арылы ртты асорыту, зр шыару, жыныс жйелеріні рылысын арап, мшелерін талдап, оларды атаратын ызметі жне прогрессивті белгілерін крсетіп, шыу тегін анытап, суретін салу.
10,11,12-СОЖ таырыбы: Кірпікшелі рттар жне моногенетикалы сорыштарды йымдасу ерекшеліктері, биологиясы, экологиясы. Трематодтарды даму циклі, паразитизмге бейімділіктерін танып-білу.
1.А сламаны морфобиологиялы ерекшеліктері, тіршілік ортасы, экологиясы, филогениясы.
2. Моногенетикалы сорыштарды рылыс ерекшелігі жне тіршілік циклі.
3.Трематодтарды эндопаразитизмге бейімділіктері, тіршілік циклі.
дістемелік нсау:
Оулытардан кірпікшелі рттар жне моногенетикалы сорыштарды морфологиясы, кбеюі, тіршілік циклі, таралуы, экологиялы топтарын оып,сипаттап-жазу. Кірпікшелі рттарды еркін тіршілік етуіне байланысты рылысындаы ерекшеліктерін анытау. Моногенетикалы сорыштарды паразитті тіршілігіне байланысты морфологиясын, тіршілік цикліндегі белгілерді анытау.
Оулытардан бауыр сорышы, таспа трізді осезу т.б. сорыштарды даму стадияларын, оларды биологиялы ерекшеліктерін анытап, рпа сатауа бейімділігін крсету. Трематодтарды паразитизмге рылысындаы жне биологиясындаы бейімділіктерін анытап, кестені толтыру, суретін салу.
Кесте 3