Жер ойнауына, жер ойнауын пайдаланушылара келтірілген зиянды теу.

Жер ойнауы жне оны пайдалану туралы задарды бзушылыты тсінігі мен трлері. Р жер ойнауы задарыны экологияландыру мселелері. Экологиялы жне жер ойнауы задарыны ара атынасы. Жер ойнауы жне оны пайдалану туралы задарды бзаны шін ыты жауапкершілікті трлері. Жер ойнауы жне оны пайдалану туралы задарды бзаннан келген зиянды теу. Жер ойнауы адамзат оамыны мірінде ерекше орына ие. Егер жер ойнауынан ндірілетін пайдалы азбалар болмаанда, рылысты, барлы инфрорылым трлеріні, айта деу ксіпорындарыны т.с.с. даму арыны болмас еді. Минералды шикізатты ндіру клеміні кбеюі азіргі тадаы, керекті ажеттіліктерді алуды е басты кзі, онымен оса елді экологиялы тоыраудан таратын валюталы ажеттіліктер де болып табылады. Сондытан, азіргі тадаы еліміздегі орын алып отыран барлы оамды атынастарды одан рі дамуы мен жетілуі, басым шекте жер ойнауын алай олданатынымыза туелді. азастан Республикасы лемдегі мнай, газ, кмір, ымбат-баалы тастар оры жаынан бірінші орына ие. Барланан кен орындарында Менделеев кестесіні 70-тен астам элементі аныталан, оны 60-а жуыы мемлекеттік баланс орына алынан. Р- ны таукен ндірісі саласы пайдалы азбаларды барланан оры жаынан жоары дрежедегі сипата ие: алюмини бойынша 30 жыла дейін, полиметаллдар бойынша 80 жыла дейін, кмір бойынша 300 жыла дейін. Кейбір деректер бойынша, жалпы барланан пайдалы азбалар орыны клемі шамамен он триллион АШ долларына те бааланады екен. Оны дрыс жне тиімді пайдалану – мемлекетті маызды міндеті. азастан Республикасыны Конституциясына сйкес жер ойнауы мен оны рамындаы пайдалы азбалар мемлекет меншігінде болады. Жер ойнауы – топыра абатынан тмен орналасан не пайдалы азбалары жер бетіне шыып жатан, ал топыра абаты жо болса – жер бетінен жне теіздерді, клдерді, зендерді жне баса да су айдындарыны тбінен тмен орналасан, ылыми–техникалы прогресті ескере отырып, жер ойнауын пайдалану жніндегі операцияларды жргізуге болатын тередікке дейін созылып жатан жер ыртысыны блігі; Жер ойнауына мемлекеттік меншік азастан Республикасыны мемлекеттік егемендігін райтын негіздерді бірі болып табылады. Мемлекет Зада кзделген негіздерде, жадайлар мен шектерде жер ойнауына олжетімділікті амтамасыз етеді.

Зада жне келісімшартта згеше кзделмеген болса, минералды шикізат жер ойнауын пайдаланушыа меншік ыында (азастан Республикасыны мемлекеттік ксіпорнына – шаруашылы жргізу немесе жедел басару ыында) тиесілі болады. азастанны жер ойнауын жне жер ойнауын пайдалану мен орау ыыны тарихы мен негізгі кезедерін елді дамуына сйкес ш кезеге бліп арастыруа болады: · азастанны Ресей империясыны ол астындаы кезе (XVIII . 30-жылдары мен 25 азан 1917 жыл.); · Кеес Одаы тсындаы кезе (азан 1917 жыл - желтосан 1991 жыл); · КСРО-ны ыдырауынан кейінгі (азастанны жаа тарихы кезеі) кезе (25-азан 1990 жылдан бастап). Жер ойнауын пайдалану мен орау саласындаы атынастарды дамуы мен жетілуіне маызды серпін осан 1996 жылы 27 атарда абылданан «Жер ойнауы жне жер ойнауын пайдалану туралы» Р-ны Президенті Жарлыы болды. Бл жарлы жер ойнауы мен жер ойнауын пайдалануа байланысты бір атар зара байланыстылыа жауап беруге тырысты: 1) жер ойнауын меншік ыы объектісі ретінде тану туралы; 2) жер ойнауын пайдалану саласындаы атарушы органдарды кілеттігі туралы; 3) жер ойнауын пайдалану ыына жне барлау мен ндіруге лицензия беру туралы; 4) барлау мен ндіруге келісімшарттар жасау туралы; 5) жер ойнауын жне оршаан табии ортаны орау туралы. Айта кететіні, жер ойнауыны алдыны занамалы жйесіне, адам мен азаматты мддесі жер ойнауын игеруге рсат беретін мемлекет пен оны органдары мддесіне баыну аидасы тн болатын. Осыан сай экологиялы-экономикалы жйеде жер ойнауын игеру мен пайдалы азбаларды ндіру бірінші кезекте, ал оларды орау екінші кезектегі элемент болды. Бл Жер ойнауы туралы занаманы адамдарды мемлекет пен оны органдары арасындаы арым-атынастаы ытарына басымды беруіні арасында Жарлыта мынадай норманы пайда болуына кеп соты, яни «жер ойнауын орауды маыздылыыны бастыларыны бірі ол халыты мірі мен денсаулыын орау» делінген норма. Осыан сай лицензия беруші орган лицензиат зіні ызметін жзеге асыру барысында жйелі трде немесе ата трде занаманы жер ойнауын жне оршаан табии ортаны орау, жмыстарды ауіпсіз жргізу блігіндегі нормаларды бзса лицензияны рекетін алты айа дейінгі мерзімге тотатуа ылы. Жарлы барлы крделі мселелерді жааша шешіп отырды. Жауапкершілікті оны салалы белгілеріне арай деттегінше бліп арастыратын болса мыналарды атауа болады: 1) ылмысты-ыты; 2) кімшілік-ыты; 3) тртіптік; 4) азаматты-ыты; 5) материалды жауапкершілік. ылмысты жауапкершілікті, процессуалды нысаны жаынан айрыша сипаты болып, оны олдануды тртіптеріні тияныты, детальды тртіптелген жадайларда болуы. Бл оны ылмысты ыты уын-сргіндік табиатымен, ылмысты жауапкершілікті олданатын азаматтарды ытары мен бостандытарын шектеумен тсіндіріледі.

Жауапкершілік туралы мселе мемлекетті арнайы органдарымен – соттарымен жне тек алалы тртіпте ана жзеге асады. азіргі кезде, Р зіні туелсіздігіні 20 жылды шегінде, шетелдік инвесторларды тарабынан орын алан ы бзушылытара арсы айтарлытай жазалау шараларын олданылып жатыр. Оны айаы ретінде www.zakon.kz сайтында хабарланандай, зырлы органдар тарабынан 70 жуы жер ойнауын пайдаланушы ксіпорындарыны жмысын тотату, яни лицензиясынан айыру туралы сот шешім шыаран. Бл елімізді ылмысты занамасыны басым кшке ие екенін ындырады. кімшілік жауапкершілікке тн шаралар болып, жер ойнауына мемлекеттік меншік ыын бзу (БтК 122-бап), кен орны учаскелерін іріктеп деу (БтК 123-бап), келiсiм-шарт жасаспай жер ойнауын геологиялы зерттеу жнiндегi жмыстарды жргiзу (БтК 259-бап), жер ойнауын пайдалану бойынша операциялар жргізу ережелерін бзу (БтК 275-бап) т.б. БтК-те 18 ден аса (260, 261, 262, 263, 264, 265, 267, 268, 269, 270, 271, 272, 274-баптар т.б.) бап бар, бларды негізгі кпшілігі айыппл салу жазасымен крініс табады. кімшілік жазалау шаралары наты орын алан ыа айшы рекеттер шін таайындалады. Азаматты ыты жауапкершілік ыты жауапкершіліктерді бір трі болып келеді. ыты жауапкершілік болып мемлекеттік мжбрлеу шарасы немесе оны жеке, йымды не мліктік сипаттаы ы бзан тланы жазалау ммкіндігі болып табылады. ыты жауапкершілікті дербес трлері болып табылатын тртіптік жне материалды жауапкершіліктер.

За дебиеттерінде бір атар авторларды ынжылтатын тртіптік жауапкершілікті дербестікке ие ыты жауапкершілікті трі деп арастырады. Одан да даулы мселе ретінде ыты табиаты жаынан материалды жауапкершілік танылады. Сондытан бл мселе арама-айшы кзарасты тудырады. Осы жерде біз жер ойнауын тиімді рі кешенді пайдалануа мемлекетті жер ойнауын пайдаланушыа атысты зіндік бір сер ету ерекшелігіне кезігеміз. Оларды дрыс олдану, тек жер ойнауын пайдалану тртібін бзан тлаа ана емес, сонымен атар жер ойнауын орау мселесінде де тымды шаралар олдануа болады. Жер ойнауын пайдалану ыын шектеу, уаытша тотату не тыйым салу жер ойнауын тиімді рі кешенді пайдалануды тсілін амтамасыз етуші ретінде жай ана кімшілік жауапкершілікті трі ретінде арастыруа болмайды. Олар бір атар ерекшеліктерге ие.

кімшілік жауапкершілік, діттегінше, таукен нерксібіні, геологиялы йымдарды лауазымды тлаларна атысты олданылады. Жер ойнауын пайдалануды шектеу, уаытша тотату не тыйым салу жауапкершілігіні субъектісі ретінде жер ойнауын пайдаланушыларды здері табылады. орыта келе, жер ойнауын пайдалану мен орау саласындаы ыты жауапкершілікті трлерін жіктеп, оларды тжірбиеде олданылуыны кріністерін баяндай келе Р-данда жер ойнауын орау саласындаы ы бзушылара ыты жауапкершілікті жктеу арылы жне оны тиімді пайдалануды жзеге асыру арылы жер ойнауын орауды аматмасыз етеміз. ыты жауапкершікті жзеге асыру арылы оамдаы жер ойнауын пайдаланушыларды жер ойнауын тиімді рі кешенді пайдалануын міндеттеуді амтамасыз ете аламыз. Мемлекетті жер ойнауын пайдалану саласындаы артышылыты жне басым ытары бар.

азастан Республикасыны, кліктік шыыстар мен ткізу шыындары шегеріле отырып, жер ойнауын пайдаланушы тиісті пайдалы азбалара атысты ммілелер жасасу кезінде олданатын, ммілені жасасу кніне алыптасан баадан аспайтын баалар бойынша жер ойнауын пайдаланушыны пайдалы азбаларын сатып алуа баса тлалар алдында артышылыты ыы бар. Жер ойнауын пайдаланушы ммілелер жасасу кезінде олданатын пайдалы азбалар баалары туралы апарат болмаан жадайда, лемдік нарыта мемлекетті пайдалы азбаларды сатып алуы жніндегі ммілені жасасу кніне алыптасан баалардан аспайтын баалар олданылады. Сатып алынатын пайдалы азбаларды шекті клемі жне тлем трі келісімшартпен айындалады. азастан Республикасыны пайдалы азбаларды сатып алуа артышылыты ыын іске асыру тртібін азастан Республикасыны кіметі айындайды. Жер ойнауын пайдалануды шектеу жне тыйым салу 3 жадайда болуы ммкін: 1. лтты ауіпсіздікті 2. Халыты ауіпсіздігін 3. оршаан ортаны орауды амтамасыз ету масатында. азастан Республикасы кіметіні шешімі бойынша.