ЗЕРТХАНАЛЫ ЖМЫСТЫ ДРЫС ЖАЗУ ЛГІСІ

Кні:

Таырыбы:Гомофункционалды кмірсутектері туындыларыны реакцияа тсу абілеттіліктері. Спирттерге, фенолдара, аминдерге, альдегидтерге, кетондара жне карбон ышылдарына сапалы реакциялар.

№1 Жмыс. Спирттер мен фенолдарды суда ерігіштіктері.

Реакцияларды химизмі:

1. С₂Н₅ОН + Н₂О млдір ерітінді

этил спирті

+ Н₂О лай ерітінді

3-метилбутанол-1

+ Н₂О млдір ерітінді

глицерин

+ Н₂О лай ерітінді

фенол

БАЫЛАУ:

Этил спирті мен глицерин ерітінділері млдір, ал изоамил спирті мен фенол ерітінділері лай екендігі байалды.

ОРЫТЫНДЫ:

Тменгі молекулалы спирттер, мысалы этил спирті суда жасы ериді. Кмірсутек радикалдарыны артуына арай, мысалы изоамил спиртіні ерігіштігі тмендейді. Глицерин молекуласында гидроксил топтарыны саны кп боландытан оны ерігіштігі артады.

№ 2 ЖМЫС. спиртТЕР МЕН фенолДАРДЫ индикаторА СЕРІ.

Реактивтер:кк лакмус аазы

Этил спирті, глицерин жне фенол бар пробиркалардаы ерітінділерге (1 жмыс) лакмус аазын батырады. Оны тсі згермейді. Спирттерді бейтарап осылыстар деп есептеуге болады. Фенолдар суда ышылды асиет крсететін боландытан диссоцияцияланады.

Реакцияны химизмі:

Біра фенол те лсіз ышылды асиет крсетеді. Ол кмір ышылынан да лсіз боландытан лакмус аазыны тсін згертпейді.

№ 3ЖМЫС. ГЛИЦЕРИННІ СІЛТІЛІК ОРТАДА МЫС (II) ГИДРОКСИДІМЕН РЕКЕТТЕСУІ.

Реактивтер:глицерин, 10% натрий гидроксидіні ерітіндісі, 2% мыс сульфатыны ерітіндісі.

Пробиркаа 2-3 тамшы натрий гидроксидіні, 1тамшы мыс сульфатыны ерітінділерін тамызады, мыс гидроксидіні кк тсті тнбасы тзіледі.

Тнбаа 1тамшы глицерин ерітіндісін тамызады да шайайды. Тнба ериді де ою-кк тсті мыс глицератыны ішкі комплексті осылысы тзіледі.

Реакцияны химизмі:

Мндай осылыс трін хелатты осылыс (грек тілінен - хеле - айшы трізді) деп атайды. Мыс глицератыны сілтілік ерітіндісі зрдегі глюкозаны ашуа олданылады.

Реакцияны химизмі:

№ 4 ЖМЫС. НАТРИЙ ФЕНОЛЯТЫН АЛУ ЖНЕ ОНЫ ТЗ ЫШЫЛЫ-МЕН ЫДЫРАУЫ.

Реактивтер:10% натрий гидроксидіні ерітіндісі , 7% тз ышылыны ерітіндісі.

Фенолды судаы лай ерітіндісіне (1жмыс) тамшылатып млдір натрий феноляты тзілгенше натрий гидроксидін тамызады.

Реакцияны химизмі:

Спирттерге араанда фенолдар лсіз ышылды асиет крсететіндіктен, олар натрий металыны сері кезінде ана емес, сілтіні сулы ертіндісіменде феноляттар тзе алады. Ерітіндіге бірнеше тамшы тз ышылын лайлананша тамызады. Бл фенолды блініп шыандыын білдіреді.

Реакцияны химизмі:

№ 5 ЖМЫС. ЭТИЛ СПИРТІНІ ХРОМ ОСПАСЫМЕН ТОТЫУЫ.

Реактивтер:этил спирті, хром оспасы.

ра пробиркаа 3тамшы хром оспасын жне 1тамшы этил спиртін тамызады. Аздап ыздырады. ызыл оыр ерітінді жасыл тске боялады жне сірке альдегидіне тн иіс сезіледі.

Реакцияны химизмі:

№ 6 ЖМЫС. ФЕНОЛДЫ ТЕМІР ХЛОРИДІМЕН (III) РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер:1% фенол ерітіндісі, 1% темір хлоридіні (III) ерітіндісі.

Пробиркаа 2-3 тамшы фенол ерітіндісін тамызады да стіне 1тамшы темір хлоридіні (III) ерітіндісін тамызады. Ерітінді клгін тске боялады. Фенолдар темір хлоридімен ртсті комплексті осылыстар тзеді, сондытан бл реакция фенолдарды ашуа сапалы реакция бола алады.

Реакцияны химизмі:

№ 7 ЖМЫС. БЕЛОКТЫ ФЕНОЛМЕН ТНБАА ТСІРУ.

Реактивтер:аныан фенолды судаы ерітіндісі, белокты судаы ерітіндісі.

Пробиркаа 2-3 тамшы фенол ерітіндісін тамызады да стіне 1тамшы белок ерітіндісін тамызады. Ерітінді фенолды серінен лайланады, яни белок тнбаа тседі. Фенолды бл сері дезинфекциялауа олданылады.

Реакцияны химизмі:

№ 8 ЖМЫС. диэтил эфирІН АЛУ.

Реактивтер:этил спирті, концентрлі ккірт ышылы.

ра пробиркаа 2 тамшыдан этил спиртін жне концентрлі ккірт ышылын тамызады. Ерітінді оыр тске бояланша ыздырады. Ысты оспаа таы да 2 тамшы этил спиртін тамызады. зіне тн иісі бар диэтил эфирі тзіледі.

Реакцияны химизмі:

Диэтил эфирі медицинада наркоз ретінде олданылады. Біра бл жадайда наркоз шін деп жазылан ерекше таза диэтил эфирін олданады.

№ 9 ЖМЫС. Окисление формальдегидТІ МЫС ГИДРОКСИДІМЕН (II) ТОТЫТЫРУ.

Реактивтер:10% формальдегид ерітіндісі, 2% мыс сульфатыны ерітіндісі, 10% натрий гидроксидіні ерітіндісі.

Пробиркаа 3-4 тамшы натрий гидроксидіні ерітіндісін жне мыс сульфатыны ерітіндісін тамызады. Тзілген тнбаа (мыс гидроксиді) 2-3 тамшы формальдегид ерітіндісін тамызады. Пробирканы сл ыздырады. Алдымен сары тсті мыс гидроксидіні тнбасы тзіледі, ол ызыл тсті мыс оксидіне (1) айналады.

Реакцияны химизмі:

Бл реакция альдегидтерге сапалы реакция болып табылады.

№ 10 ЖМЫС. БЕЛОКТЫ ФОРМАЛИНМЕН ТНБАА ТСІРУ.

Реактивтер:белокты судаы ерітіндісі, формалинні (40% формальдегидті судаы ерітіндісі).

Пробиркаа 3-4тамшы белок ерітіндісін, 1-2 тамшы формалинді тамызадыда араластырады. Формалинні серінен белок тнбаа тседі. Формалинні дезинфекциялауа жне анатомиялы препараттарды консервілеуге (сатауа) олданылуы осы асиетіне негізделген.

№ 11 ЖМЫС. Цветная реакция на ацетон НЫ натрий нитропрус-сидІМЕН ТСТІ РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер:6% натрий нитропруссидіні ерітіндісі, 10% р натрий гидроксидіні ерітіндісі, натрий-ацетон-сулы ерітіндісі, 10% натрий ацетатыны ерітіндісі.

Пробиркаа 2-3тамшы натрий нитропруссидіні ерітіндісін Na₂[Fe(CN)₅NO], 1 тамшы ацетон ерітіндісін жне 1 тамшы натрий гидроксидіні ерітіндісін тамызады. Ерітіндіні тсі ызыл тстен ызыл-сары тске айналады. 1-2 тамшы сірке ышылын тамызады, сол уаытта ызыл-шие тс пайда болады.

Бл реакция клиникада зрден ацетонды ашуа олданылады(ант диабетінде).

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

Баылау дістері:

2) Тесттілеу жне карт.баылау.

СРАТАР:

1) The acid-base properties of alcohols, phenols, thiols, amines.

Кислотно-основные свойства спиртов, фенолов, тиолов и аминов.

2) Тотыу реакциялары:

· біріншілік жне екіншілік спирттерді;

· екіатомды фенолдарды;

· тиолдарды жмса тотыуы;

· альдегидтерді кміс жне мыс (II) гидроксидтерімен тотыуы, Ag(NH₃)₂OH, Фелинг реактиві.

3) Бейорганикалы жне органикалы ышылдармен жай жне крделі эфирлерді тзілуі.

4) Кпатомды спирттер мен фенолдара сапалы реакциялар.

5) Амин, тиолдарді алкилдеу, ацилдеу реакциялары. Ацилдеу агенттері.

6) Біріншілік аминдерді дезаминденуі.

7) Альдегидтер мен кетондарды тотысыздану реакциялары.

8) Альдегидтер мен кетондара тн реакциялар (сумен, спиртпен, тиолмен).

9) Альдолды осылу реакциялары. Бл реакцияларларды биологиялы маызы.

Жаттыулар

1) Адреналин – бйрексті милы абатыны гормоны, норадреналин мен дофамин адреналинні алы заттары:

Функционалды топтарына арай жіктелу сипаттамасын берііз жне ышылды-сілтілік асиеттерін анытаыз. Норадреналиннен адреналинді алу реакциясыны схемасын жазыыз.

2) Пропанол-2, бензил спирті, фенол, гидрохинон, этантиолды ышылды асиеттерін длелдеіз. андай осылыстар натрий гидроксидімен рекеттесу арылы ышылды асиет крсетеді? Реакцияларын жазыыз.

3) Келесі заттарды тотыу реакцияларын жазыыз: 1) пропанол-2; 2) бензил спирті; 3) гидрохинон; 4) метанол; 5) метантиол. Осыларды ішінде кофермент Q-ды серіне шырайтын андай реакция?

4) Келесі аминдерді негіздігіне радикалдар алай сер етеді: метиламин, метилэтиламин, анилин. Бл аминдерді хлорлы сутекпен тз тзу реакцияларын жазыыз.

5) 3-гидрокси-2,2,4-триметилпентанальді алу шін альдолды конденсация реакциясында андай заттар пайдаланылады?

6) Келесі згерістерді орындаыз:

H₂Сr₂O₇ Сu(OH)₂, t C₂H₅OH,Н⁺

а) пропанол-1 А Б В

HNO₂ H₂Сr₂O₇ Ag(NH₃)₂OH, t CH₃OH,Н⁺

б) этиламин А Б В С

C₂H₅OH,Н⁺H₂O,H⁺ H₂Сr₂O₇ Сu(OH)₂, t

в) метаналь А Б В С

№11 тжірибелік саба

ТАЫРЫП:Карбон ышылдары мен оны туындыларыны реакциялы абілеттілігі.Гетерофункционалды осылыстарды биологиялы маызды кластары.

МАСАТЫ:

1. Карбон ышылдарына сапалы реакциялар жасау кезінде оларды ертіндіде ашу шін химиялы даыларын алыптастыру жне алынан нтижелерді длелдеуге дадылану.

2. Гомофункционалды осылыстарды химиялы асиеттері туралы білімдерін олдана отырып, гетерофункционалды осылыстарды реакция схемаларын шыаруды йрену.

ОЫТУ МАСАТТАРЫ:

Студент йрене білуі керек:

1) рлысына байланысты карбон ышылдарыны реакциялы абілеттіліктерін ажырата білу.

2) Карбон ышылдары жне оларды функциональды туындыларына айналу згерістерін жаза білу.

3) Негізгі гетерофункционалды органикалы осылыстарды формулаларын дрыс жазу жне халыаралы, рационалды номенклатуралары бойынша атай білуді.

4) Гетерофункционалды осылыстарды функционалды топтарына арай химиялы асиеттерін анытай білуді.

5) Оытушыны берген ситуациялы есептеріні тиімді шыару дістерін тадауды.

ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:

1) Карбон ышылдарыны химиялы асиеттері.

2) Гетерофункциональды осылыстарды номенклатурасы жне рлысы: аминоспирттер, гиддроксиышылдары, альдегид- жне кетоышылдары.

3) Гетерофункциональды осылыстарды фунуциональды топтары бойынша химиялы асиеттер.

4) Бензол атарыны гетерофункциональды органикалы осылыстары.

САБА БЕРУ жне оыту ДІСТЕРІ:

діс - йлестірілген:

1) йлестірілген срау (ситуациялы есептер мен тестілік тапсырмалар бойынша студенттерді здігінен жекеше жмыс ітеуі);

2) йге берілген тапсырманы тексеру.

Оыту ралдары: оу кестелері, таырып бойынша суреттер, тестік тапсырмалар, таырып бойынша кестелер, ситуациялы есептер.

Кіші топтармен жмыс істеу:

Студенттер уш топа блінеді, р топа оытушы орындауа зертханалы жмыстарды бліп береді.

Жмыс алдында ауызша сол таырыпа талдау жргізіледі. Студенттер берілген тапсырмаларды шаын топта талдайды, одан кейін бір студент сол топтан жауап береді. Зертханалы жмыстарды брін талдап толы бітірген топ е жоары бааланады. Талдау кезінде оытушы студенттерді жмысын баылайды жне тзетулер енгізеді.

ДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 235-238.

2. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалы химия [Мтін]: Оулы / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; аза тіліне аударан жне жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 160-177.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с. 179-181, 194-207, 233-277.

осымша:

1. Алмабекова, А.А. Органикалы химиядан тесттік тапсырмалар жинаы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.

Кмекші:

1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалы химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак- 1 курс студент- зіндік жмысына арналан оу-дістемелік рал [Мтін]: 1-блім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындаы азМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Зертханалы жмыстар:

Студенттер хаттаманы жазады (реакцияларды химизімін, баылауды жне негізгі орытындыларын). Оытушы студенттерді тжірибелік дадылану жмыстары барысын баылайды.

№ 1 ЖМЫС. ЫМЫЗДЫ ЖНЕ СІРКЕ ЫШЫЛДАРЫНЫ ДиссоциацияСЫ.

Реактивтер:10% сірке ышылыны ерітіндісі, ымызды ышылы, лакмус аазы.

Бір пробиркаа 2-3тамшы сірке ышылын тамызады, екінші пробиркаа бірнеше ымызды ышылыны кристалдарын салады. р пробиркаа 5 тамшыдан су йып араластырады. Ерітінділерге лакмус аазын салып ерітінділерді ышылдыын анытайды. ышылдарды диссоцияциялануын жазыдар

№ 2 ЖМЫС. МЫРЫСА ЫШЫЛЫН КАЛИЙ ПЕРМАНГАНАТЫМЕН ТОТЫТЫРУ.

Реактивтер:калий перманганаты, 10% ккірт ышылыны ерітіндісі, барит суы, натрий формиаты.

Пробиркаа бірнеше натрий формиатыны тйірін салыыз, оан 3тамшы ккірт ышылын жне 2 тамшы калий перманганатын осыыз. Пробирканы газы шыатын ттігі бар тыынмен тыындайды, ттікті тменгі жаын 4-5 тамшы барит суы бар пробиркаа салады да пробирканы ыздырады. Екі пробиркада андай згерістер байалады? мырыса ышылыны калий перманганатымен тотыу реакциясын жазыдар.

Реакцияны химизмі:

№ 3 ЖМЫС. СІРКЕ ЫШЫЛЫНЫ ТОТЫТЫРЫШТАРА ТРАТЫЛЫЫ.

Реактивтер:10% сірке ышылыны ерітіндісі, 0,5% калий перманганатыны ерітіндісі, 10% ккірт ышылыны ерітіндісі.

Пробиркаа 2-3 тамшы сірке ышылыны ерітіндісін тамызады да стіне 2-3 тамшы суды, калий перманганатын жне ккірт ышылын тамызады, пробирканы шайап араластырады. Не байалады? мырыса ышылы мен сірке ышылыны тотытырыштара атысы туралы орытынды жасадар.

Реакцияны химизмі:

Газды жаанда ол кгілдір тсті жалын береді.Осы реакция арылы сірке ышылын мырыса ышылынан ажыратады, ол мндай реакция бермейді.

№ 4 ЖМЫС. ЫМЫЗДЫ ЫШЫЛЫН КАЛЬЦИЙ ТЗЫ ТРІНДЕ АШУ.

Реактивтер:1% ымызды ышылыны ерітіндісі, 5% кальций хлоридіні ерітіндісі.

Пробиркаа 2-3тамшы ымызды ышылыны жне 1 тамшы кальций хлоридіні ерітіндісін тамызады. Кальций оксалатыны а тнбасы тзіледі.

Реакцияны химизмі:

Кальций оксалатыны кристалы клиникалы зерттеулерде зрден аныталады.

№ 5 ЖМЫС. СІРКЕ-ЭТИЛ ЭФИРІН (ЭТИЛАЦЕТАТ) АЛУ

Реактивтер:сусыз натрий ацетаты,этил спирті, концентрлі ккірт ышылы.

ра пробирканы дегейі 2 мм-ге дейін толатын натрий ацетатыны нтаын салады жне стіне 3 тамшы этил спиртін тамызады. Таы да 2 тамшы концентрлі ккірт ышылын тамызып ыздырады. Бірнеше секундтан кейін сірке-этил спиртіне тн хош иіс сезіледі.

Реакцияны химизмі:

Катализатор ретінде кшті ышылды (Н₂SО₄) атысымен жрген этерификациялану реакциясы нуклеофилді орнбасу механизмі (S_N) арылы жреді.

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

Баылау дістері:

2) Тесттілеу жне карт.баылау.

СРАТАР:

1) Моно- жне дикарбон ышылдарыны тз тзуі.

2) Крделі эфир жне крделі тиоэфирлерді тзілуі. Карбон ышылдарыны тиоэфирлерді биологиялы маызы. Ацетил кофермент А.

3) Карбон ышылдарыны амиді жне ангидридтеріні тзілу реакциялары. Аралас ацилфосфаттар маызды метаболиттер.

4) Сhemical properties of dicarboxylic acids: dicarboxylation and the formation of cyclic anhydrides. Свойства дикарбоновых кислот, декарбоксилирование и образование циклических ангидридов.

5) Аминоспирттер: этаноламин, холин, ацетилхолин. Биогенді аминдер туралы тсінік. Дофамин, норадреналин, адреналин жне оларды гормондар, нейромедиаторлар ретіндегі биологиялы маызы.

6) Гидроксиышылдар: гликоль, ст, алма, шарап жне лимон ышылдары.

7) Альдегидо - жне кетоышылдар: глиоксил, пирожзім, ацетосірке, ымыздысірке, - кетоглутар ышылы – маызды метаболиттер.

8) Гидроксиышылдарды жне оксоышылдарды реакциялары:

а)карбоксил тобы бойынша: 1) тз тзуі; 2) крделі эфирлер тзуі; 3) амидтер тзуі; 4) декарбоксилденуі.

б) гидроксил тобы бойынша: 1) тз тзуі; 2)тотыуы 3) жй жне крделі эфирлер тзуі

в) карбонил тобы бойынша: тотысыздану реакциясы.

9) Ацетосірке ышылыны мысалында кето-енолды таутомерия. Енольды лгіні длелі.

4) Бензол атарыны гетерофункционалды органикалы осылыстары. Салицил ышылыжне оны туындылары. п-Аминобензой ышылы. Новокаин, анестезин – анестетиктер ретінде. п-Аминофенол жне оны туындылары - парацетамол и фенацетин анальгетиктер ретінде.

Жаттыулар

1) Тмендегі реакция схемаларын толытырып жазыыз:

Сірке ышылы + НSКоА® А + Н₂О

Малон ышылы + НSКоА® В + Н₂О

А + В Г

Бл реакцияны биологиялы маызын тсіндірііз.

2) ымызды ышылы мен малон ышылы ыздыранда декарбоксилденеді,неге ангидридтер тзбейтіндігін тсіндірііз. Реакцияларын жазыыз.

3) Схема бойынша реакцияларын жазыыз: этаноламин ®холин®ацетилхолин

4) Ст ышылы мен b-гидроксимай ышылыны тотыу реакцияларын жазыыз. Тзілген німдерді атаыз.

5) НАДН-ты олдана отырып глиоксаль жне пирожзім ышылдарыны тотысыздану реакцияларын жазыыз.

6) Ацетосірке ышылыны (3-оксобутан ышылы) андай таутомерлік трі бром суымен рекеттеседі? Реакциясын жазыыз.

7) ымыздысірке ышылыны(оксобутанди) жне ацетилкофермент А-ны альдолды конденсациялану типтегі реакцияларын жазыыз.

8) Келесі тр згерістерді реакцияларын жазыыз: фумар ышылы ® алма ышылы ®ымыздысірке (оксобутанди) ышылы .

9) Салицил ышылыны температураа шыдамдылыы, ацетилсалицил ышылыны тзілу реакциясы. Бл реакция андай функционалды топты серінен жреді?

№12 Тжірибелік саба

ТАЫРЫП:-Амин ышылдарыны биологиялы маызды касиеттері. Пептидтер. Пептидтер мен белоктара сапалы реакциялар.

МАСАТЫ:

1. -Амин ышылдарыны рылысы, жіктелуі жне химиялы асиеттері туралы білімдерін пептидтерді тзілуінде олдана білуді йрену.

2. Пептидтерге, белоктара сапалы реакциялар жасау кезінде оларды ертіндіде ашу шін химиялы даыларын алыптастыру жне алынан нтижелерді длелдеуге дадылану.

ОЫТУ МАСАТТАРЫ:

Білім алушыны ммкіндігі бар:

1) -Амин ышылдарыны рылыстарына арай реакцияа тсу абілеттіліктерін салыстыруа.

2) -Амин ышылдарыны химиялы асиеттері туралы білімді пайдалана отырып белоктара, пептидтерге, -амин ышылдарына сапалы реакциялар жасау нтижесіне арай тжырым жасай білуге.

3) Оытушы сынан -амин ышылдарынан пептидтерді тзілу схемасын жаза білуге.

4) -Амин ышылдарыны изоэлектрлік нктесін біле отырып ортаны рН-на арай белок молекуласыны зарядын анытай білуге.

ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:

1) -Амин ышылдарыны изоэлектрлік нктесі. Электрофорез, -амин ышылдарын блі дісі.

2) Бифункциональды осылыстар ретінде аминышылдарыны химиялы асиеттері.

3) -Амин ышылдарыны ерекше реакциялары.

4) Пептидтерді тзілуі. Пептидтерді ышылды жне слтілік гидролизі.

5) Сапалы реакциялар.

САБА БЕРУ ЖНЕ ОЫТУ ДІСТЕРІ:

1. діс - йлестірілген:

1) йлестіре срау (ауызша срау, кіші топтармен жмыс, жазбаша срау);

2) йге берілген тапсырманы тексеру.

2. Оытуды ойын дісі

3. TBL дісі

Кіші топтармен жмыс істеу:

Студенттер уш топа блінеді, р топа оытушы орындауа зертханалы жмыстарды бліп береді.

ДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 239-248.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.314-344.

осымша:

Кмекші:

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Зертханалы жмыстар:

№ 1 тжірибе. БИУРЕТ РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер:белок (3), 10% натрий гидроксидіні ерітіндісі , 2% мыс сульфатыны ерітіндісі.

Пробиркаа 5тамшы белок ерітіндісін,3тамшы натрий гидроксидін,1тамшы мыс сульфатын тамызады. Пробирканы араластыранда ерітінді клгін тс береді.

Белоктаы пептидтік байланыстар сілтілік ортада мыс сульфатымен рекеттесіп, тсті мысты тз трізді комплексті осылысын тзеді. Бл комплексті тсі пептидтік байланысты санына туелді болады. Белокты аралы німі пептидттер(саны белока араанда аз) ерітіндіде клгін-ызылт тсті немесе ызылт тсті береді. Бл реакция жалпы белоктара тн пептидтік байланыстарды барлыын длелдейді. Биурет реакциясын кейбір белок емес заттар да крсетеді, оларды рамында 2ден жоары пептидтік байланыстар болады.

№ 2 тжірибе. НИНГИДРИН РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер:белок, 0,1% нингидрин ерітіндісі.

Пробиркаа 5 тамшы белок ерітіндісін 3тамшы нингидрин ерітіндісін тамызады да ыздырады. 2-3 минуттан кейін ерітінді кк тске боялады. Реакция белок молекуласында a-амин ышылыны алдытары бар екендігін крсетеді. ыздырандаамин ышылындаы бос a-амин тобы мен нингидрин рекеттеседі. Реакция нтижесінде аммиак, кмірышыл газы, сйкес альдегид жне тотысызданан нингидрин тзіледі. Амин тобы аммиакпен жне нингидринні екінші молекуласымен рекеттесіп кк тсті конденсация німін тзеді.

БАЫЛАУ

Бааланатын зыреттілік:

1) Білім

2) Тжірибелік дадылар.

Баылау дістері:

1) Жаттыуларды орындауын баылау.

2) Тест тапсырмаларын жне баылау карталарын баылау.

Сратар

1) Кислотно-основные свойства -аминокислот.

The acid-base properties of -aminoacids.

2) -Амин ышылдарыны изоэдектрлік нктесі. Электрофорез - -амин ышылдарын блу дістері.

3) Амин ышылдарыны бифункционалды осылыс ретіндегі химиялы асиеттері.

-СООН тобыны реакциялары:

а) Аспарагин, глутамин ышылдарыны мысалында амидтерді тзілуі

б) триптофан мен гистидинні декарбоксилденуі.

4) -SH тобыны реакциялары:

а) цистеинні жмса тотыуы. Бл реакцияны биологиялы маызы.

б) цистеинні соынан декарбоксилдену реакциясы жретін ата тотыуы .

Студенттерді назарын декарбоксилденгенде биогенді аминдерді тзілетініне; дисульфидтік байланысты тзілетініне аудару ажет.

5) -NH₂тобыны реакциялары:

дезаминдену:

а) тотысызданбай;

б) тотытыра;

в) гидроксилдену.

6) -ОН тобыны реакциялары:

а) тотыуы;

б) крделі эфирлерді тзілуі.

7) Аргининні гидролизі.

8) a- амин ышылдарына тн ерекше реакциялар:

а) биполярлы ионны тзілуі;

б) пептидтерді тзілуі. Номенклатура. Пептидтік топтарды электронды жне кеістіктік рылысы.

9) Трипептид глутатионны тзілуін жазу. Маызы.

10) Пептидтерді ышылды-негіздік гидролизі.

11) Сапалы реакциялары: ксантопротеин, нингидрин, биурет.

Жаттыулар

1) Аланинні а) СН₃I, б) NaOH, в) HNO₂, г) этанолмен реакцияларын жазыдар. Тзілген німдерді атадар.

2) Изолейцинні, глутамин ышылыны дезаминдену реакцияларын жазыдар.

3) Трипептидтерді тзілу реакцияларын жазыдар: 1) Цис-Вал-Асп; 2) Гли-Про-Лиз. Трипептидтерді ышылды-негіздік ортасын анытадар.

4) Трипептидті, мысалы Гли-Вал-Фен (глицилвалилаланин) ышылды-негіздік гидролизін жазыдар .

5) Трипептид глутатионны (¡-Глу-Цис-Гли) тзілуін жазыдар. Биологиялы маызы.

6) Бас миындаы нейропептидті рылысын - Leu-энкефалинні крсетілген амин ышылды жйелілікпен Tyr-Gly-Gly-Phe-Leu крсетідер. Тз ышылыны атысымен осы пептид гидролизге шыраанда андай німдер тзіледі?

7) Неге глутамин ышылыны нтаын ішкеннен кейін ауызды натрий гидрокарбонатыны сйы ерітіндісімен (рН~8) шаю ажет, егер глутамин ышылыны изоэлектрлік нктесі 3,2 ге те болса?

№13 Тжірибелік саба

ТАЫРЫП: Биополимерлерді физика-химиялы асиеттеріні ерекшеліктері. Белоктарды жалпы асиеттері. Жоары молекулалы заттарды ісіну кинетикасын тжірибе арылы зерттеу.

МАСАТЫ:

1. ЖМЗ молекулаларыны рылыс ерекшеліктеріне арай ерітінділеріні физика-химиялы асиеттерін тсіндіре білуге йрету.

2. Полимерді ісіну кинетикасын жне белокты изоэлектрлік нктесін анытауа дадыландыру.

ОЫТУ МАСАТТАРЫ:

Білім алушыны ммкіндігі бар:

1) ЖМЗ-ны ртрлі типтерін атауа жне белоктар мен биополимерлер ерітінділеріні негізгі асиеттерін тсіндіруге.

2) Белоктарды тратылытарыны бзылуына себепші негізгі процестерді тсіндіре білуге.

3) Денатурация, тз тзу (тнбаа тсу), коацервация, синерезис, тиксотропия процестеріні анытамаларын беру, физика-химиялы негізін жне биологиялы рлін тсіндіре білуге.

4) Полимерлерді ісіну кинетикасын тжірибе арылы крсету жне ісіну исыын сала білуге.

5) Белокты изоэлектрлік нктесін ісіну дрежесіне арай анытауа жне алынан нтижелер арылы орытындылар жасауа.

ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:

1) Тірі азаны биополимерлері. Белоктар-полиамфолиттер.

2) ЖМЗ ісінуі. Ісіну дрежесіні р трлі факторлардан туелділігі.

3) Биополимерлер ертінділеріні тратылыы. ЖМЗ ертінділеріні тратылыын бзатын факторлар.

4) ЖМЗ ертінділеріні осмосты ысымы. ан плазмасыны онкотикалы ысымы.

5) ЖМЗ ертінділеріні ттырлыы. анны ттырлыы.

САБА БЕРУ ЖНЕ ОЫТУ ДІСТЕРІ:

діс - растырылан:

1) растырылан срау (ауызша срау, кіші топтармен жмыс, жазбаша срау);

2) йге берілген тапсырманы тексеру.

Оыту ралдары: оу кестелері, таырып бойынша суреттер, тестілік тапсырмалар, билеттер.

Кіші топтармен жмыс істеу:

Студенттер уш топа блінеді, р топа оытушы орындауа зертханалы жмыстарды бліп береді.

ДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мтін]: Оулы / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 159-172.

2. В.А. Попков, С.А. Пузаков. Жалпы химия [Мтін]: Оулы / аза тіліне аударан С.Н.Ділмаамбетов. Жауапты редакторы Ж.Ж.марова.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 852-873.

3. Л.Г. Веренцова ж.б. Бейорганикалы, коллоидты жне физикалы химия [Мтін]: / Л.Г. Веренцова, Е.В., Нечепуренко, А.А. Батырбаева, Э.К. Карлова. - Оу рал. - Алматы: Эверо, 2009.- б. 190-209.

4. Веренцова Л.Г., Нечепуренко Е.В. Неорганическая, физическая и коллоидная химия. [Текст]: Учеб.пос./ Алматы: Эверо, 2009.- с.192-211.

осымша:

1. Есімжан А.Е. Жалпы химия практикум [Мтін]: Оулы.- Алматы, 2004.- 296 б.

2. Л.Г. Веренцова, Е.В. ж.б. Бейорганикалы, коллоидты жне физикалы химия [Мтін]: Баылау тестері / Л.Г. Веренцова, Е.В., Нечепуренко, А.А. Батырбаева, Э.К. Карлова. - Алматы: Эверо, 2009.- 212 б.

Кмекші:

1. Б.А. Бірімжанов. Жалпы химия [Мтін]: Оулы.-Алматы: Ана тілі, 2001.- 640 б.

Аылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Зертханалы жмыс:

«ЖОАРЫМОЛЕКУЛАЛЫ ЗАТТАРДЫ ІСІНУ КИНЕТИКАСЫ: ПОЛИМЕРДІ ІСІНУ ДРЕЖЕСІНЕ ЕРІТКІШТЕРДІ ТАБИАТЫНЫ ЖНЕ ОРТАНЫ рН НЫ СЕРІ»

Жмысты масаты: Полимерді ісіну кинетикасын зерттеу; ортаны рНны ісінугесері жне белокты изоэлектрлік нктесін анытау.

1 тжірибе . «Резинаны бензин мен спиртте ісіну кинетикасын зерттеу»

Жмысты жргізу жолы: Торсионды таразыа екі резинаны саинасын лшеп алады. Біреуін спирті бар бюкске, екіншісін бензині бар бюкске салады. Кестеде крсетілгендей белгілі бір уаытта резинаны еріткіштерден алып, фильтр аазымен ратып,айтадан таразыа салып,салмаын лшейді. Алынан нтижелерді кестеге жазып отырады.